Vanuit het evangelie brengt Vincent de Paul in de zeventiende eeuw in Frankrijk een beweging op gang, die aanslaat omdat ze de beste krachten in mensen wekt. Velen willen daar bij horen. Dat gold toen, dat geldt nog steeds. Anno nu is de Vincentiaanse beweging levendig en actief op vrijwel elk continent.
Herademing: In transitie
In transitie, dat is het jaarthema van 2021 in Herademing. Wie op internet zoekt, komt tot de ontdekking dat het woord transitie in allerlei situaties wordt gebruikt. In de muziek wijst dit begrip op de overgang van de ene toon naar de andere. In de politiek krijgt het gestalte in de overgang van het ene bestel naar het andere; van een situatie van onderdrukking naar een rechtsstaat of vice versa. Hieruit komt naar voren dat transitie betrekking heeft op een overgang. De eigenlijke betekenis is: ergens doorheen gaan. Het gaat om een dynamisch proces van persoonlijke ervaring.
Onderweg
In transitie zijn heeft te maken met een tussenfase die wordt aangeduid met het woord liminaliteit, het wegvallen van je vanzelfsprekende identiteit. Je raakt je bekende en vertrouwde status kwijt, en belandt in een tussenfase van onderweg zijn.
Een voorbeeld is de pelgrimstocht, waarbij het er niet om gaat Santiago te bereiken. De weg is het doel. De pelgrimage gaat om de ervaring van het onderweg zijn. Op deze weg gebeurt spiritualiteit in het kloppen van je hart. Dat is het creatieve moment, waarop er iets nieuws kan doorbreken: een diep verlangen, het geheim van je leven, de Ander die er voor jou is en jou bemint. Dat is het moment van de meest intensieve ervaring: een ervaring die de krachten in je ziel mobiliseert. Op deze momenten gaan we Gods bedoelingen beter verstaan. Deze ervaring brengt een transformatie teweeg, die van invloed is op onze identiteit en onze omgang met God, de ander en jezelf.
Voortgaande beweging
In de spirituele tradities van grote godsdiensten zijn de transities op de geestelijke weg aangeduid in ontwikkelingsmodellen. In de christelijke spiritualiteit is men lange tijd uitgegaan van het klassieke onderscheid van drie wegen: de weg van de zuivering, van de verlichting en van de vereniging. Het nadeel van deze pogingen is dat de nadruk komt te liggen op de ‘toestand’ waarin iemand zich bevindt. Daarmee schieten ze voorbij aan de voortgaande beweging, die de spirituele ervaring teweegbrengt. Daarom heeft de redactie van Herademing gekozen voor een andere benadering, die die beweging recht doet, met als overkoepelende titel: in transitie. Wij kiezen voor de volgende opbouw van deze jaargang:
We openen met Persoonlijke transitie (juni 2021). Daarin laten we gewone mensen en spirituele schrijvers aan het woord die vertellen over een transitie op de geestelijke weg.
In het nummer over Transitie van de gemeenschap (september 2021) zoeken we naar wat een gemeenschap in beweging zet: een ritme, een regel, een ritueel, nieuwe waarden; en wat een gemeenschap tot een gemeenschap maakt.
Het derde themanummer gaat over Transitie in leiderschap (december 2021). Daarin komt de vraag aan de orde wat het criterium is van goed leiderschap. Wat gebeurt er als een verborgen Aanwezige zich kenbaar maakt in een geestelijk gesprek?
Het vierde nummer is gewijd aan Theosis (maart 2022). Dit woord komt uit de oosterse christelijke kerk, en wijst op een vereniging met God.
Kitty Bouwman is voorzitter van de redactie van Herademing.
Bekijk de Herademing artikelen uit 2021
Marieke van de Ven
De Bijbel, paus Franciscus en de leefregel van de benedictijnen zeggen veel over goed leiderschap. Rode draad is: wees nederig en aanwezig.
Marianne Vonkeman
Herademing-redacteur Marianne Vonkeman gaat in gesprek met Jeannine Suurmond. Ze werkte voor diplomatieke en ontwikkelingsorganisaties en was betrokken bij verschillende vredesoverleggen. Hoe kijkt zij naar verzoening en ‘infrastructuren van vrede’?
Wim Reedijk
Samen leven als broeders en zusters heeft de kerk altijd gezien als haar roeping, in het bijzonder met de allerarmsten. Dat gaat echter nooit vanzelf, en daarom zal de kerk wel altijd in transitie blijven. Ze is er nooit klaar mee.
Jean-Jacques Suurmond
De gestalttherapie heeft een paradoxale kijk op verandering. We veranderen niet door te proberen te worden wat we niet zijn, maar door te worden wie we zijn. Wie tracht te veranderen doet dat door een ontbrekende tegenpool na te jagen. Je ‘moet’ je moeilijke jeugd vergeten, je lacht je verdriet weg. Maar in het ‘creatieve midden’ bevindt zich een vruchtbare leegte. Daar kom je uiteindelijk ook de ander tegen, en de Ander.
Tjeu van Knippenberg
De ene sociale situatie vraagt om vousvoyeren, de andere om tutoyeren. In de loop van de afgelopen decennia is bovendien jij meer gemeengoed geworden dan u. In beide gevallen betekent de wisseling tussen u en jij een overgang, een transitie, voor de spreker en de aangesprokene. Ook God wordt meer en meer ‘Jij’ genoemd. Er is iets veranderd. Ook als je kiest voor ‘U’, klinkt ‘Jij’ door.
Neely Kok
Als alles gezegd en gedaan was bij het afscheid, herinneringen waren opgehaald, liederen hadden geklonken, gebeden waren gezegd, het kleine verhaal van een mensenleven verbonden was met het grote verhaal van de Eeuwige en de overledene gezegend, dan gebeurde het.
Kitty Bouwman
Voor u ligt het derde nummer in de jaargang: in transitie. We zijn de jaargang begonnen met persoonlijke transitie en vervolgden met transitie in gemeenschap. In dit nummer gaat het over transitie in leiderschap. Het laatste nummer gaat over een thema uit de oosterse kerk: theosis.
Shoshannah Brombacher
Het woord ‘transitie’ wordt vaak gebezigd nu een pandemie van alles heeft veranderd voor veel mensen. Er zijn twee soorten transities, die van buitenaf en die van binnenuit. Wat betreft de eerste: die gebeurt vaak buiten je schuld. Het overkomt je.
Barbara Zwaan
Al bijna dertig jaar gaan we als gezin met dezelfde vrienden en hun kinderen in de herfstvakantie naar ‘ons’ huurhuis in de buurt van het Toscaanse Siena: vrijstaand, met van die grove, roestbruine stenen, en een flink stuk ruige grond eromheen. Soms komt er een kudde schapen voorbij, die zichzelf al van ver aankondigen door hun vriendelijke belletjes. We kijken ernaar in onze ligstoelen voor de podere. We praten, drinken cappuccino, lezen een boekje en soezen af en toe weg onder invloed van zon en wind.
Rob Faesen
God is liefde in zichzelf. Theosis is de liefdesgemeenschap, datgene waardoor de mens ‘God wordt’. De liefhebbende mens wordt ‘uit genade datgene wat God van nature is’.Een uitleg van het begrip theosis, vergoddelijking, aan de hand van uitspraken van verschillende mystici.
Kitty Bouwman
Wat gebeurt er als wij God ontmoeten? Wat gebeurt er dan aan ons? Geloven begint met aangeraakt worden. Dit maakt het mogelijk dat wij ‘deel krijgen aan’ en van daaruit ‘deelnemen in’. Hiermee bewegen we ons in de theologie van het vroege christendom. Daarin werd gesproken over het participeren in het goddelijke leven, waardoor wij in contact komen met onze oorsprong: het beeld van God dat ons is ingeschapen.
Margot Berends
Het leven van Wim Reedijk (predikant en oud-redacteur van Herademing) veranderde van de ene op de andere dag, toen hij een fietsongeluk kreeg. Er zijn veel dingen die hij niet meer kan. Toch ervaart hij dat uiteindelijk de winst groter is dan het verlies.
Shoshannah Brombacher
De dood is een scheidslijn. Een transitie. Ook als je op latere leeftijd je nog veel oudere ouders verliest word je ineens van ‘kind van’ alleen nog (groot)ouder. Je bent nu zelf de oudere generatie.
Shoshannah Brombacher
Wat is leiderschap en hoe transformeert een ‘gewoon mens’ zich in een goede leider? De bijbelse en latere Joodse geschiedenis kent vele leiders, goede en slechte, zowel geboren koningen als zij die nolens volens de leiders van hun volk werden. Mozes sprak aanvankelijk tot God: ‘Stuur iemand anders.’ Koning Saul begon goed, maar zijn psychische aandoening kreeg de overhand. Achab was verdorven.
Nikolaas Sintobin
Een van de meest ingrijpende transities van onze tijd is de digitale revolutie. Deze biedt voluit nieuwe kansen aan kerk en christelijk geloof, waarbij marketing essentieel is en oecumene een welkome vrucht blijkt. Pioniers balanceren tussen oud en nieuw, digitaal en fysiek, individu en gemeenschap.
Edy Korthals Altes
Naar een nieuwe bezieling van mens en samenleving De spectaculaire ontwikkeling van wetenschap en technologie heeft niet alleen veel zegeningen gebracht, maar ook krachten die een bedreiging vormen voor het voortbestaan van de mensheid. Leidinggevenden in politiek, economie, wetenschap, cultuur en media worden geconfronteerd met tal van beleidsvragen. Deze kunnen niet bevredigend beantwoord worden zonder
Shoshannah Brombacher
Ik ben een geordineerde maggidah, vertelster van inspirerende Joodse verhalen. In het achttiende-eeuwse chassidische Oost-Europa waren rondtrekkende maggidim al populair, toen mannen, en tegenwoordig, na een opleving van het neo-chassidisme in onze moderne westerse wereld, ook vrouwen. Door verhalen, bijvoorbeeld over chassidische rebbes, komt men dichter tot God en wordt men – door hun voorbeeld – een beter mens.
Margot Berends
Noud Fortuin werd geboren in het lichaam van een meisje, maar kwam erachter dat hij eigenlijk een jongen is. Tijdens zijn transitie speelden kerk en geloof een belangrijke rol. Inmiddels zet hij zich in om een plek te creëren voor lhbtqi’ers die in minder tolerante kerkelijke omstandigheden verkeren.
Jan Venderbos
Overal ter wereld staat het leiderschap ter discussie. Ook bij de laatste verkiezingen in Nederland was dat de inzet. Sigrid Kaag zette in op een afrekening met de managementachtige bestuursstijl van Rutte en won fors met haar roep om nieuw leiderschap. Het is nog maar de vraag wat we daarvan te zien krijgen. Wat verder bij ons vandaan zien we wat ik ergens zag uitgedrukt in de term presidentialisering.
Niet alleen kijken wij naar de icoon, maar de icoon kijkt óns aan. Een uitleg over iconen en over de kersticoon in het bijzonder.
Zoals kinderen vroeger gespeend werden (tot hun derde ontwenden ze stap voor stap de moederborst), zo worden gelovigen in fases volwassener in hun omgang met God. Johannes van het Kruis beschrijft met deze metafoor hoe God beginnende gelovigen omhoog wil trekken naar een hogere graad van liefde.
Anne-Marie van der Wilt
Eigentijdse iconen, zo heeft Anne-Marie van der Wilt de iconen genoemd die zij gemaakt heeft. Ze licht toe wat iconen zijn en hoe ze tot de vervaardiging ervan kwam. ‘Het kijken naar een icoon maakt het mogelijk om contact te maken met Degene die is verbeeld.’
Willem Furnée
Door samen in stilte ontvankelijk te zijn voor de stem van God proberen quakers Gods wil gewaar te worden. Dat doen ze niet alleen tijdens bezinningssamenkomsten, maar ook bij vergaderingen. Beide worden ‘eredienst’ genoemd. De aanwezigen maken door de overgave aan God een transitie door. Tijdens de vergadering hebben ze in feite samen de leiding en laten ze zich omvormen, tot er een gezamenlijk besluit ontstaat.
Jos Roemer
Wetenschappers zagen verwonderd hoe voorbij ‘de rand van chaos’ orde ontstaat. Eenzelfde fascinatie kan leiden tot een geheel andere visie op leiderschap. Ook belangrijk is het perspectief dat niemand buiten de organisatie staat en dat wat er gebeurt in feite het resultaat is van de interacties van velen.
Niels Gillebaard
Er bestaat onder veel jonge mensen een verlangen naar eenwording en tegelijkertijd een behoefte aan richting. Jongeren belichamen de voorbeelden die zij zien in een spel van identificatie en navolging. Het christelijke geloof zou hierbij kunnen aansluiten.
God schonk de mogelijkheid om als persoon te bestaan ook aan de mens, als zijn beeld en gelijkenis. Theosis betekent dat het sterfelijke in relatie met de Onsterfelijke wordt gebracht en voorgoed zal delen in diens eeuwig leven. Jezus heeft de laatste vijand die het ons verhindert persoon te worden, de dood, overwonnen en de weg geopend naar de theosis. Een verkenning, aan de hand van de Grieks-orthodoxe theoloog Ioannis Zizioulas.
Maarten van den Bos
Willem Banning Vereniging Er zijn lessen te trekken uit de nalatenschap van Willem Banning, voorman van het religieus-socialisme. Politiek en samenleving moeten de handen ineen slaan, om de overheid weer te maken tot een plek waar we allemaal bijeen komen en niemand aan zijn lot wordt overgelaten. Op 9 februari van dit jaar bestond de
Marianne Vonkeman
Waar mensen eerlijk spreken over onderwerpen die hen werkelijk aan het hart gaan, ontstaat er iets bijzonders. Woorden roepen reacties op. Die worden ingebracht in het gesprek, zo ontwikkelt zich het samen denken.
Marianne Vonkeman
Sommige mensen die hun hele leven wijden aan God, slaan de weg van de beschouwing in, de contemplatie. Dan begint een eenzame weg. Het veertiende-eeuwse boekje De Wolk van niet-weten wil deze geroepenen begeleiden in hun ontwikkeling.
Niek Hanckmann
Bewuste keuzes zijn soms het gevolg, maar vaak het begin van transities in het leven. Wie kiest voor een leven als religieus ontkomt niet aan vorming en omvorming. Ook de gemeenschap zelf verandert en wordt voortdurend gevormd. Terugkijkend op vele momenten van kleine en grote transities ontdek je misschien dat leven uiteindelijk een grote lange transitie zonder einde is.
Esther van de Vate
In het bijbelboek Ester staat hoe koningin Ester in een penibele situatie de leiding in handen neemt. Het verhaal wordt getekend door een diepe spiritualiteit. Ester begint met een periode van inkeer: ze gaat vasten. Ze observeert. De tijd is haar bondgenoot; ze durft te vertragen, waardoor het kwaad uiteindelijk aan zichzelf ten onder gaat.
In het leven heb ik vooral geleerd dat je nooit moet wachten als je geroepen wordt. Ik werd een paar maanden geleden gebeld door een oudere man uit onze kerk. Hij was ziek en wist dat hij ging sterven. Hij had in overleg met de leden van onze uitvaartgroep alles op papier gezet over zijn laatste afscheid. Alles was geregeld. En toch wilde hij me zien en nog een keer spreken. Ik ben meteen naar hem toegegaan.
Neely Kok
Bij de doop laat de dopeling het oude leven achter zich, en neemt hij of zij de ‘nieuwe mens’ aan. De doop markeert het moment van de transitie. Tegelijk is het een levenslang proces om Jezus werkelijk na te volgen.
Alberic Bruschke
Uit het twaalfde-eeuwse traktaat Thuis komt naar voren: het enige zicht dat de mens verleend wordt, is het zicht op de eigen blindheid. Er gaat van alles door hem of haar heen, maar het ‘ik’ ziet niet. Deze blindheid opent de mens voor de onwaarneembare werkelijkheid van God. Het devies is: kijk en handel vanuit godsvertrouwen.
Kees Posthumus
Plaatselijke geloofsgemeenschappen veranderen met de tijd en zijn voortdurend in transitie. In de basisgemeenten die in de jaren zeventig ontstonden lag het zwaartepunt op actie. Gaandeweg ontstond meer balans tussen maatschappelijk engagement en spiritualiteit.
Evelien Gardebroek & Kees Verduijn
Jonge professionals kunnen in hun laatste studiejaar monastieke inspiratie opdoen in de minor ‘Expeditie Benedictus’. Ook maken ze kennis met meditatietechnieken. Na afloop beschrijven ze hun spirituele reis en geven ze aan wat deze in gang heeft gezet. Ze doen dat in de vorm van een ‘persoonlijke levensregel’. Hun docenten over wat er gebeurt: ‘Ze zijn niet meer thuis maar ook nog niet aangekomen in het nieuwe gebied.’
In de Bijbel en in het vroege christendom vinden we de traditie van de ‘wonderbaarlijke ruil’: de visie dat de mens deel krijgt aan het goddelijke mysterie. Augustinus beschrijft in zijn kerstpreek de beweging die de verlossing van de mens beoogt: Gods Zoon werd Mensenzoon om de mensen tot zonen en dochters van God te maken. Dit sluit aan bij wat men de ‘wonderbaarlijke ruil’ noemde.
Elisabeth Luurtsema
Clara van Assisi is de eerste vrouw van wie de kloosterregel door de paus is goedgekeurd. De weg naar goedkeuring van de regel was niet gemakkelijk. Clara ging volhardend een lange ongebaande weg. Dat waar ze in geloofde en wat niet mogelijk leek, heeft ze toch kunnen realiseren in een beweging die tot op vandaag bestaat.
Barbara Zwaan
Het doel bij geestelijke begeleiding is de ‘wedergeboorte’ van de begeleide, die zich in een overgangsproces van oud naar nieuw bewust wordt van zijn of haar ‘echte zelf’. De cisterciënzer André Louf beschrijft hoe in zo’n gesprek de begeleider op het juiste moment een Woord kan spreken.