Menu

Premium

Preekschets Johannes 12:3a

1e zondag Veertigdagentijd

Maria nam een kruikje kostbare, zuivere nardusolie, zalfde de voeten van Jezus en droogde ze af met haar haar.

  • Bijbelgedeelten: Johannes 11:55-12:11, 2 Korintiërs 2:14-17
  • Preektekst: Johannes 12:3a
  • Thema: Alles geef ik U!

Deze schets vormt een drieluik met schetsen over Johannes 14:8-14 en Johannes 15:18-25, bedoeld om in de veertigdagentijd Jezus te volgen op weg naar zijn verhoging.

Liturgisch kader

In Johannes vormt dit verhaal de opmaat van de laatste week van Jezus voor het Pesach. Het past daarom goed bij de eerste zondag van de veertigdagentijd.

Denk bij deze zondag eens aan minder voor de hand liggende psalmen als Psalm 9 of 89. Het thema refereert aan Opwekking 582 ‘Alles geef ik U’. Ook andere liederen van toewijding zijn in de Opwekkingsbundel te vinden.

Uitleg

Opvallend is de spanning over Jezus presentie op het Pesachfeest: zou Hij komen of niet? Deze spanning tekent de contekst. Jezus was onder de radar na de opwekking van Lazarus (Johannes 11:54) en niet ten onrechte: het Sanhedrin zon op een mogelijkheid om Jezus te doden (11:53) en had een opsporingsbevel laten uitgaan (11:57). De wens om hem te doden was al langer aanwezig (11:8,16). Johannes vertelt, dat Jezus vaker onverwacht in de tempel verschijnt bij de grote feesten (vgl. 7:10-11).

Het uitkijken van de mensen naar Jezus is ook gevuld met verwachting: veel mensen kwamen om naar Hem te luisteren, ook al werd zijn onderwijs door velen niet begrepen en riep het verschillende reacties op. Wat intrigeert de mensen? Vanuit het Johannes-evangelie gaat het dan over zijn beroemde wondertekenen (zeven door Johannes beschreven, met de opwekking van Lazarus als laatste), de intimiteit waarmee Hij over zijn Vader sprak, de messiaanse ik-ben-uitspraken, de ontregelende confrontaties.

De scene dat Jezus wordt gezalfd door een vrouw, komt op verschillende plaatsen in de evangeliën voor. Het verhaal in Lukas 7 kent een andere setting en lijkt daarom over een andere gebeurtenis te gaan. Met de verhalen in Markus 14 en Matteüs 26 zijn verregaande overeenkomsten. De verschillen zijn niet persé in tegenspraak met elkaar. Wel is de literaire functie anders. Bij Markus en Matteüs fungeert deze geschiedenis als begin van het lijdensverhaal, omdat Jezus hier expliciet spreekt over zijn begrafenis. In Johannes, die de meest exacte datering geeft, heeft de geschiedenis van de zalving een functie in de ontmaskering van Judas als verrader en in de verhaallijn rond de impact van de opwekking van Lazarus.

In Betanië werd een feest gegeven ter ere van de opwekking van Lazarus, zes dagen voor Pesach; of ter ere van Jezus die Lazarus opwekte? Daar is ook Jezus. Het begint met een zalving, die lijkt op een balseming van zijn lichaam, alsof Hij al gestorven was. Nardusolie wordt gebruikt voor de laatste zorg voor het lichaam van een overleden geliefde. Het is de kostbaarste olie, die er te krijgen was. Het wordt gemaakt van de nardusplant, die hoog in het Himalaya-gebergte in India groeit. Dat expliciet erbij staat, dat het om ‘zuivere’ nardusolie gaat, impliceert dat er ook onzuivere, goedkopere varianten zijn. Maar zoals ook vandaag: een zuivere parfum werkt krachtiger. Je hebt maar een paar druppels nodig om de lucht langdurig te verspreiden. Een hele fles zuivere nardusolie over Jezus van top tot teen… Hij is die lucht niet meer kwijtgeraakt die week, die mensen associëren met balsemen en begraven.

Het bedrag dat Judas noemt (300 denarie) vertegenwoordigt een modaal jaarsalaris. In onze tijd (2023) gaat het dan om een bedrag van € 30.000,-. Bij deze waarde kun je je de verbijstering voorstellen van de omstanders, zeker als Judas dit bedrag openlijk noemt. Hoe komt Maria aan zulke kostbare nardusolie? Er zijn verschillende hypothesen. Zo wordt wel gezegd, dat iedere vermogende Jood tijdens het leven materialen verzamelde voor zijn of haar begrafenis. Een andere suggestie is, dat Maria een ‘professionele’ lijkverzorger was, die een voorraadfles (litra) nardusolie had staan voor haar taak in de gemeenschap. Hoe dan ook: Maria maakt een groot statement door de hele fles peperdure olie over Jezus uit te gieten. Jezus waardeert dat (Johannes 12:7). Wat beoogt zij? In ieder geval heeft zij begrepen, dat Jezus zal sterven. Zij zal ook iets van de messiaanse betekenis ervan hebben geaccepteerd: haar zus Marta kwam al tot de belijdenis van geloof (Johannes 11:27). Wat Maria deed (inclusief het drogen van Jezus’ voeten met haar haren) was niet ingegeven door verdriet, maar toont een diepe liefde en toewijding: ‘Jezus is de Messias. Wat Hij gaat doen is goed. Zijn dood en begrafenis zijn goed nieuws.’ Dit komt overeen met het spreken van Jezus over zijn ‘verhoging’.

De ontwikkeling van Judas is in het Johannes-evangelie een doorgaande en intrigerende lijn (6:70-71; 13:2,26; 17:12; 18:2-5). Het lijkt er soms op dat het verraad van Judas buiten hemzelf omgaat: hij is voorbestemd om de verrader te zijn en de duivel neemt hem in beslag. Tegelijk tekent Johannes Judas als iemand, die niet wil geloven dat Jezus de zoon van God is. In deze geschiedenis wordt duidelijk dat hebzucht ook een drijver is. Het trekt Judas steeds verder het kwaad in. In de bredere ‘theologie’ van Johannes gaat het hier om ongeloof als verwerping, haat en slechte dynamiek (zie ook zijn brieven), bedoeld als contrastbeeld van de intentie van zijn evangelie: ‘opdat u gelooft dat Jezus de Messias is, de Zoon van God, en opdat u door te geloven leeft door zijn naam’ (20:31).

Aanwijzingen voor de prediking

Het is goed om in een preek over deze gebeurtenis vanuit Johannes geen elementen uit de andere evangeliën expliciet in te brengen. Natuurlijk vereist het exegetische geweten, dat de preek past binnen de historische setting, die vanuit alle evangeliën kan worden geschetst. Maar respect voor de tekst vraagt om vertolking van wat in déze tekst naar voren komt.

Er is onderscheid tussen de literaire functie van het verhaal (die bij elk evangelie anders is) en de betekenis die de historische gebeurtenissen op zichzelf hebben, inclusief de woorden die er gesproken worden. Dit zijn voor de prediker legitieme opties voor het opzetten van de preek, mits je de verschillende opties in de voorbereiding hebt gezien. Je kiest een perspectief op grond van je eigen spirituele leeservaring en je homiletische overwegingen ten aanzien van de gemeente: wat heb ik ontvangen bij lezing en gebed en wat zou goed en belangrijk zijn voor de gemeente vandaag om te ontvangen? Voor de preek is een keuze belangrijk, omdat je dan de preek goed kunt adresseren. Als je alles wilt benoemen, komt er niets over. Uiteraard resoneert alles, wat je gevonden hebt wel ergens mee in de preek. Maar het hoort bij je verantwoordelijkheid als prediker om in goede homiletische afweging een goede duidelijke focus en functie voor je preek te formuleren.

Als je je insteek neemt in de vertelde gebeurtenissen, kun je kiezen voor het perspectief van de begrafenis (woord van Jezus) of voor de start van de laatste week (moment van de zalving), waarbij je christologisch uitkomt bij de messiaanse bereidheid van Jezus om de weg naar het kruis (‘verhoging’) te gaan. Ook is het mogelijk om de polarisatie van de menselijke reacties te thematiseren: de toewijding van Maria en de afkeer van Judas. Qua verkondiging kom je dan meer in de pneumatologie uit bij de beslissing, die mensen nemen over geloof of ongeloof in Jezus als de Zoon van God. Let erop, dat je probeert de intense aanbidding en liefde van Maria voor Jezus voelbaar te maken, zodat de hoorders zich daardoor uitgenodigd weten tot eigen aanbidding en liefde. Dat vraagt erom, dat je ‘liefde voor Jezus’ ook homiletisch doordenkt (wat betekent dat vandaag? Waar liggen weerstanden? Waar sluit het aan?).

Als je je insteek neemt in de literaire functie, die deze geschiedenis in Johannes inneemt, kun je kiezen voor de verhaallijn van Lazarus. Het feest voor het leven dat hij terugkreeg, staat in spanning met de balseming van Jezus. Christologisch komt hierin niet alleen de bereidheid van Jezus mee, maar ook de ‘opbrengst’ van zijn sterven: dat mensen het leven ontvangen (vgl. de doorgaande lijn in Johannes met 3:16 als centrale tekst). Een tweede mogelijkheid is om de ontwikkeling van Judas te thematiseren. Je komt dan in je verkondiging te spreken over het raadsel van het ongeloof, de dynamiek van de zonde en de intense oproep en uitnodiging om Jezus te erkennen, die zich liet verraden.

Ideeën voor kinderen en jongeren

Voor kinderen en jongeren kan het interessant zijn om in de voorbereiding uit te zoeken wat de duurste parfum is die je kunt kopen. Op dit moment (2023) is dat een grote fles van 900 ml van Chanel no.5 ‘Les grands extraits’ voor € 4.880,-. Er bestaat een kans dat in de gemeente rond de veertigdagentijd een aparte lijn voor de kinderen wordt aangehouden, bijvoorbeeld in de kindermomenten of in de nevendiensten. Probeer vanuit het verhaal van Johannes 12 verbinding te maken met dit project of het thema van de zondag.

Kees van Dusseldorp is predikant NGKV (Neede) en docent homiletiek aan de Theologische Universiteit Kampen.



Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken