Basis

Bevrijdingspastoraat

orden veroorzaakt door boze geesten? Foto: Reinhard van Elderen

Kunnen (psychische) ziektes veroorzaakt worden door boze geesten? Reinhard van Elderen heeft jarenlange ervaring met bevrijdingspastoraat. Belangrijk is om oog te hebben voor de samenhang van iemands levensverhaal.

Evenals ons lichaam is onze psyche kwetsbaar. Daarom is er ook zoveel behoefte aan geestelijke gezondheidszorg. Oorzaken kunnen binnen het menselijk lichaam liggen, bijvoorbeeld in verstoorde stofwisseling in de hersenen. Ook wat mensen overkomt in hun leven, kan in de psyche grote uitwerking hebben.

Moeten we daarnaast ook rekening houden met kwade invloed van buiten, met wat in de Bijbel ‘boze geesten’ of ‘demonen’ wordt genoemd? En als dit zo is, is er in de kring van de kerk ook ruimte om onder deze druk uit te komen?

Ik wil hier geen uitweiding geven over hoe we ons ‘boze geesten’ moeten voorstellen. Maar ik ga ervanuit dat er in deze wereld verzet is tegen de waarheid en genade van God. Dit kwaad herkennen we in het groot in de berichten over geweld dat mensen elkaar aandoen, over de vastberadenheid waarmee men anderen als vijanden en minderwaardige mensen afschrijft. Maar ook in onze gedachten kan er verwarring gezaaid worden.

Dat deze ziektes als werk van het kwaad kunnen worden weggestuurd, is een gevaarlijke suggestie

Stoorzenders

Met de visie op bevrijdingspastoraat die ik hier beschrijf, pretendeer ik niet dat we daarmee een middel in handen hebben om psychische ziekte weg te nemen. Net als het gebed om lichamelijke genezing is het een gebed van vertrouwen en verwachting, maar zonder de garantie dat het onze verlangens beantwoordt.

De suggestie dat deze ziektes als werk van het kwaad kunnen worden weggestuurd, is gevaarlijk en zou mensen in de wanhoop kunnen drukken, dat ze reddeloos uitgeleverd zijn. Toch is er pastorale hulp mogelijk bij bepaalde vormen van onrust, verwarring, vrees of wanhoop. In de wijze waarop mensen de wereld, zichzelf en anderen beleven, kunnen er stoorzenders optreden die mensen beroven van vertrouwen op God, vertrouwen in zichzelf, vertrouwen in anderen.

De eerste monniken, de woestijnvaders en -moeders vanaf de derde eeuw na Christus, werden er al mee geconfronteerd. Zij trokken zich terug in de woestijn om zich helemaal op God te richten en ontdekten hoe er aan hun gedachten en gevoelens werd getrokken. Dat ervoeren ze als stoorzenders die aanhaakten bij angsten, verborgen verlangens, trots, boosheid, om hen uit balans te brengen, om verhoudingen te verstoren, om twijfel aan Gods goedheid te zaaien.

Niet langer de leugen geloven

In zorgvuldige pastorale begeleiding kunnen mensen ruimte krijgen om ook te spreken over de ervaringen die hun innerlijke rust verstoren, over wat ze als de waarheid over zichzelf ervaren, over wat uitspraken, meningen of gedragingen van anderen in hen teweeg hebben gebracht. Want mensen kunnen ten onrechte menen dat zij geen liefde waard zijn of dat schuld hen blijvend belast. Daardoor kan er veel in hen onontwikkeld blijven of misvormd raken.

Woorden van anderen en de conclusies die mensen trekken uit ervaringen, kunnen als leugen werken die het zicht op de waarheid ontneemt. Het is een vreugde om dan met hen helder te krijgen dat deze leugen niet langer hoeft te worden geloofd, en de macht van deze leugen in de naam van Jezus, de Heer, te breken.

Daarna is het onmisbaar om aandacht te geven aan de schuld van degene die door woorden of houding deze leugen hebben gezaaid, en de weg naar vergeving te gaan. Ook wat klein gebleven is onder de druk van de leugen, wat scheefgegroeid is, mag gezegend worden met herstel en gezonde groei.

Als blijkt dat mensen zich actief met occulte zaken hebben beziggehouden, is het nodig dat zij dit zelf als schuld tegenover God belijden en breken met deze activiteiten. Zo kan ook elke opening voor kwade machten gesloten worden en de invloed daarvan onschadelijk gemaakt. Ook is er aandacht nodig, voor de verlangens waardoor de openheid voor deze activiteiten ontstond en hoe die beter gericht kunnen worden. De bewuste toewijding van het eigen leven en de eigen krachten aan de Heer is dan een onmisbare stap.

Gods genade delen

In elke vorm van pastoraat is het van wezenlijk belang dat de eigen keuzes en eigen grenzen van de mens die je ontmoet, gerespecteerd worden. Dat geldt zeker wanneer de indruk bestaat dat er stoorzenders moeten worden uitgeschakeld. Alleen als de betrokkene zelf ziet dat deze stemmen niet de waarheid laten horen en ervoor kiest om er niet langer naar te luisteren, kan de invloed ervan worden doorbroken en vervangen worden door de waarheid van Gods genade.

Als de pastor de eigen mening of visie doordrukt, doet hij of zij daarmee de betrokkene in ieder geval geweld aan. Wijsheid is hier dat de pastor bewust accepteert dat ook goede inzichten niet altijd ingang vinden. Het gebeurt soms dat mensen zelf menen dat boze geesten invloed op hen uitoefenen en dat er een vorm van bevrijding nodig is. In mijn ervaring is dat meestal niet het geval en blijken er andere zaken een rol te spelen.

Soms zien mensen liever niet onder ogen wat er in eigen denken en ervaren speelt

Het vraagt pastorale wijsheid, nuchterheid en bescheidenheid om te luisteren naar iemands verhaal en ervaringen, en niet bij onduidelijkheid snel te concluderen dat er bevrijdingspastoraat nodig is. Soms lijkt het erop dat mensen liever hun zoeken en worstelen toeschrijven aan machten buiten hen, dan dat ze onder ogen zien wat er in eigen denken en ervaren speelt.

In de Werkgroep voor Gebedspastoraat ‘in Christus heel’ hebben we al meer dan veertig jaar ervaring met een pastorale benadering die oog heeft voor de samenhang tussen meerdere aspecten. Er is het gemis aan liefde dat men ervaren heeft (wonden). Er zijn keuzes om niet vanuit liefde naar anderen te handelen of om niet de weg van Gods geboden te gaan (zonden). Er zijn manieren om zelf houvast te zoeken en de eigen positie veilig te stellen, of te compenseren wat we als gemis ervaren. En er is de invloed van stoorzenders die hierop inspelen.

Onze ervaring is dat het niet nodig is om veel aandacht te besteden aan de wijze waarop we ons de machten van het kwaad voorstellen. Veel belangrijker is het om de waarheid van Gods genade en reddende liefde te delen.

Als in dat licht duidelijk wordt dat stoorzenders hun invloed uitoefenen, roept dat geen angst op maar de vreugde dat nu aan het licht komt, wat verborgen was. Zo mag de kracht ervan gebroken worden en mag nieuwe vrijheid om te leven ontvangen worden als geschenk van de Heer.

Dr. Reinhard van Elderen is predikant van de Protestantse Wijkgemeente Nootdorp.