Menu

None

Christus – Henk Bakker

Glas in lood van twee vrouwen
(Beeld: Jorisvo via iStock)

Ervaringen zijn een theologische bron’, (p.15) dat schrijft hoogleraar in baptistische en evangelische theologie Henk Bakker in de inleiding van zijn nieuwste boek ‘Christus, hoe het geloof zich ontwikkelde in het vroege christendom’. Theologie begint in het dagelijks leven, gebeurtenissen en persoonlijke ervaringen. Dat klinkt mij als praktisch theoloog natuurlijk als muziek in de oren.

Boekomslag Christus van Henk Bakker

Onderdrukking in de kerk

In de zoektocht naar het geloof in de eerste eeuwen, graaft Bakker (opnieuw) in de geschriften van de apostelen Paulus en Johannes en kijkt hij naar enkele vroege kerkvaders. Opvallend zijn de twee excursen aan het eind van het boek waarin hij kijkt naar theologie die ontstaat vanuit de ervaringen van de moderne theologen Dietrich Bonhoeffer en Elisabeth Schüssler Fiorenza. Voor beiden geldt dat, vanuit een geheel eigen context van onderdrukking, de biografie hun theologie en in dit geval de christologie, heeft gevormd. Hoewel Bakker Schüssler Fiorenza al langere tijd bestudeert, vind ik het een positieve verrassing dat hij in dit tweede deel van wat misschien wel zijn ‘magnum opus’ genoemd mag worden, deze feministische theologe een plek geeft.

‘Achter slavernij staan levens, gezichten en het gaat niet slechts over theologie’ (p. 59), schrijft Bakker in het eerste deel van het boek dat de titel ‘Biografie maakt theologie’ meekreeg. Maar evenals Stefan Paas eerder in zijn boek ‘Vrede op aarde’ mist ook Bakker hier de kans, – of wellicht de moed? – om datzelfde te erkennen voor vrouwen die jaren onderdrukt zijn in de kerk.

Fiorenza’s leven

Hij laat dit over aan Schüssler Fiorenza in een excurs, aan het eind van het boek. Wat de indruk kan geven dat het er een beetje bij bungelt. Op een kleine bijdrage na op p. 438, voert Bakker haar in zijn bredere argumentatie niet op als bron. Zij dient, evenals Bonhoeffer, als voorbeeld hoe de eigen biografie de theologie kleurt. En eveneens zoals bij Bonhoeffer spelen oorlogservaringen daarin een grote rol. In Schüssler Fiorenza’s geval speelt daarnaast de zoektocht naar haar plek als vrouw binnen de (katholieke) kerk en in de theologie.

Lange tijd was feminisme een vies woord binnen baptistische en evangelische theologie en kerkelijke praktijken

Bakker beschrijft haar levensloop met vlotte pen en komt uit bij haar onderzoek naar rolpatronen m/v in de Grieks-Romeinse wereld. De invloed daarvan op verhalen en geschriften zoals deze ook zijn opgetekend in de Bijbel, leidde tot de door haar bekend geworden methode ‘de hermeneutiek van de achterdocht’. (p.562, Bakker bespreekt hier onder andere het boek ‘In Memory of Her’). Zij beargumenteert met enkele van haar collega’s dat de vroegchristelijke gemeenschap een tegenbeweging met meer vrijheid en gelijkheid vormde. Iets wat ook al doorklinkt in de brieven van Paulus, maar ondergesneeuwd raakte in de patriarchale systemen van de tijd en daarmee de kerk. Haar hermeneutiek is methodisch en niet historisch-lineair (p. 570), benadrukt Bakker. Schüssler Fiorenza‘s doel, recht doen aan de gemarginaliseerden binnen de christelijke gemeenschap, is beïnvloed door haar eigen biografie: haar leven als vreemdeling en als vrouw binnen kerk en theologie.

Feminisme binnen baptistische en evangelische theologie

Lange tijd was feminisme een vies woord binnen baptistische en evangelische theologie en kerkelijke praktijken. In de huidige discussies rondom vrouw en leiderschap binnen de kerk klinkt het regelmatig vanuit adviesorganen of kerkelijk leiderschap dat de motivatie voor het openstellen van de leiderschapsposities voor vrouwen, geenszins wordt ingegeven door feministische motieven. En datzelfde feminisme kan een reden zijn om juist niet mee te gaan met ‘moderne praktijken’ zoals het openstellen van het ambt voor vrouwen.

De stem van Schüssler Fiorenza klinkt in een lange rij feministische en anderszins liberale theologen

Bakker benoemt in het deel ‘Biografie maakt theologie’ – naar mijn overtuiging volkomen terecht – dat binnen de hedendaagse christologie er geen sprake meer kan zijn van triomfalisme. Hij verwijst hier naar het Nederlandse koloniale verleden wat een westerse, superieure houding binnen kerken en theologie tot gevolg had. Het verbaast mij echter dat hij dit niet heeft doorgetrokken naar de huidige gendervraagstukken die roepen om theologische bezinning en ‘hernieuwde’ christologische inzichten.

Overpresentatie

Historisch gezien is de hedendaagse evangelische christologie grotendeels vorm gegeven door Europese en Amerikaanse theologen waarvan het merendeel mannen. Bakker had in zijn pleidooi om af te rekenen met de triomfantelijke houding binnen de systematische theologie, in één moeite door de overpresentatie van deze westerse man binnen zowel theologie en kerk kunnen benoemen. De verdediging van traditionele genderrollen door gereformeerde en evangelische theologen leidde eeuwenlang tot een letterlijk verstaan en een normerende interpretatie van met name bepaalde teksten uit de brieven van Paulus. Met tot gevolg dat er geen ruimte was (en is) binnen baptisten en evangelische gemeenten voor vrouwen in geestelijke en/of besturende leiderschapsposities.

Wat dat betreft chapeau voor Bakker voor het toevoegen van dit excurs. De stem van Schüssler Fiorenza klinkt in een lange rij feministische en anderszins liberale theologen die een ander geluid laten horen dan dat er doorgaans klinkt deze kringen. Mijn pleidooi is dan ook om deze stemmen nog veel meer in de baptistische en evangelische theologie te laten klinken.

Historisch gezien is de hedendaagse evangelische christologie grotendeels vorm gegeven door Europese en Amerikaanse theologen waarvan het merendeel mannen.

Maar dan niet als toetje na de maaltijd maar als pittig ingrediënt van het hoofdgerecht. Dit kan leiden tot de neiging om het met een slokje water weg te spoelen. Maar diegenen die de durf hebben om erop te kauwen, vinden diepe bronnen die bij kunnen dragen aan de hedendaagse dorst naar antwoorden op vraagstukken zoals de plek van mensen in de marge en genderrollen binnen de kerk en de christologie.

Laura Dijkhuizen is verslaggever bij het Nederlands Dagblad op het gebied van de evangelische wereld. Daarnaast doet zij als promovenda aan de VU onderzoek naar genderrollen (m/v) binnen de Nederlandse evangelische beweging.


Henk BakkerChristus. Hoe het geloof in Jezus zich ontwikkelde in het Vroege Christendom. Uitgeverij: Utrecht, KokBoekencentrum Uitgevers, 2024. 648 pp. €32,99. ISBN 9789043541657

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken