Coaching en begeleiding

De synode van de Protestantse Kerk in Nederland stemde in november voor coaching en supervisie voor predikanten. Dat past binnen een trend in onze samenleving. Tallozen worden gecoacht . Je kunt tegenwoordig, zo lijkt het wel, niet zonder een coach, adviseur of supervisor.

Wat zijn de effecten van ‘gecoacht worden’? Zijn er ook keerzijden? En vaart een kerkenraad er wel bij? Hoe zit het met diakenen, ouderlingen, ouderlingenkerkrentmeesters? Gaan zij er beter door functioneren wanneer ook zij gecoacht worden? Ten slotte, zijn er ook bijbelse beelden te vinden voor coaching? Zo vindt u in dit ‘Werkwoord’ ter overweging enkele gedachten bij het thema coaching.

Gecoacht worden

In de zomervakantie bezochten wij in Engeland een indrukwekkend landhuis met een prachtige tuin. Bij de parkeerplaats konden we onze auto een plekje geven. Het huis en de weelderige tuin waren eigendom van de National Trust. Het zag er allemaal keurig verzorgd uit. Bussen en auto’s waren netjes gescheiden, voldoende ruimte. Voorbij de parkeerplaats stond een bordje waarop onze aandacht viel.

‘Ontcoachen’, een gat in de markt, dachten we

‘NO COACHES!’ stond erop: geen bussen! We keken elkaar aan en zeiden: “Dat zou in Nederland ook niet gek zijn. Eindelijk een ruimte waar geen coaches zijn…!” Het zou ook een gat in de markt zijn, dachten we. We kunnen een praktijk beginnen om van je coach los te kunnen komen: ont-coachen! We bedachten er ook al een naam voor: ‘Op eigen benen’. We worden er inmiddels mee overspoeld. Ik geef een opsomming. Er bestaat: loopbaancoaching, outplacement-coaching, personal coaching, life coaching, financiële coaching, stress coaching, burn out coaching, corporate coaching, mental coaching, relatie coaching, slaap coaching, sport coaching en spirituele coaching. En dit lijstje is zeker niet compleet, want er komen met de dag nieuwe soorten coaches bij. Ik lees op internet schattingen dat er in Nederland 30.000 mensen zijn die zich coach noemen, en dan zijn er nog de vele counsellors, supervisoren, adviseurs en allerlei therapeuten. Er zijn coaches die geregistreerd zijn, veel anderen echter niet. En terwijl de meeste coaches faceto-face werken, kunnen mensen tegenwoordig ook kiezen voor online coaching of e-coaching … Half Nederland laat zich door de andere helft coachen, ga je denken. In ieder geval maken de meeste bedrijven gebruik van coaches.

Een coach houdt een spiegel voor

Coaching en begeleiding in de kerk

Ook in de structuren van de kerk heeft de coach de laatste twintig jaar een vaste plek gekregen. Bij beginnende predikanten is er nog altijd – verplicht – mentoraat. De mentor is een ervaren predikant uit de regio, die daartoe op zijn beurt een mentorentraining moet volgen. De documenten hierover spreken over ‘persoonlijke coaching.’ Voor predikanten was vervolgens jarenlang werkbegeleiding mogelijk, welke tot december 2016 werd aangeboden door de landelijke kerk. Het ging om werkbegeleiding op verzoek, teneinde het ‘eigen functioneren en de werksituatie nader te bekijken’. Werkbegeleiding kon ook bij teamvorming ondersteuning bieden, intervisie helpen ontwikkelen en intervisiegroepen in de beginperiode begeleiden of intervisie verdiepen. In november 2016 heeft de synode besloten om aan alle predikanten voortaan verplicht te stellen, dat zij één keer in de vijf jaar een traject volgen van ‘coaching, supervisie, geestelijke begeleiding of begeleide intervisie’. Er zijn dus vier van elkaar te onderscheiden vormen van begeleiding mogelijk, waaruit iedere predikant een keuze dient te maken. De kerk wil dit financieel mogelijk maken. Ook kerkenraden kunnen coachings-of begeleidingstrajecten ingaan. Gemeenteadviseurs zijn niet langer in dienst van de Protestantse Kerk, maar de hulp van adviseurs kan nog altijd via de helpdesk worden ingeroepen. Daarbij zijn er adviseurs voor kerkbeheer, onder andere via de Vereniging Kerkrentmeesterlijk Beheer. Bij JOP, de jongerenorganisatie van de Protestantse Kerk, verdwijnt de dienstverlening van eigen jeugdwerkadviseurs, maar er zijn nog altijd zelfstandig gevestigde jeugdwerkbegeleiders. Daartoe kan contact worden opgenomen met het team Ondersteuning Gemeenten. Ook trainingen zijn volop mogelijk.

Effecten van coaching

Er is veel voor te zeggen om gecoacht of begeleid te worden. Je leert jezelf er beter door kennen: wie ben ik, wat kan ik, wat wil ik, en waar kan ik dat vinden? Wat vind je daadwerkelijk belangrijk in je leven, wat geeft je voldoening en waar krijg je energie van? Een coach houdt een spiegel voor, helpt om je blikveld te verruimen en biedt een klankbord bij wie je terecht kunt, wanneer je mogelijk vastloopt. Een goede coach schrijft niet voor wat je zou moeten doen, maar schetst opties, mogelijkheden en neemt scenario’s met je door om uit te kunnen kiezen. ‘Coaching maakt zich sterk door te geloven in zelfsturing en het leervermogen van mensen’, lees ik op een site. De beste coach is trouwens misschien wel iemand die goede vragen stelt. En het kan zijn dat een coach je ook helpt bij het vaststellen van je doelen. Wat wil je ontwikkelen? Wat zou je nieuw willen leren of waar wil je je verder in bekwamen? Op een andere site van een coach lees ik: ‘Ontdek en versterk je mogelijkheden om te handelen en verantwoordelijkheid nemen voor eigen keuzes en acties.’ Belangrijk hiervoor is natuurlijk dat het klikt en dat veiligheid en vertrouwelijkheid gewaarborgd zijn. Soms is het ook behulpzaam wanneer voorafgaand aan het coachingstraject een zogeheten coachingsvraag wordt geformuleerd. Coachingstrajecten die gevolgd werden door predikanten (het zogenaamde ‘Ruimzicht Onderzoek’), laten zien dat deze een aantoonbaar positief effect hebben op het verminderen van chronische stress en uitputting bij predikanten.

In de gemeente kan coaching dan ook goede diensten bewijzen. In de jaren ’90 liet een onderzoek onder gemeenten en parochies in Groot-Brittannië zien, dat de regionale en landelijke structuur van de kerken in die tijd niet de ondersteuning bood voor de ontwikkeling van de geloofsgemeenschap in een missionaire richting. Persoonlijke ondersteuning en assistentie bleken te ontbreken. Dit merkten de onderzoekers vooral toen ze de deelnemende geloofsgemeenschappen met regelmaat, dat wil zeggen elke vier tot vijf maanden, bezochten. Juist hun bezoeken – en de snapshots die ze ervan maakten – bleken een gelegenheid te bieden om samen na te denken over wat er in de gemeenten en parochies gebeurde. De leiding kreeg de kans om het verhaal van de geloofsgemeenschap te vertellen. Waar was men blij mee? Wat waren frustraties? Waar verlangde men naar en wat zag men als de grootste uitdaging? De bezoeken droegen er ook aan bij dat de visie op de toekomst van de gemeente kon worden verhelderd. Kerkenraad en gemeente zochten naar nieuwe, invullingen van het beleid. De bezoeken bleken zelf dit effect te sorteren. Over de hele breedte gaven gemeenten en parochies aan, dat men juist gedurende de begeleiding voelde, dat men op reis ging. De coaching bood perspectief, juist door de vragen die werden gesteld. Iemand die de geloofsgemeenschap helpt om naar haarzelf te kijken, die vragen stelt bij vanzelfsprekendheden, blijkt gemeenten te kunnen helpen om te veranderen. Predikanten hebben er veel baat bij en het is goed dat de synode begeleiding verplicht heeft gesteld.

Keerzijden van coaching

Toch zijn er ook keerzijden. Voor coaching wordt vaak nogal wat geld gevraagd (Nota bene: niet voor niets laten veel mensen zich omscholen tot coach…), waarvan je je kunt afvragen of het allemaal wel zinvol is. Hadden we dit niet ook zelf gekund? Of had het niet met wat minder sessies gekund? Vooral wanneer de financiële middelen niet helemaal toereikend zijn, kan het zijn dat je zomaar in een te duur coachingstraject terecht komt. En hoewel coaching niet bedoelt om ‘het stuur over te nemen’, kan er ook afhankelijkheid van een coach ontstaan. Je zult het toch zelf moeten doen. Het kan ook wel gemakkelijk zijn om je verantwoordelijkheid te ontlopen, door je achter je coach te verschuilen. Je aanspreekbaarheid wordt er echter niet minder om.

Voorwaarden

En er komt nog iets bij. Dat iemand coach heet, of zich coach noemt, biedt geen garantie dat het om een goede coach gaat. Een coach moet een staat van dienst kunnen overleggen, een beroepsethische code kunnen onderschrijven, geregistreerd of geaccrediteerd zijn. Je weet niet altijd precies met wie je een, persoonlijke en vertrouwelijke (!) relatie aangaat. Ook in de kerk kunnen in het aangaan van coachingstrajecten vergissingen worden gemaakt. Er zijn belangrijke professionele eisen aan coaches en adviseurs te stellen, maar er is meer aan de hand. De coach moet bijvoorbeeld enige affiniteit hebben met het geloofsgesprek, open staan voor de geestelijke kant van het kerk-zijn en de taal van de ziel kunnen spreken. Een coach in de kerk die niet kan bidden heeft een probleem. Maar dat geldt ook wanneer hij de cultuur waarin een gemeente zich bevindt niet kan ‘lezen’, of geen oog heeft voor het specifieke ‘profiel’ van de gemeente.

Het kan ook wel gemakkelijk zijn om je verantwoordelijkheid te ontlopen

Bijbelse beelden?

Je kunt je afvragen of er ook bijbelse beelden zijn voor de coach? We kunnen denken aan de gids, maar die ‘wijst de weg’, in plaats van dat hij mensen helpt hun eigen weg te vinden.

Ik denk dan ook vooral aan de parakleet, de Johanneïsche aanduiding voor de heilige Geest. Soms wordt het vertaald met ‘trooster’, ook wel met ‘vermaner’ of ‘pleitbezorger’. Letterlijk is het ‘degene die erbij geroepen wordt’. Erbij geroepen worden om te helpen en te ondersteunen. De parakleet brengt woorden en daden van Jezus in herinnering. Toch maakt de parakleet ook bekend ‘wat komen gaat’ of ‘wat komen kan’. Doet een coach dat ook? Een goede coach kijkt -samen met degene die wordt gecoacht – vooruit en kijkt terug en vraagt wat in het hier en nu ondersteuning geeft.