De omgang met zieken en ziekte
Wat is ziekte en hoe kunnen we daarop reageren? Daarover gaat het boek van Alain Verheij. Alida Groeneveld las het.
Het bijbelverhaal van de verlamde man bij het bassin van Bethesda (Joh. 5) gebruikt Alain Verheij als rode draad voor zijn zoektocht naar ‘de zin van ziekte’. Om kort te gaan: die zin is er niet, meestal is het domme pech.
Toch is Verheij niet zo snel uitgepraat. Hij verkent in zes thema’s het begrip ziekte: geografie, taal, tijd, charme, eenzaamheid en genezing. Dit doet hij aan de hand van bijbelverhalen, literatuur (De Toverberg van Thomas Mann wordt veelvuldig geciteerd) en denkers als Susan Sontag en Lieke Marsman. Hij steekt in op het persoonlijke en het maatschappelijkpolitieke niveau van ziekte. Daarmee begeeft hij zich, zonder het expliciet te benoemen, op het gebied van de zorgethiek die uitgaat van de relaties tussen mensen, en binnen de gemeenschap. In het hoofdstuk over eenzaamheid stelt Verheij terecht dat de aanwezigheid van aandachtige betrokkenen een groot verschil maakt in het ziekteproces. ‘Vriendschap brengt leven, eenzaamheid is dodelijk.’ (p. 136)
Mantelzorgers zijn belangrijk én tegelijkertijd overbelast, met name als het kinderen betreft. Een mantelzorger is nodig maar ook wordt de relatie die in principe gelijkwaardig was, ongelijkwaardig. Het is vernederend voor zieken als een geliefde jou schoon incontinentiemateriaal geeft; voor de geliefde is het een verlieservaring om je partner deze zorg te moeten geven.
Voor mantelzorg is een gemeenschap nodig
Verstopt in het hoofdstuk is een actuele oproep en het politieke imperatief: voor mantelzorg is een gemeenschap nodig. Zoals Jezus 72 leerlingen erop uitstuurt omdat hij het ook niet meer aankan, zo bepleit Verheij een maatschappelijk middenveld van georganiseerde vrijwilligers. ‘Alle gemakken van digitalisering, alle emancipatoire voordelen van individualisering, en alle terechte redenen van de ontzuiling èn ontkerkelijking ten spijt: we moeten ons weer leren organiseren.’ (p. 150)
Balans is een woord dat herhaaldelijk terugkomt: tussen het rijk van de gezonden en het rijk van de zieken, want je kunt zomaar van het ene rijk in het andere belanden. Balans in het hectische leven van alledag, zodat ‘een dagje lekker ziek zijn’ niet nodig is om tot jezelf te komen en rust te krijgen. Balans tussen geest en lichaam want hoe je er ook over denkt: je geest is van invloed op je lichamelijke klachten.
Beschaafde samenleving
Het boek leest gemakkelijk weg en is voor een brede doelgroep toegankelijk. In een apart hoofdstuk word je zo nodig geïnformeerd over de bijbelse personen en andere begrippen. Voor gespreksgroepen zou ik deze publicatie zeker aanraden. Een van de taken van een geloofsgemeenschap is belangeloos omzien naar mensen die lijden en eenzaam zijn. Dit boek bepaalt ons bij deze opdracht.
De toegankelijkheid van het boek heeft ook een gevaar in zich, namelijk dat je de omgang met zieken, ziekte en gezondheid beperkt tot het persoonlijke verhaal. De grootste bijdrage aan verbetering van de gezondheidssituatie van mensen zijn de aanleg van riolering en vaccinaties tegen kinderziektes. Dat vraagt financiering van overheidswege. Ook dit is een uiting van medemenselijkheid, en dat kan in de huidige samenleving nog wel iets beter beoefend worden. De slotzin van het boek luidt: ‘Hoe beschaafd een samenleving is, kun je mede afmeten aan haar omgang met de zieken.’ (p. 185) Zo waar. Ik voeg daaraan toe dat het gaat om omgang in tijd en beschikbare financiële middelen.
Alida Groeneveld is geestelijk verzorger en predikant in ’s Heeren Loo, een zorginstelling voor mensen met een verstandelijke beperking.
Alain Verheij, De zin van ziekte. Op zoek naar wijze woorden in Bijbel en literatuur. Atlas Contact, Amsterdam 2024, 220 p. € 22,99