Groene driehoeksrelatie

Het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap organiseerde in 2022 webinars over ‘groene bijbeluitleg’. Het boek Hemels groen komt hieruit voort. Heeft de Bijbel iets te bieden in het debat over duurzaamheid?

De Bijbel geeft geen concrete aanwijzingen voor een ecologische levensstijl, stellen de auteurs vanaf het begin. In plaats daarvan proberen De Jong en Hoogerwerf grondwaarden te distilleren door de oude teksten in hun tijd te plaatsen. Evenals Trees van Montfoort in Groene theologie (Middelburg 2019) wijzen ze rentmeesterschap van de mens af als niet-bijbels.

Hoe zit het dan wel? Bij hun bespreking van het scheppingsverhaal in Genesis zien ze de eerste verzen van hoofdstuk 2 als het meest wezenlijk. Ze vergelijken de tekst met scheppingsverhalen uit de omringende culturen en wijzen op het verband met Exodus en Leviticus. De conclusie luidt dat de belangrijkste rol in het verhaal voor de sabbat is weggelegd. Het ‘heersen’ van de mens staat in dienst van Gods orde, gesymboliseerd door de zevende dag.

Het tweede hoofdstuk, ‘De sabbat en het land’, citeert uit de verschillende boeken van de Tora. Daarin gaat het om de unieke relatie tussen God en Israël, uitgedrukt in het verbond. De sabbat vormt het kompas voor het sociale leven dat armen en zwakken expliciet beschermt. Maar het (geschonken) land heeft een eigen rol in die relatie tussen God en Israël.

Het land zal gedijen als Israël zich houdt aan de sabbat, ook aan het sabbatsjaar waarin het land braak ligt. Als mensen er verkeerd mee omgaan, zal het land echter een wildernis worden. Zo wordt het schadeloos gesteld voor het gebrek aan rust.

In het hoofdstuk over de wijngaard van Nabot (1 Kon. 21) laten de auteurs zien dat dit verhaal over meer gaat dan hebzucht en machtsmisbruik. Het bevat ook kritiek op commercie en imperialisme. In de volgende hoofdstukken (de waarschuwing van de profeten, de schepping In de psalmen en Gods redevoeringen over de natuur in Job) krijgt de driehoeksverhouding tussen God, aarde / schepping en de mens nog meer nadruk.

In het scheppingsverhaal heeft de sabbat de hoofdrol

De mens heeft invloed maar geen controle. Alles wat bestaat, heeft een eigen band met God. Zonde bestaat uit hoogmoed (zich Gods positie toe-eigenen, zichzelf wijsmaken controle te hebben) en goddeloosheid (zich toe-eigenen wat geen eigendom is).

Zorg voor de aarde

In het Nieuwe Testament is het lastiger om teksten te vinden over natuur en duurzaamheid. Economisch en sociaal is het een andere wereld. Matthijs de Jong en Cor Hoogerwerf hebben gekozen voor Jezus’ onderwijs over de mammon in de context van Galilea (H. 7), het zuchten van de schepping in de Romeinenbrief (H. 8) en de apocalyptische teksten in 2 Petrus en Openbaring (H. 9).

Een citaat bij Paulus: ‘Als de kermende en zuchtende schepping inderdaad als het ware naar ons kijkt, dan valt gedrag waardoor je het lijden en zuchten van de schepping verzwaart, lastig te rijmen met een christelijke manier van leven’ (p. 267). In hoofdstuk 9, ‘Als hemel en aarde vergaan’, concluderen de auteurs dat het verstandig is om te leven alsof de aarde nog heel lang mee moet. ‘Want je weet niet wanneer de Heer komt’ (p. 291 over 2 Petr. 3).

Zoals van een uitgave van het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap verwacht kan worden, bevat het boek degelijk exegetisch handwerk. De informatie over de context wordt verantwoord binnen elk hoofdstuk en met een literatuurlijst.

Daarmee is Hemels groen geschikt als studiemateriaal voor predikanten en kerkelijk werkers. Ook gemeenteleden die samen een dienst voorbereiden, kunnen hiermee prima uit de voeten. En het is een uitstekend boek voor kringen (ja, het bevat gespreksvragen).