Digitale overgave: de details van afleiding, ontevredenheid en vervreemding

In Digitale overgave onderzoekt Samuel James het verband tussen patronen in technologie en onze menselijke verlangens. Hij benadrukt de gevaren van deze combinatie. Ook biedt hij wijsheid om te navigeren in onze met internet verzadigde wereld. Dit boek voorziet in de behoefte een bijbelse kijk te vormen op ons gebruik van internet en technologie en helpt je onder meer om antwoorden te vinden op de vraag hoe je als christen trouw, bedachtzaam en wijs kunt leven in een online tijdperk. In dit fragment uit Digitale overgave gaat Samuel James in op de afleiding en vervreemding door het gebruik van de mobiele telefoon.

Eindeloos veel details

Het internet is een eindeloze bron van details. Daarmee bedoel ik niet dat er online geen belangrijke, en zelfs levensveranderende gebeurtenissen kunnen plaatsvinden. Natuurlijk kan dat. Maar het is van belang om te begrijpen dat onze normale, alledaagse gewoonten veel meer gevormd worden door de trivialiteiten van het web dan door dit soort momenten.

De manier waarop de mobiele telefoon de laatste twintig jaar veranderd is, maakt dat heel duidelijk. Rond het jaar 2000 leken de meeste mobiele telefoons op wat ze waren: apparaten voor onderlinge communicatie. Vouwtelefoons zijn gemaakt voor natuurlijk contact met het oor en de mond van de gebruiker. De grote glazen schermen van de smartphones zijn daarentegen ontworpen om ernaar te kijken. Het scherm van een smartphone biedt de gebruiker tientallen apps, waarvan de meerderheid de gebruiker niet nauwer in contact brengt met een ander dan een telefoongesprek zou doen, en vele de gebruiker helemaal niet in contact brengen met een ander. Dit is alweer een voorbeeld van de manier waarop betekenis gevormd wordt door ontwerp. Een belangrijke reden waarom onze telefoons leveranciers van afleidende details zijn, is dat ze ervoor gemaakt zijn.

Concentratieproblemen

Het is niet ongewoon om moderne mensen te horen klagen dat ze zich niet kunnen concentreren. Net als veel anderen heb ik het probleem van de afleiding in de opvoeding onder ogen moeten zien. Het lijkt wel of er elke dag momenten zijn dat ik doelloos door mijn telefoon zit te bladeren terwijl mijn kinderen smeken om aandacht. Ik schaam me ervoor te moeten toegeven hoe makkelijk ik kreten als ‘Wil je met me spelen?’ of ‘Papa, kijk eens’ negeer, zelfs als er helemaal niets speelt wat mijn aandacht waard is.

Om eerlijk te zijn is dat zelfs het grootste deel van de tijd het geval. Heel veel van de aandacht die ik aan het web besteed, is onuitgenodigd: er is niets wat rechtvaardigt dat ik ernaar kijk; ik doe het gewoon. Er staat niets in deze e-mail wat om een onmiddellijke reactie vraagt; sterker nog, het is misschien wel helemaal niet nodig om erop te reageren. Er staat niets in dit specifieke bericht op Instagram of Twitter wat ik nu moet zien. En hoogstwaarschijnlijk staat het er morgen en overmorgen en zelfs over een jaar nog steeds.

Het internet is een eindeloze bron van details.

Ik zit dit hoofdstuk te schrijven in een koffietentje in mijn woonplaats Louisville in Kentucky. In de loop van deze sessie ben ik diverse keren (minstens vijf) gestopt met schrijven en heb ik een sportwebsite, of Twitter, of Amazon geopend. Op dit moment is er niets bijzonders aan de hand bij mijn favoriete teams. Ik heb mezelf een twitterverbod opgelegd en heb geen wachtwoord, en het pakketje dat ik van Amazon verwacht meldt al urenlang hetzelfde: ‘Vandaag verwacht’. Ik zou graag zeggen dat ik deze kortstondige onderbrekingen nodig heb om mijn ogen rust te geven, maar op nog geen drie meter van me af is een groot raam met uitzicht op een van de drukste kruispunten van de stad. Het komt niet doordat mijn zwervende aandacht nergens anders heen kan. Het komt doordat de digitale omgeving heel hard aan me trekt.

Ontevredenheid

De rusteloosheid die we ervaren als we instinctief naar ons toestel grijpen, gaat maar al te makkelijk over in hoe we over ons leven denken. De afleiding waaraan we zo makkelijk toegeven verandert al snel in ontevredenheid: een nerveuze vorm van ongeduld met de alledaagse, kalme, onopvallende momenten van het leven. Nog een keer scrollen op Instagram en we krijgen de ene na de andere foto te zien van prachtige gezinnen, vrolijke vakanties en verbluffende ervaringen. Als we onze aandacht erop richten, krijgen we het gevoel dat deze foto’s staan voor het feit dat er iets mis is met ons.

Dat gezinnetje is niet ons gezin, die vakantie kunnen wij ons niet veroorloven, die ervaring is voor ons onhaalbaar. Het is belangrijk om op te merken dat het anders is wanneer je dit soort beelden op sociale media tegenkomt dan wanneer je ze ziet in een tijdschrift of een televisieprogramma. We kunnen inderdaad het gevoel hebben dat wij niet kunnen tippen aan de glamour die we daar zien, maar de beelden in het tijdschrift en het televisieprogramma zijn expliciet bedoeld als momentopnamen van een ander soort leven. Als we dat tijdschrift oppakken of die zender aanzetten, weten we dat wat we zien, niet het normale leven is.

De afleiding waaraan we zo makkelijk toegeven verandert al snel in ontevredenheid

Met sociale media ligt dat anders. Sociale media zijn ontworpen om ons het gevoel te geven dat dit het echte leven is. Dat is de reden waarom ‘lifestyle influencers’ zulke exorbitante bedragen betaald krijgen om producten aan te prijzen – omdat dit voor hun volgers geen ongeloofwaardig beroemdheidscultuurtje is maar een deel van het normale leven. Doordat het web zo verweven geraakt is met ons dagelijkse werk, onze vriendschappen, onze opleiding en ons vermaak, en doordat het web alomtegenwoordig is omdat het constant in onze zak zit in plaats van op een televisietoestel of een filmdoek waar we het actief moeten opzoeken, lijkt de wereld die de sociale media brengen deel uit te maken van onze eigen wereld, ook al weten we dat veel van wat we daar zien reclame is die zorgvuldig ontworpen is om die reactie uit te lokken.

Om terug te keren naar de taal van de leefomgeving: het web is een leefomgeving van ontevredenheid die ervoor zorgt dat het veel logischer is om ons onzeker en ongelukkig te voelen dan wanneer we niet op het web zouden zijn.