Het kan niet!

De Bijbel staat vol met dingen die niet kunnen. Een reden om het boek als ongeloofwaardig terzijde te schuiven? Juist niet! stelt Wouter Klouwen in zijn boek Sta op en wandel. Die onmogelijkheid is nu precies de kern van de zaak, het is de grap van het geloof.
De manier waarop Klouwen de verlegenheid schetst waarin de kerk (vooral druk met eigen lijfsbehoud!) met haar Bijbel is terechtgekomen, is voor mij heel herkenbaar. De generatie van mijn ouders, de babyboomers, heeft de Bijbel afgeschreven met het argument dat hetgeen daar beschreven wordt, historisch niet klopt, ethisch achterhaald is en in godsdienstigheid niet erg overtuigend. Daarin hadden zij helemaal gelijk, zegt Klouwen. Als de Bijbelwetenschap van de 19^de en 20^ste eeuw ons iets geleerd heeft, dan is het dat het in de Bijbel ten diepste niet gaat over historie, moraal of religie. Wie met die verwachting gaat lezen, komt bedrogen uit: van de uittocht uit Egypte is geen snipper of potscherf teruggevonden, de varkensvleesetende christen die op grond van de Bijbel homoseksualiteit verafschuwt, is met zichzelf in tegenspraak en wie eens religieus wil wegzweven, komt in de Bijbel maar matig aan zijn trekken. Pogingen om de Bijbel of wat daarin verteld wordt historisch of ethisch ‘aannemelijk’ te maken, zijn in de kerk aan de orde van de dag, maar tot mislukken gedoemd.
Andere ogen
Wat een verademing hoe Klouwen, in navolging van grote denkers als Barth en Miskotte, nu nog eens heel duidelijk voor het voetlicht brengt: inderdaad, het kan niet! Van de doortocht door de Schelfzee tot aan de opstanding uit de doden: het is onmogelijk. Niet de mensenmogelijkheden (geschiedenis, ethiek, religie) staan in de Bijbel centraal, maar een vreemde, onmogelijke stem, die dat wat onmogelijk is, werkelijkheid doet worden: Sta op! En de verlamde stond op. Dat is wat de Bijbel geloof noemt: een menselijke onmogelijkheid die toch werkelijkheid wordt.
Dit thema wordt door het hele boek heen consequent, en in welluidende, zij het soms ouderwets aandoende taal uitgewerkt. Dat vraagt van de lezer geduld en geen allergie voor dogmatiek en systematiek. Maar wie eenmaal ziet wat hier bedeeld is, gaat de hele Bijbel, het geloof en de kerk met andere ogen zien. Er opent zich een weg uit de impasse waarin kerk en geloof zich vandaag bevinden.
Is de Bijbel geloofwaardig omdat het niet kan?
Een kritische vraag die bij de boekpresentatie in het Thomastheater in Amsterdam ook door Johan Goud gesteld werd, is wel of dit onmogelijke op zichzelfde waarde van de Bijbel uitmaakt. Is de Bijbel geloofwaardig omdat het niet kan? En, daarop voortbordurend: is het niet zo dat ook de kunst, de literatuur in het algemeen, zich kenmerkt door het verbeelden van dat wat menselijkerwijs onmogelijk is? Is niet elke (goede) kunst een oefening in het verbeelden van het onmogelijke? Maakt dat onmogelijke de Bijbel werkelijk zo uniek?
Derde weg
De uitwerking van dit thema naar de belangrijkste aspecten van het gemeenteleven (preek, gebed, lied, doop, begrafenis, Avondmaal en bruiloft) is daarentegen meesterlijk. Ik aarzel om het te verklappen, maar de verbinding die Klouwen legt tussen doop en begrafenis enerzijds en Avondmaal en bruiloft anderzijds, is zeer origineel. Begraven en trouwen doen we in de kerk niet om aanwezig te zijn bij belangrijke momenten in een mensenleven, maar omdat hier precies de onmogelijkheid van de mens (de dood) en de werkelijkheid van Gods liefde (Verbond, huwelijk) aan de orde komen. Ook hier doemt wel de vraag op: Waarom juist deze aspecten? Zijn die ingegeven door de traditie? Of zijn er toch ook andere aspecten van het menszijn denkbaar die een heenwijzing (Klouwen) zouden kunnen zijn naar de onmogelijkheid en de werkelijkheid van het Bijbels geloof?
Dit boek van Klouwen bevat niets minder dan een derde weg, jenseits van orthodoxie of vrijzinnigheid, op een cruciaal kruispunt in de (Nederlandse) kerkgeschiedenis. Dit boek verdient aandacht één tegenspraak gesprek kortom, over de kern van de zaak.
—
Mirjam Elbers schreef deze boekbespreking voor het opiniërend magazine Woord & Dienst (editie oktober 2011). Deze bespreking is met toestemming overgenomen.