Kerkrentmeester: leuk en zinvol werk in de kerk

De kerk is een eigenaardige instelling. Ze bestaat al langer dan de Nederlandse staat. Ze heeft ook een heel eigen geestelijke grondslag.

Gemeenschap van gelovigen

Bij de kerk gaat het om de gemeenschap van gelovigen, die op de één of andere manier gehoor geven aan de roepstem van Jezus, de Heer van de kerk. Voeg daarbij de mensen die meeleven zonder gedoopt te zijn en op die manier aan haar verbonden zijn. Dan heb je het plaatje compleet. Dat klinkt allemaal nogal vroom en geestelijk en ook wel een beetje soft. Dat is het dan ook. Prima, laat de kerk vooral een zachte, vrome en geestelijke werkelijkheid zijn, waar het gaat om geloof, hoop en liefde.

Organisatie binnen het maatschappelijk verkeer

Ondertussen is de kerk ook gewoon een organisatie die binnen ons maatschappelijk verkeer gerund moet worden. Je ziet dat buiten de kerk (alleen buiten de kerk?) het besef afneemt, dat de kerk iets bijzonders is. Men ziet de kerk als ook een vereniging met leden, die activiteiten ontplooit. Daar zijn er zoveel van. Men ziet de kerk als een vrijwilligersorganisatie. Nu lijkt een kerkelijke gemeente daar wel op, maar toch verstaat ze zichzelf anders.

Op basis van de vrijheid van godsdienst heeft ze in ons land dan ook de vrijheid om zichzelf op een eigen manier te organiseren. Dat gebeurt in de meeste kerken via een kerkorde. De kerk is niet een stichting of een vereniging of een onderneming, maar kerk.

De ouderling-kerkrentmeester heeft de taak verbinding te maken met andere onderwerpen van het kerk-zijn

College van kerkrentmeesters

Tegelijk – ik schreef het al – is de kerk, een organisatie die zich beweegt in het maatschappelijk verkeer. In de Protestantse Kerk is het zo geregeld dat elke zelfstandige gemeente een college van kerkrentmeesters hoort te hebben. Dat college behartigt de financiële en de facilitaire zaken. Zeg maar: het zakelijke bestuur, de beheerskant van de kerk.

Dat doet zo’n college overigens in samenspraak met de kerkenraad van zo’n gemeente. De kerkenraad is het integrale kerkbestuur en eindverantwoordelijk voor het geheel, zowel voor de inhoud als voor de organisatie. Maar er zijn taken en bevoegdheden gelegd bij het college van kerkrentmeesters. Die taken en bevoegdheden bewegen zich op het terrein van het werkgeverschap, het gebouwenbeheer, de geldwerving, het financieel beheer en diverse kleinere onderdelen (zoals de zorg voor het archief ). Je vindt de taken opgesomd in Ordinantie 11 van de protestantse kerkorde.

De vrijheid van godsdienst geeft de kerk ook de vrijheid zichzelf op een eigen manier te organiseren

Beleid, visie en beheer

Is nu dat kerkbeheer een aparte toko? Ja en nee. Aan de éne kant is het een eigen kant aan het kerk-zijn die door kerkrentmeesters wordt behartigd. Dus heb je daar ook mensen voor nodig die daar zicht op hebben. Anders zou het ook niet in een apart college zijn ondergebracht. Dat geldt evenzo voor het college van diakenen. Ook de diaconie kent een eigen insteek.

Tegelijk zijn er altijd ook kerkrentmeester ambtsdrager, en wel ouderling. Ouderlingenkerkrentmeester dus. Daarmee zijn zij lid van de kerkenraad. In de kerkenraad komen de verschillende perspectieven via diverse ambten binnen de protestantse traditie samen: predikanten, ouderlingen, diakenen, ouderlingen-kerkrentmeester. Zij maken samen beleid ten behoeve van het welwezen van de gemeente.

Beleid en beheer hebben altijd met elkaar te maken. Wat kan er en wat zou er moeten? Dat zijn vragen die nooit los van elkaar staan. Als ouderling heeft de ouderling-kerkrentmeester wel degelijk de taak om verbinding te maken met de andere onderwerpen van het kerk-zijn.

Je zit er niet voor spek en bonen bij als pastoraat, prediking of diaconaat ter sprake komen. Want overal gaat het om de vraag: welke gaven zijn er in de gemeente, welke middelen kunnen we verzamelen (zowel in tijd en inzet van mensen als in geld) en waar zetten we die dan voor in? Welke prioriteiten stellen we dan samen? Hoe zien we de nabije toekomst? Wat wordt er van onze gemeente gevraagd in de omgeving waarin we kerk zijn? Hoe doen we dat in aansluiting op de historie, de kleur en de achtergrond van onze gemeente?

Omgekeerd mogen de anderen uiteraard ook de kerkrentmeesters bevragen. Hoe zit het echt met het geld, de offerbereidheid, de gebouwen en de verplichtingen van de gemeente? Zodat je samen creatief en solidair lijnen uitzet voor een manier van kerk-zijn, die past en gewenst is en die ook de aankomende jaren kan worden voortgezet of zelfs uitgebouwd.

Naast de ouderlingen-kerkrentmeester kunnen er in een college ook benoemde kerkrentmeesters zitten. Zij zijn volwaardig lid van het college, maar geen ambtsdrager. Ook zij dienen echter in het college mee te denken over het beleid en de visie voor de gemeente in haar geheel.

Uitvoerende taken van de kerkrentmeesters

Ondertussen hebben de kerkrentmeesters natuurlijk specifieke taken te vervullen. Daar komt – zo lijkt het – steeds meer bij kijken, niet alleen in grotere gemeenten, maar ook in kleine gemeenten. Ik vergelijk de wereld van de kerkelijke gemeenten nogal eens met het MKB (midden-en-klein-bedrijf ). Relatief kleine ondernemingen, die zich geen grote stafdiensten kunnen veroorloven. Tegelijk kom je in de loop van de tijd wel met van alles in aanraking. Zo is het ook in de kerk.

Er is meer en meer regelgeving vanuit de landelijke kerk en vanuit de overheid. De regels vanuit de kerk vinden vaak ook weer hun oorsprong in overheidsregels (denk aan de ANBI-vereisten). Die regels hebben allemaal stuk voor stuk best een begrijpelijke achtergrond. Maar de manier waarop ze worden uitgevoerd of opgelegd, is lang niet altijd aangenaam.

Hoe kun je dat nu allemaal bijhouden, als je een kleine organisatie bent en dit met ‘vrijwilligers’ moet verzorgen? Fiscale ontwikkelingen, werkgeverschap, zaken rond de ARBO en veiligheid, aansprakelijkheid, privacywetgeving, bestuurlijke transparantie (denk aan UBO), auteursrechten, aansprakelijkheid, cyberrisico’s, financiële transparantie, bouwtechnische kennis, vrijwilligersbeleid, monumentenbeleid, vermogensbeheer, geldwerving. Het is te veel om op te noemen.

Er is geen vraag zo bijzonder of we hebben hem al eens gekregen

Weet je koepelorganisatie te benutten: de VKB

Het eerste is: denk niet dat je alles moet kunnen, of alles zelf in huis moet hebben. Dat kan een MKB’er ook niet. Je bent fietsenmaker en je hebt twee personeelsleden: je bent goed in fietsen maken, maar niet in het bijhouden van wet- en regelgeving. Daar heb je een koepelorganisatie voor. In het geval van de kerkrentmeesters is dat de VKB (kerkrentmeesters.nl). Er is geen vraag zo bijzonder of we hebben hem bij ons op het kantoor al eens gekregen. Dus schroom niet om hulp in te schakelen.

Denk aan mogelijkheden van samenwerking

Dat kan ook door samenwerking. Natuurlijk, de basale dingen moet je zelf wel snappen. Ook al kun je ze zelf niet uitvoeren, je moet dan wel snel kunnen handelen. Als het lekt in de pastorie of in de kerk, is het wel handig dat er direct actie kan worden ondernomen. Als de preekvergoeding of het salaris van een medewerker moet worden aangepast, is het wel handig dat er iemand is die de circulaires van de landelijke kerk of de nieuwsbrieven van de VKB leest.

Maar als je met meerdere kleine gemeenten in dezelfde buurt een monumentaal gebouw hebt, waarom zou je dan niet samen doen met één kerkrentmeester die daar toevallig veel verstand van heeft? Of bij HRM-zaken met iemand die weet heeft van personeelszaken? Je kunt er misschien zelfs wel naartoe werken, dat je in de uitvoering met één samenwerkingscollege gaat werken, of komt tot een soort kerkrentmeesterlijk shared service centrum.

We vinden het gauw ‘zonde van het geld’ om iemand in te huren

Wees niet bang voor uitbesteding als je het kunt betalen

Dan: uitbesteding. We hebben de neiging gehad in het verleden om – als het te duur werd – professionele ondersteuning te vervangen door vrijwilligers (bijvoorbeeld de koster, of de administrateur). Wat je nu ziet, is dat het in veel gemeenten omgekeerd is. Daar is het geld niet per se de bottleneck, maar de menskracht.

Tegelijk vinden we het toch nog steeds gauw nogal ‘zonde van het geld’ om iemand in te huren. Daar kun je ook anders tegenaan kijken. Als niemand de capaciteit of de tijd heeft, maar jullie samen als gemeente hebben wel het geld om het te laten doen, besteed dingen dan uit. Dat doe je thuis ook (oppas, schoonmaak, de tuin, belastingaangifte). Scheelt een hoop chagrijn en stress.

Alles te krap?

Ja, als er én geen mensen meer zijn die het kunnen of willen én er is geen mogelijkheid tot samenwerking met behoud van eigen zelfstandigheid, én er is geen geld voor uitbesteding, dan wordt het zaak om na te denken over de levensvatbaarheid. Kunnen we als zelfstandige gemeenschap met rechtspersoonlijkheid op langere termijn wel voortbestaan? Dat gewoon open en eerlijk onder ogen zien en bespreken is gezond. Soms moet je met iets stoppen, om welgemoed ergens ander weer door te kunnen gaan. Soms gaan deuren dicht. Maar dan gaan er andere weer open.

De Heer, Jezus, had het over het afslaan van het stof van je voeten om vervolgens in geloof en vertrouwen verder te trekken. Kerkrentmeester-zijn is leuk en zinvol werk in de kerk. Het is soms een hele puzzel, maar er zijn vele collega’s en er is een gezamenlijke vereniging van kerkrentmeesters die je terzijde kunnen staan.