Maria en geestelijk moederschap

Maandag: tijd voor een Theologencolumn. Deze week opent Tom Schepers de week met een reflectie op geestelijk ouderschap, dat van mannen en vrouwen. Haalt hij de angel uit het vraagstuk van vrouwen in het ambt?

„Laten we stoppen de vraag te stellen of vrouwen geestelijke vaders kunnen worden, en laten wij geestelijk moederschap omarmen.”

Tom Schepers

Inzicht van een vijftienjarige jongen

In de tijd dat ik diende als voorganger in Aalst werd ik jaarlijks door verschillende scholen gevraagd of ik scholieren wilde ontvangen om hen iets te vertellen over het protestants-christelijk geloof. Op een van die dagen dat mijn kerk vol zat met voornamelijk ongeïnteresseerde tieners, kwam de vraag naar voren die bijna elke groep stelde: “Hebben jullie ook vrouwelijke priesters?” Ditmaal was het echter een vraag met een hele andere lading.

De jongen die de vraag stelde was actief betrokken bij een oosters-orthodoxe kerk. In die traditie is een vrouwelijke priester uitgesloten. Toen ik doorvroeg naar zijn achtergrond, legde hij uit: “Wij hebben priesters en nonnen. Priesters weerspiegelen Jezus, en nonnen weerspiegelen Maria.” Voor het eerst hoorde ik een antwoord dat daadwerkelijk een positief inzicht gaf in deze vraag. Nota bene niet van een hoogstaande theoloog, maar van een vijftienjarig broekie.

Protestants ongemak

Binnen protestantse cirkels heeft deze discussie altijd iets negatiefs. Aan de ene kant staat een beweging die opbokst tegen een onderdrukker en die zegt: vrouwen kunnen hetzelfde als mannen. Aan de andere kant staat een beweging die wijst op een traditie waar de man aan het hoofd staat. Om eerlijk te zijn voel ik de Heilige Geest wegstromen en hoor ik de engelen huilen wanneer ik naar dit gekibbel luister.

In zijn eerste brief aan de Korintiërs schrijft Paulus over de manier waarop hij in Christus de geestelijke vader is geworden van de gelovigen in Korinthe. Dit beeld van geestelijk vaderschap komt heel mooi in het priesterschap naar voren. Een priester is als Christus voor de mensen die God aan hem heeft toevertrouwd. Hij is als een vader, wat zijn titel verklaart. De protestantse traditie heeft in de reformatie dit beeld deels overgenomen in het predikantenambt. Het idee van geestelijk vaderschap is daardoor binnen het protestantisme niet heel vreemd.

In de traditie werden nonnen de weerspiegeling van Maria, en in veel tradities is het tot op de dag van vandaag heel normaal om bepaalde nonnen aan te spreken met ‘moeder’.

De evangeliën getuigen echter ook van een moeder. Maria was een maagd en leefde toegewijd aan God. De canonieke Evangeliën zeggen weinig over de kindertijd van Maria, maar in het oudste kindheidsevangelie, die van Jakobus (2e eeuw), wordt omschreven hoe Maria al op driejarige leeftijd werd toegewijd aan God en woonde in de tempel. Daar begon ze de dag met drie uur gebed, gevolgd door zes uur weefwerk. Na het negende uur bad ze totdat de engelen afdaalden om haar te voeden. Ze was zonder spot of blaam, en in deze volmaakte relatie met de Allerhoogste werd zij uiteindelijk de moeder van God.

Aan het kruis maakte Jezus haar de moeder van Johannes; haar moederschap zette zich voort naar de volgeling van Christus. Paulus omschrijft de Kerk als het lichaam van Christus. Maria is dus ook onze moeder! In de traditie werden nonnen de weerspiegeling van Maria, en in veel tradities is het tot op de dag van vandaag heel normaal om bepaalde nonnen aan te spreken met ‘moeder’.

Tijdens de reformatie heeft de protestantse traditie Maria echter aan de kant gezet. Lutherse predikers begonnen haar al snel te omschrijven als een gewone zondige vrouw die door God werd gebruikt. Deze inmiddels diepgewortelde omschrijving van Maria heeft ons hele beeld van geestelijk moederschap – en wellicht zelfs ons beeld van man en vrouw in de schepping – verdraait. Het ideaalbeeld van de mens binnen het protestantisme is nu enkel mannelijk, waar het voor de reformatie ook vrouwelijk was, in Maria.

Het belang van een vrouwelijk ideaal

Dit mannelijke en vrouwelijke ideaalbeeld werkt genezend. Jezus wordt door Paulus omschreven als de nieuwe Adam die de gebrokenheid van de eerste Adam herstelt. In de traditie werd Maria al heel snel de nieuwe Eva genoemd die de gebrokenheid van de eerste Eva herstelt. Maria speelt een belangrijke rol in de reddingseconomie. Deze is een andere dan de rol van Christus.

Aan het kruis werd Christus de vrucht aan de boom des levens die redding biedt. Hij zei immers zelf bij het delen van brood en wijn: “Dit is mijn lichaam, en dit is mijn bloed.” Eva plukte de vrucht in het paradijs voor zichzelf in de hoop zichzelf hiermee te verrijken, wat leidde tot de dood. Maria ontving in haar zwangerschap de vrucht van God. Ze ontving Hem niet voor haarzelf, maar om Hem door te geven aan de wereld, ook al zou dat leiden tot een pijn als een zwaard in het hart.

Maria is een beeld van volkomen genezen en volmaakte verbondenheid met God.

Er is een prachtige icoon die dit mysterie in beeld brengt. Eva en Maria staan tegenover elkaar. Eva heeft de vrucht vast bij haar hart. Ze heeft een gebroken en verdrietige houding, naakt en vol schaamte. De slang heeft zich om haar been gewikkeld. Maria heeft haar hand gepakt en legt deze op haar zwangere buik. Ze staat vol vrede en is gekleed in schone witte linnen. Met haar voet staat ze op het hoofd van de slang.[1]

De vrouw die mij introduceerde tot dit icoon, een specialist in de Syrisch-orthodoxe traditie en het vroege christendom, zei in een lezing over Maria: “Hoeveel vrouwen herkennen zich wel niet in dit beeld!” Maria is een beeld van volkomen genezen en volmaakte verbondenheid met God.

Wij hebben geestelijke moeders nodig

Het is fantastisch dat er veel mannen zijn die een roeping ontvangen die leidt tot geestelijk vaderschap. En hoewel ze veel positieve feminiene eigenschappen kunnen hebben, zullen ze nooit een geestelijke moeder kunnen worden. Het zou goed zijn voor de protestantse traditie als er ruimte ontstaat voor een vorm van geestelijk moederschap dat in ere gelijk, maar substantieel anders is dan geestelijk vaderschap. Dat kan alleen als Maria ook binnen de protestantse traditie enigszins in ere wordt hersteld.

In dit herstel zal ook zichtbaar worden hoe dit geestelijk moederschap eruit kan zien. Het beeld van geestelijk moederschap wordt zichtbaar in het getuigenis van Maria, maar ook in het getuigenis van de vele nonnen die na haar kwamen. De ontferming van geestelijke moeders is anders, vaak holistischer, dan die van geestelijke vaders. Ook in hun spreken over geloof en discipelschap nemen moeders vaak een andere invalshoek dan vaders. Bovenal zijn het moeders: dragers van het nieuwe leven. Geestelijke vaders en moeders verrijken elkaar, en de kerk heeft beide nodig. Dus laten wij stoppen de vraag te stellen of vrouwen geestelijke vaders kunnen worden, en laten wij geestelijk moederschap omarmen, tot eer van Gods Koninkrijk.

Tom Schepers is theoloog en docent, en auteur van het boek Op zoek naar de heilige graal. Herontdekking van het christelijk geloof.

Noot

[1] Deze verbeelding van een Maria die Eva troost, zien we in het zeer moderne icoon van Grace Remington uit 2005. In dit artikel vertelt ze over de totstandkoming van het icoon, en vind je complete weergave: https://www.plough.com/en/topics/culture/holidays/christmas-readings/mary-consoles-eve.