Nooit meer een kleurplaat?!

Een gelijkwaardig gesprek met kinderen en samen beleven, ontdekken en leren rondom de Bijbel en geloof. Daar staat kindertheologie voor, als visie op geloofsopvoeding en geloofscommunicatie. Het vorig jaar verschenen boek Nooit meer een kleurplaat wil inspireren wie thuis, in de kerk en op school samen met kinderen actief en ontdekkend met de Bijbel en geloof onderweg zijn. Twee reflecties op dit handboek met uitdagende titel in deze Debat-rubriek.

Waardevol en bewust omgaan met kinderen

Niet een verhaaltje en een willekeurige kleurplaat, nee, kindertheologie, dat is de weg vooruit als het gaat om geloofsopvoeding bij kinderen, stellen de schrijvers van Nooit meer een kleurplaat. En daar hebben ze gelijk in natuurlijk. Zomaar een verhaaltje en een kleurplaat is niet wat je wilt als het gaat om kinderen deel te laten zijn van het verhaal van God en de mensen, en hun eigen plaats daarin.

Kindertheologie, het theologiseren met, van en voor kinderen is een gerichte manier om samen met kinderen te ontdekken, te leren en te ervaren over hun relatie met God, het geloof, de kerk en elkaar. De schrijvers van het boek Nooit meer een kleurplaat bundelen de inzichten van de afgelopen dertig jaar in een makkelijk leesbaar en hanteerbaar boek met praktijkvoorbeelden. Ze maken duidelijk wat de drie hoofdpunten zijn van kindertheologie (het theologiseren met, van en voor kinderen), wat de rol van de opvoeder (ouder, catecheet of leraar) hierin is, wat de rol is die een rijke leeromgeving speelt en ze benadrukken het belang van de eigen ervaring, eigen inzichten en gelijkwaardigheid als gesprekspartner van de kinderen. Het is mooi dat dit zo een duidelijk overzicht geeft en de praktijkvoorbeelden helpen om hiermee aan de gang te gaan.

Niet iets nieuws

Tegelijkertijd is dit alles niet iets nieuws. Het is een ontwikkeling in de catechese en in het onderwijs die al ettelijke jaren gaande is, en ook bijvoorbeeld in de ontwikkeling van catechesemateriaal en methodes zichtbaar is. In het boek wordt dit ook wel aangegeven, in de beschrijving van de ontwikkeling van de kindertheologie vanaf de jaren negentig. Toch straalt het boek is iets uit, wellicht door de button op de voorkant ‘Beleef gouden momenten!’, van: ‘Nu hebben we toch iets nieuws en u deed het al jaren verkeerd.’ En dat vind ik toch wat jammer.

Het is namelijk goed om je bewust te zijn van de wijze waarop je geloofsopvoeding of catechese vorm geeft en juist dit boek zou opvoeders bewust kunnen maken van het feit dat wat ze eigenlijk al jaren doen valt onder de noemer ‘kindertheologie’. Het zou ze kunnen helpen om dit nog bewuster vorm te geven en in te zetten.

Al wijder verspreid Door de wijze van inleiding in het boek: ‘ Wat kun je er met kinderen mee? Een verhaal voorlezen? Een paar vragen stellen?

Een kleurplaat? […], er kan zoveel meer’ (Voorwoord, blz. 12), doe je mijns inziens de ontwikkeling in kinderkerk en kindernevendienst, catechese en geloofsopvoeding van de afgelopen jaren echt tekort. In mijn ervaring zijn er weinig catecheten en kinderkerkleiding die op zo’n manier te werk gaan, de kinderen ‘bezighoudend met een knutseltje’. Ik zie in mijn werk als docent Catechetiek studenten, die geïnteresseerd zijn in de ontwikkeling van kinderen, hun geloofsideeën, hun belevingswereld en die daar bij aansluiten, de kinderen in hun waarde latend en uitgaan van hun geloofsvragen en ideeën.

Ik zie kinderkerkleiding, die aansluit bij de actualiteit van vandaag, de vragen die kinderen hebben over de opvang van vluchtelingen in de parochie, hen zelf laat nadenken over de relatie daarvan tot het bijbelverhaal van de dag, resulterend in samen nadenken waar God is en wat we als kerkgemeenschap kunnen doen en creatief in actie komend om dat waar te maken. Kortom, ik denk dat de ideeën van kindertheologie al wijder verspreid zijn dan de schrijvers van het boek doen vermoeden.

En gelukkig maar, want deze manier van bewust omgaan met kinderen, met geloof en de ervaring van geloof is heel waardevol.

Vierende gemeenschap

Wat ik mis in het boek, wat ik in de praktijk van kerkzijn wel zie en ook ecclesiologisch van belang vindt, is de plaats van de vierende gemeenschap. Kinderen zijn geen individuele gelovigen, maar ze zijn deel van een gemeenschap, en niet zomaar een gemeenschap, maar een vierende gemeenschap.

De viering, de kerkdienst, vormt het hart van die gemeenschap, daar vormt deze zich. Ook de viering is dus deel van die rijke omgeving voor de kinderen. Ook daar zijn de andere leden van de gemeenschap een voorbeeld, een bron van kennis, of een bron van vragen. De viering zelf vormt ook een bron van inspiratie en ervaring.

Het zijn niet alleen de bijbelverhalen die wat laten zien over God en de mensen, ook de viering van gemeenschap van Christus doet dat.

‘Wat nou als je zo’n kleurplaat ziet als deel van het geheel?’

Als laatste nog een opmerking over die kleurplaat. Wat nou als je zo’n kleurplaat ziet als een deel van het geheel van theologiseren met en voor en over kinderen? Welke kleurplaat kies je dan, met welke afbeelding, waarom kies je daarvoor als catecheet of als opvoeder? Hoe kleuren kinderen die plaat in, waarom gebruiken ze die kleuren, hoe denken ze dat de mensen op de plaat eruit zagen? Als zij een kleurplaat zouden maken bij dit verhaal, zouden ze dan ook deze scène kiezen? Niet om flauw te doen, ik vind de titel mooi en uitdagend. Maar tegelijk zie ik de uitdaging om vooral bewust te kijken naar wat je doet en waarom, en dan kan er héél veel, zelfs een kleurplaat.

Samen op ontdekkingsreis

Kindertheologie is een visie op de ontmoeting tussen kinderen en de Bijbel en geloof. Het is een manier om samen met kinderen te bouwen aan een levensreis met de Bijbel en geloof. Open en gelijkwaardig, actief en ontdekkend zijn daarbij kernwoorden. Kindertheologie is een uitnodiging om samen op ontdekkingsreis te gaan.

Kindertheologie, wat is dat?

De eerste stap op die ontdekkingsreis is dat je kinderen heel serieus neemt. De eigen vragen van kinderen en hun eigen manier van denken, krijgen alle ruimte. Kinderen zijn het uitgangspunt en zij hebben een eigen rol in het ontdekken van betekenis in de Bijbel en geloof. Zo bouwen kinderen zelf actief aan hun geloofsweg. Je vertrouwt hen toe dat zij dat kunnen. In de kindertheologie horen hier de kernbegrippen ‘theologiseren van, met en voor kinderen’ bij.

Even centraal staan Bijbel, geloof en kerk als krachtige bronnen, die al eeuwenlang een eigen verhaal vertellen. Die zeggingskracht vertrouw je hen toe. Met deze bronnen kan als het ware een ontmoeting ontstaan. Als in die ontmoeting iets in beweging komt, wordt betekenis en relevantie ontdekt.

Onbevangen blik

De centrale plek van kinderen en de kracht van Bijbel, geloof en kerk komen tot hun recht door de opvoeder. In Nooit meer een kleurplaat werken we dit uit in drie opvoedrollen: de aandachtige waarnemer, de betrokken reisgenoot, de inhoudelijke gids. De kern is bewustwording van iets wat je als opvoeder waarschijnlijk op allerlei momenten al doet: ruimte geven aan de gelijkwaardigheid en openheid die in de kindertheologie zo belangrijk zijn. Hoe je daar in de praktijk mee aan de slag gaat, beschrijven we in het geloofsgesprek en in de rijke omgeving om te beleven, ontdekken en leren rondom de Bijbel en geloof.

Kindertheologie heeft ook een belofte in zich. Wanneer je met kinderen op ontdekkingsreis gaat kunnen er ‘gouden momenten’ ontstaan, een term van pedagoog Wim ter Horst (1929-2018). Voor de kinderen zelf.

En voor opvoeders. Als je kijkt met een onbevangen blik en met een kind naast je, ontdek je zelf ook meer. Kindertheologie staat voor ruimte scheppen om je te laten verrassen door kinderen en de Bijbel.

Iets nieuws?

Kindertheologie is een ontwikkeling die al jaren gaande is en die wortelt in het sociaal constructivisme en in het gedachtegoed van de Russische leeren ontwikkelingspsycholoog Lev Vygotsky (1896-1934). Zijn visie op hoe kinderen zich ontwikkelen en leren zie je bijvoorbeeld ook terug in het onderwijs in ontwikkelingsgericht leren. Wat we nu kindertheologie noemen, ontstond vroeg in de jaren negentig bij de Zwitserse godsdienstpedagoog Anton Bucher en de Engelse godsdienstonderwijsexpert John Hull. Er vond een verschuiving van perspectief plaats naar iets wat we nu normaal vinden: van praten over kinderen naar praten met kinderen over God en geloof.

Kindertheologie begint bij wat er al is. Dat zijn enerzijds de kinderen met hun eigen vragen, ervaringen en hun eigen manier van kijken, denken en ontdekken. Anderzijds is dat de Bijbel vol verhalen van God en geloof.

Wanneer je als opvoeder die twee de ruimte geeft en met elkaar in aanraking brengt, bijvoorbeeld door open vragen te stellen bij een bijbelverhaal, doe je al aan kindertheologie. In onze tijd, waarin kinderen, hun vragen en hun eigen manier van denken als heel waardevol worden gezien, gebeurt dat vaak dus al.

Tegelijkertijd is er nog zo veel te ontdekken als je je meer bewust bent van de plek die kinderen, de Bijbel en geloof, en jij als opvoeder innemen en hoe jullie in verbinding met elkaar staan. Welke rollen je als opvoeder hebt, hoe gesprekken met kinderen over God, de Bijbel en geloof de ruimte kunnen krijgen, wat helpt om kinderen actief de Bijbel en geloof te laten beleven, ontdekken en leren kennen.

Nooit meer een kleurplaat?!

Maar hoe zit het met die kleurplaat uit de titel van het boek? Mag die niet meer? En hebben we kinderen tot nu toe dan verkeerd opgevoed met de Bijbel en geloof? De kleurplaat mag zeker nog. En het is niet zo dat geloofsopvoeding en geloofscommunicatie tot nu toe ‘verkeerd’ of ‘fout’ ging. Kindertheologie kan de handvatten en bewustwording geven om samen met kinderen de Bijbel en geloof te actief en open te ontdekken. Soms is dat een verdieping van wat je al doet. Soms is het een eyeopener. En soms is het echt een nieuw perspectief.

Binnen die bewustwording en handvatten blijft natuurlijk ruimte voor een kleurplaat. Omdat kinderen genieten van kleuren. Omdat het hen helpt om ondertussen na te denken en te praten over een verhaal. Omdat je een kleurplaat met een beetje creativiteit zó kunt aanbieden dat het vensters op geloofsbetekenis opent. Omdat het in de kindertheologie altijd gaat over de ontdekkingstocht samen met kinderen.