Op kousenvoeten – Uit het Kerstnummer van Open Deur

Het Kerstnummer van maandblad Open Deur is een passend geschenk, dat gemakkelijk uitdeelt bij Kerstnachtdiensten en Kerstvieringen. Bent u op zoek naar een uitdeelcadeautje voor de Kerst, kijk dan voor de mogelijkheden onderaan dit artikel.
‘Op kousenvoeten’ is geschreven door Stephan de Jong en staat in het Kerstnummer van Open Deur.
 
Op kousenvoeten
Engelen: in het kerstverhaal vliegen ze volop rond en daarbuiten ook. Denk maar aan alle verhalen over beschermengelen en berichten van engelverschijningen.
In al hun lichtvoetigheid belichamen engelen Gods goedheid. De engel is het gezicht van God dat wij herkennen.
In het kerstverhaal vliegen veel engelen rond, maar uit de moderne theologie zijn ze weggewaaid. In 1902 publiceerde de gereformeerde theoloog Abraham Kuyper nog een vuistdikke pil getiteld ‘De engelen Gods’. Hij las de Bijbel letterlijk en nam dus ook de vele passages daarin over engelen letterlijk. Modernere theologen konden er geen chocola meer van maken. Toch blijven de engelen rondvliegen, in het geloof en de taal van gelovigen. Het lijkt er zelfs op dat de engelen aan een bescheiden comeback bezig zijn. Denk maar aan beschermengelen, ‘een engeltje op je schouder’, mensen ‘als engelen’ en berichten van engelenverschijningen.
God dichterbij
Engelen behielden hun populariteit doordat ze op hun manier de goddelijke goedheid belichamen, volgens Anselm Grün, Benedictijner monnik en veelschrijver. Op lichtvoetige wijze vertegenwoordigen ze de genade van God. Ze worden als een geschenk beleefd. De hemelse begeleiders staan voor de nabijheid van God die meestal als ver beleefd wordt. In de woorden van Grün: ‘Engelen vormen niet de kern van het geloof. Maar ze geven toch het beeld door van een menslievende God, die ons zijn engelen stuurt om ons te begeleiden.’
Opstijgen
Volgens de Engelse schrijver Gilbert K. Chesterton houden engelen de lichte kant van het geloof in ere. Vandaar dat ze, zoals de traditie wil, kunnen vliegen. De middeleeuwse schilder Fra Angelico beeldde engelen haast af als vogels of zelfs vlinders. Hun fragiliteit is hun kracht: ze kunnen omhoog gaan. Een steen kan dat niet. Chesterton vertaalt dit naar de ziel van de mens: ‘Trots sleept alle dingen neerwaarts in een zelfvoldane plechtigheid. Iemand “strijkt neer” in een zelfvoldane ernst; maar iemand moet opstijgen naar een vrolijke zelfvergetelheid… Het is gemakkelijk om zwaar te zijn, moeilijk om licht te zijn. Satan viel uit de hemel door de zwaartekracht.’
Innerlijke krachten
Waar vinden we engelen? ‘In onszelf’, luidt het antwoord van Grün. Engelen zijn innerlijke, geschonken krachten of deugden die iemands leven kunnen verrijken. Hij noemt bijvoorbeeld de engel van de dapperheid, die het lef heeft om zich te verzetten tegen vijanden en zelfs – dat kan nog moeilijker zijn – tegen vrienden. Grün wijst op de engel van de deemoed, die iemand de moed geeft de waarheid over zichzelf in te zien. Deze engel wil niemand kleiner maken, maar wel het bewustzijn geven dat alle afgronden die in anderen zichtbaar zijn, ook in mij aanwezig zijn.
Rabbijn Harold Kushner schrijft ook over engelen als innerlijke krachten. Hij vertelt over een vrouw die regelmatig pijn op de borst voelde. Op een dag realiseerde zij zich dat ze die pijn steeds kreeg op momenten dat ze iets moest doen waar ze niet in geloofde. Dingen die niet bij haar hoorden en die haar dwongen het op een akkoordje te gooien met zichzelf. Volgens Kushner zou de pijn wel eens haar engel kunnen zijn die haar wilde waarschuwen tegen het verlies van haar spirituele integriteit; een soort beschermengel dus.
Gezicht van God
Het voorbeeld van de rabbijn toont dat niet alleen het christendom engelen kent maar ook het jodendom. Dat geldt voor veel meer religies. In het soefisme – een mystieke stroming binnen de islam – wordt wel gesproken van ‘het moment van de engel’. Dit moment is dat van het verschijnen van God. Vaak worden godservaringen niet opgemerkt, omdat wij dan geestelijk niet aanwezig zijn.
De engel is het gezicht van God dat wij herkennen. Dat gezicht kan voor ieder verschillend zijn. Ieder heeft zijn of haar beeld van God. Of om het anders te zeggen: ieder heeft haar of zijn eigen engel.
De ander
Een van de meest gangbare zegswijzen over engelen is dat mensen een engel kunnen zijn. Een man vertelde over zijn jeugd: hoe hij opgroeide voor galg en rad. Op school lukte niets. Hij was rijp voor het tehuis. Maar op een goede dag kwam hij in de fotozaak van een vriend van zijn vader. Ineens wist de jongen wat hij wilde. De eigenaar gaf hem een kans. Zo leerde hij een vak en schopte het ver als nieuwsfotograaf. De man beëindigde zijn verhaal met de woorden: ‘Ja, ik geloof in engelen; die man die mij een kans gaf, was een engel.’
Zwevend
Bestaan engelen nu of gaat het alleen om beeldspraak? Het gemakkelijkste antwoord luidt: engelen zijn beelden voor heilzame ervaringen, er beantwoordt geen andere werkelijkheid aan dan die ervaringen. Of zijn het krachtvelden in mensen, die door God geschapen zijn en dus toch een realiteit vertegenwoordigen, al is dat een geheel eigensoortige, geestelijke realiteit? De discussie hierover is al zo oud als de engelen zelf. Anselm Grün merkt op dat engelen niet voor niets met vleugels worden afgebeeld: voor je ze kunt grijpen, vliegen ze weg. Je kunt er alleen ‘zwevend’ over spreken. En daarbij geldt ook nog eens: ‘Engelen lopen op kousenvoeten. Je hebt veel stilte nodig om ze te kunnen opmerken.’
Stephan de Jong is predikant van de Protestantse Gemeente Bussum en redactielid van Open Deur.

Wilt u ook het Kerstnummer van Open Deur uitdelen?
‘Wij delen het kerstnummer van Open Deur uit na een bomvolle kerstnachtdienst. Altijd een mooi geschenk om weg te geven.’ (een PKN-gemeente)
‘Een leuk extraatje met kerst voor onze vrijwilligers! Dat zijn zelf immers ook engelen!’ (een zorgorganisatie)
‘Wij doen het kerstnummer van Open Deur in het kerstpakket voor onze medewerkers.’ (een scholengroep)
‘Ik gebruik altijd ideeën en teksten uit het kerstnummer van Open Deur in de kerstviering in het verpleeghuis waar ik werk.’

Klik hier voor alle informatie en om uw kerstnummers van Open Deur te bestellen voor uitdeelprijzen.