Pendelen tussen vormen van christelijke meditatie

In deze column reageert Kick Bras op het Theologisch drieluik van Saskia Leene over christelijke meditatie.

Deel 1: christelijke meditatie
Deel 2: Lectio Divina
Deel 3: contemplatief gebed

„Meditatie als een beperkte praktijk, krijgt alleen betekenis als het je leven meditatiever maakt.”

Kick Bras

Saskia Leene heeft in haar Theologisch drieluik, meditatie heel nabij gebracht. Doordat ze haar insteek nam bij de praktijkervaringen van mensen in een meditatiegroep konden lezers zich een goed beeld vormen van hoe mediteren in zijn werk gaat en wat het met je doet. Ze heeft zich gelukkig ook onthouden van ronkende propaganda of absolute uitspraken. Meditatie is goed en heilzaam, maar het is niet de enige weg en het is ook geen methode om heel snel happy te worden.

Ze plaatst meditatie in de context van een levenslang proces van omvorming waarbij je vrijer wordt tegenover je ‘ikkigheid’ zoals zij het noemt, en meer open en aandachtig naar de wereld om je heen doordat je ruimte maakt voor Gods bevrijdende aanwezigheid. Ze had misschien iets meer verband kunnen leggen tussen meditatie en meditatief leven. Want meditatie als een beperkte praktijk van bijvoorbeeld dagelijks een tijdje mediteren, krijgt alleen betekenis als het je leven meditatiever maakt. Dat wil zeggen: als je erdoor leert om aandachtiger te leven.

Wat ik mis, is de ‘Ignatiaanse’ vorm van mediteren: een vorm waar ik zelf in de loop van mijn leven veel baat bij heb gehad.

De christelijke meditatiebeweging in Nederland die zich Vacare noemt, benoemt zichzelf dan ook nadrukkelijk als platform voor meditatief leven – zie www.vacare-meditatie.nl. Aandachtig leven is ook een levenslang leerproces dat je doorgaat met vallen en opstaan. Meditatie als regelmatige praktijk van stil worden en je wijden aan bijvoorbeeld lectio divina is daarbij een belangrijk hulpmiddel.

Wat is Ignatiaanse meditatie?

Gezien de beperkte ruimte kon Saskia niet ingaan op allerlei details. Toch zou ik hier ook aandacht willen vragen voor de betekenis van een goede lichaamshouding en ademhaling bij de meditatie. Ontspannen zitten met een rechte rug en aandachtig en ontspannen in- en uitademen, vormen een belangrijke basis voor de verstilling. Ze helpen je ook om aanwezig te zijn in het hier en nu en zijn zo van betekenis voor aandachtig leven tijdens je werk, je vrije tijd, omgaan met andere mensen, genieten van de natuur.

Saskia schrijft goede dingen over lectio divina en over contemplatief gebed. Ook hier blijft ze dichtbij de praktijk en beschrijft ze ervaringen en vragen waar we allemaal wel enige notie van hebben. Wat ik mis is de ‘Ignatiaanse’ vorm van mediteren. Het is een vorm waar ik zelf in de loop van mijn leven veel baat bij heb gehad.

Ik kan mijn fantasie gebruiken om allemaal goede en troostrijke beelden op te roepen, maar uiteindelijk wil ik bij Hem thuiskomen om Hem rechtstreeks te ontmoeten.

Ignatius van Loyola, de stichter van de Jezuïetenorde, ontwikkelde een vorm van geestelijke oefening die overigens al voor hem in kringen van de Moderne Devotie werd beoefend: mediteren met behulp van je verbeeldingskracht. Je kunt als uitgangspunt een bijbelverhaal nemen. Nadat dit gelezen is stel je je voor dat jij zelf in dat verhaal een rol speelt. Je roept in je geest de omstandigheden op waarin het verhaal zich afspeelt, de personen die daar een rol in spelen, en wat er dan gebeurt. Ook wat er met jou gebeurt. En vooral ook wat het je doet, emotioneel en wat deze emotie jou duidelijk maakt. Deze vorm van meditatie kan heel goed in groepsverband plaatsvinden, doordat iemand de groep begeleidt met een dergelijk geleide meditatie.

Heen en weer pendelen

In haar laatste bijdrage schrijft Saskia over contemplatie en over contemplatief gebed als een weg naar de contemplatie. Terecht schrijft zij dat je de ervaring van contemplatie niet zelf kunt oproepen, maar dat je je er wel op kunt voorbereiden. Bijvoorbeeld door met behulp van een mantra je geest zo te verstillen dat je niet langer bezig blijft met woorden en gedachten over jezelf of over God. Misschien mag ik daar een voorbeeld over geven.

Als ik een tijdje van huis zou zijn, zou ik van mijn vrouw Anke mailtjes en appjes krijgen. Ik zou daarover kunnen gaan mediteren. Ik laat haar woorden diep in mij verzinken (lectio divina) en ik kan mij haar ook voor de geest halen (Ignatiaanse meditatie). Maar als ik weer thuis kom ontmoet ik haar regelrecht, kijk haar in de ogen en spreek met haar. Zo kan ik ook met God omgaan. Ik lees zijn woord met aandacht en ik kan mijn fantasie gebruiken om allemaal goede en troostrijke beelden op te roepen, maar uiteindelijk wil ik bij Hem thuiskomen om Hem rechtstreeks te ontmoeten.

En zo pendel ik heen en weer tussen lectio divina, Ignatiaanse meditatie en contemplatief gebed. Dat is christelijke meditatie.

Nu is dat bij God wel wat moeilijker dan bij mijn vrouw. Want God is een geestelijke werkelijkheid die alle beelden overstijgt. Daarom wil ik leren om echt stil te worden, mijn gedachten en beelden los te laten, en alleen maar aandachtig aanwezig te zijn. En daarbij helpt contemplatief gebed. Ervaar ik dan ook altijd Gods aanwezigheid? Dat onttrekt zich aan mijn controle.
Maar – en hier helpen de lectio divina en Ignatiaanse meditatie mij wel – ik heb in goede woorden en helpende beelden erop leren vertrouwen dat God mij zoekt en op mij wacht, tot ik in mijn eigen diepste innerlijk thuiskom bij Hem. En als ik mij dan oefen in contemplatief gebed, is dat vertrouwen mijn innerlijke licht. Dan weet ik, dat ik adem in een atmosfeer van liefde, wijsheid en kracht, dat Hij bij mij is en ik bij Hem. En dat is genoeg.

Dat vertrouwen heb ik geleerd van Jezus Christus. Daarom kom ik toch ook altijd weer terug bij de woorden van Jezus, bij de Bijbelse verhalen waarin ik mij kan inleven. En zo pendel ik heen en weer tussen lectio divina, Ignatiaanse meditatie en contemplatief gebed. Dat is christelijke meditatie.