Preekschets Johannes 8:7 – 2e zondag van de veertigdagentijd

Tweede zondag van de Veertigdagentijd

Johannes 8:7

Toen ze bleven aandringen, richtte hij zich op en zei: ‘Wie van jullie zonder zonde is, laat die als eerste een steen naar haar werpen’.

Schriftlezing: Johannes 8: 1-11

Het eigene van de zondag

De tweede zondag van de Veertigdagentijd staat bekend als zondag ‘reminiscere’, ontleend aan Psalm 25: 6 ‘Gedenk, o Heer, uw barmhartigheid en uw altijd geschonken ontferming’. Dit verhaal, van de overspelige vrouw, is een manier om Jezus op de proef te stellen: zal hij de wet handhaven of de door hem gepredikte barmhartigheid uitoefenen? Deze spannende tekst past goed bij de ‘sound’ van de tweede zondag van de veertigdagentijd

Uitleg

Het is discutabel of deze tekst wel van Johannes is. Qua taalgebruik en thematiek zou het eerder toegeschreven kunnen worden aan Lucas. Toch is het om één of andere reden in het evangelie van Johannes aangekomen. Wellicht omdat de thema’s rond oordelen (en wie daartoe bevoegd is) wel heel erg spelen in het Evangelie. In hoofdstuk 5 spreekt Jezus voortdurend over wie er mag oordelen. Ook het einde van hoofdstuk 8, waar de Schriftgeleerden stenen gaan gooien naar Jezus, heeft een duidelijke link. De vrouw krijgt namelijk geen stenen naar haar hoofd geslingerd, terwijl daar (wettelijk gezien) wel alle reden voor was.

De tekst is een lastige tekst. Mensen kunnen boos worden omdat hier weer alleen de vrouw wordt gestraft, terwijl er bij overspel twee schuldigen zijn aan te wijzen. In de wet was het echter ook gebruikelijk dat de man gestraft werd, maar die is hier buiten beschouwing gelaten. De spotlights staan nu op de vrouw. Uiteindelijk werpt deze zaak wel een nieuw licht op Jezus’ rijk en theologie, waardoor de vrouw uiteindelijk wel weer iets van Jezus’ rijk openbaart.

De vrouw wordt bij Jezus gebracht. Op welk punt dat in het proces is, is niet helemaal duidelijk. Is de gang naar de rechtbank al gemaakt? Zo niet, dan had Jezus haar terug kunnen sturen naar de joodse rechtbank. Zo wel, dan is dit een gevaarlijk moment voor Jezus. Zegt hij nu dat de wet uitgevoerd moet worden of gaat hij weer opnieuw de barmhartigheid prediken? Als hij dat laatste zou doen, zou hij meteen opgepakt kunnen worden.

Jezus lost het echter mooi op: hij legt de bal weer terug bij de aanklagers. Wel na lang aandringen, want eerst lijkt hij vooral bezig te zijn met nadenken en in het zand schrijven. Alsof hij zijn gedachten op een rij wil zetten of de tijd wil nemen een goede strategie te bedenken. ‘Wie zonder zonde is, laat die als eerste een steen naar haar werpen’. Het antwoord brengt verwarring: iedereen keert onverrichter zake huiswaarts. De vrouw is overgeleverd aan Jezus’ oordeel.

Opvallend is dat de vrouw geen spijt betuigt en dat Jezus ook geen zonden vergeeft. Jezus trekt misschien zelfs geen partij in deze kwestie. Hij vraagt haar alleen wie haar geoordeeld heeft. Dat heeft niemand gedaan. Jezus antwoordt dan: ‘ik zal het ook niet doen. Ga naar huis en zondig niet meer’.

Jezus’ reactie is dus niet het uitspreken van een oordeel, maar heeft de vrouw wel gered. Haar leven kan opnieuw beginnen. Ze heeft van Jezus een kans gekregen om het opnieuw goed te doen. Dat is barmhartigheid. Daarnaast versterkt het Jezus’ (in het evangelie eerder gezegde) mening dat niemand over een ander mag oordelen dan God.

Aanwijzingen voor de prediking

De barmhartigheid laten regeren en mensen een nieuwe kans geven. Geen partij kiezen in conflicten en niet te snel oordelen. Het zijn mooie waarden van het geloof die zelfs kinderen ons kunnen vertellen. Uit kinderdiensten blijkt immers vaak dat ‘geen ruzie maken met elkaar’ hoog scoort in het christelijk leven.

Maar het is behoorlijk moeilijk om te leven vanuit barmhartigheid. Omdat we in ons leven nu eenmaal met regels en wetten te maken hebben en we ons daar ook aan dienen te houden. En het zinnetje ‘regels zijn nu eenmaal regels’ is snel gezegd. Helaas ook in de kerk en ook onder christenen. Zeker in deze tijd waar verschillende groeperingen weer stelling nemen op belangrijke punten als homoseksualiteit, euthanasie en het echtelijk leven. ‘het staat nou eenmaal zo in de Bijbel’. ‘zo is het nou eenmaal in onze leer/traditie/kerk’.

Het gebeurt maar al te vaak dat er in zo’n moment niet meer gekeken wordt naar de persoon achter de zaak en dat mensen – als gevolg van regels – in de kou gezet worden. Maar Jezus wijst ons in dit verhaal juist op het feit dat we in zo’n geval weer eens naar onszelf moeten kijken. Houden wij ons nog aan alle wetten/tradities/leer? Moeten we niet eens vernieuwen? Is de tijd niet anders nu? Wat doen we de ander aan als we dit blijven volhouden?

De vrouw in dit verhaal krijgt door Jezus’ actie zicht op nieuw leven. Een vrij leven waar ze een nieuwe poging kan wagen. Het is bijna een vooruitzicht naar straks, als Jezus is gestorven en weer is opgestaan. Jezus maakte voor iedereen een nieuw leven mogelijk. Hij geeft iedereen een nieuwe kans om te ‘gaan en niet meer te zondigen’. We moeten daarom voorzichtig zijn met ons oordeel over anderen.

Aan de andere kant is dat laatste ook wel een beetje wrang. Want we zijn allemaal wel eens slachtoffer geweest van iets wat een ander ons heeft aangedaan. Dat kan klein zijn, bijvoorbeeld een belediging, maar ook grote dingen die onvergeeflijk zijn. Onder het gehoor zullen vast ook mensen zitten waar dit verhaal behoorlijk dicht op de huid kan komen, omdat zij slachtoffer zijn van overspel of middenin een (v)echtscheiding zitten waarbij de zaken nog niet zijn uitgepraat.

Bij vergeving en een nieuw begin is een spijtbetuiging altijd een eerste stap die niet gemist kan worden. Het feit dat de vrouw haar spijt niet betuigt en tóch een nieuwe kans krijgt, kan daardoor erg hard binnenkomen bij de hoorders. Het maakt dat deze tekst een behoorlijk venijn in de staart krijgt.

Dit verhaal laat echter zien dat het in een conflict niet altijd een goede oplossing is als de wet klakkeloos uitgevoerd wordt. Ook dat is vaak te zien in grote strafzaken. De dader krijgt de straf, maar dat schenkt niet altijd evenveel ‘genoegdoening’ bij de slachtoffers. Dit verhaal laat zien dat er meerdere kanten aan een verhaal kunnen zitten en dat we die boven tafel moeten zien te krijgen voordat we een goed oordeel uit kunnen spreken. En dat we misschien in een conflict (en de oplossing ervan) ook allemaal wel een deel kunnen hebben.

Liturgische aanwijzingen

Iets van de bevrijding is te vinden in NLB 723. Als je echter wilt inzoomen op het feit dat God degene is die mag oordelen, dan is het lied ‘Rechter in het licht verheven’ (NLB 1008) een mooie optie. Bij het verkrijgen van nieuw leven is ‘Nu heeft het oude leven afgedaan’ (NLB 353) een passend lied.