Preekschets Lucas 17:16a

Dankdag voor gewas en arbeid

Hij viel neer aan Jezus’ voeten om Hem te danken.

• Bijbelgedeelten: Lucas 17:11-19, 2 Koningen 5:1-19
• Preektekst: Lucas 17:16a
• Thema: Geloven is dankbaar zijn

Liturgisch kader

De ‘Dankdag voor Gewas en Arbeid’ wordt iedere eerste woensdag van november gehouden. Op deze dag dankt de protestante kerkgemeenschap, tijdens een viering, God voor de gewassen die gegroeid zijn en nu geoogst (kunnen) worden. Deze dag vormt een tweeluik met de ‘Biddag voor Gewas en Arbeid’ op de tweede woensdag in maart.

Een dankdag is een gebruik uit de Middeleeuwen. Er waren toen vaste bededagen. In 1578 werd bepaald dat er tijdens oorlog en andere rampen massaal gebeden en gedankt moest worden. Een vaste dag om te danken werd in 1653 in Overijssel vastgesteld. Besloten werd om op de eerste woensdag van november te danken voor het gewas; het eten waarin iedereen dagelijks werd voorzien. Toen de industrialisatie toenam, is de viering veranderd in dankdag voor gewas en arbeid.

Tegenwoordig wordt het danken vaak breder getrokken dan alleen voor gewas en arbeid. Op veel plaatsen leeft dankdag niet zo erg meer. Of is deze verplaatst van de woensdag naar de zondag erop. Maar een dienst waarin we eens speciaal stilstaan bij de dankbaarheid kan natuurlijk altijd of je nu wel of niet speciaal aandacht geeft aan de ‘Dankdag voor gewas en arbeid’. In de bespreking van Lucas 17:11-19 wordt het accent gelegd op de dankbaarheid, als lezing uit het Oude Testament wordt 2 Koningen 5:1-19 voorgesteld, de genezing van Naäman. In beide verhalen keert iemand vol dankbaarheid terug naar degene die hem genezen heeft.

In een dienst waarin dankbaarheid centraal staat, is er geen passender lied te bedenken dan Lied 704 ‘Dankt, dankt nu allen God’. Als antwoordpsalm na de lezing uit 2 Koningen 5 wordt in leesroosters onder andere Psalm 111 aangegeven. Natuurlijk past ook altijd een oogstlied op deze dag, het is immers specifiek Dankdag voor gewas en arbeid en dan is Lied 716 een mooi lied ‘Zaaien, maaien, oogsten. Dank de Allerhoogste’ (Liederen uit: Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk).

Uitleg

Genezing, reiniging of redding?

Van de vier evangelisten heeft Lucas de meeste genezingsverhalen; als arts heeft dat zijn interesse. Het verhaal van de tien mannen met huidvraat (in oudere vertalingen meestal melaatsen genoemd) komt alleen in het evangelie van Lucas voor. Jezus is op weg naar Jeruzalem, die reis begint in Lucas 9:51 en loopt door tot 19:27. Lucas herhaalt hier, dat Jezus op weg is naar Jeruzalem en nu in het grensgebied tussen Samaria en Galilea is. Hier ontmoet Hij de tien mannen, die aan huidvraat lijden. Het is niet duidelijk, waar zij precies aan lijden. In de Bijbel worden huidvraat en melaatsheid gebruikt voor verschillende aandoeningen. Met name Leviticus 13-14 beschrijft verschillende dergelijke ziekten en hun behandeling, die meer ritueel dan medisch van aard is. Vanwege de rituele betekenis wordt vaak gesproken over gereinigd worden. Vergelijk hiermee Naäman, die zich reinigt in de Jordaan. De opdracht om dat 7 keer te doen heeft ook een rituele en geen medische betekenis. Mensen die lijden aan huidvraat zijn ritueel onrein en worden buitengesloten uit de tempel en de samenleving. De tien blijven op afstand als ze Jezus aanroepen. Ze hopen door zijn ontferming rein te kunnen worden.

Het lijkt, of Jezus iets overslaat, Hij stuurt de tien mannen op weg naar Jeruzalem, nog vóór ze genezen of gereinigd zijn. De priesters in Jeruzalem moeten vaststellen, dat de huidvraat verdwenen is. Vol vertrouwen gaan ze op weg. Eén van hen keert terug naar Jezus, omdat hij merkt dat hij genezen is. Hij wil daarvoor God loven en danken. Jezus’ reactie daarop is, dat hij gered is. Is hij gered in tegenstelling tot de andere negen die alleen gereinigd zijn? Wat is er anders?

Dankbaarheid als thema bij Lucas

Een terugkerend thema bij Lucas is, dat het belangrijk is om God te loven, te prijzen en te danken. Hij noemt dit vanaf de herders in het veld, via Simeon en Anna in de tempel, de getuigen van Jezus’ wonderen en genezingen, tot de centurion bij het kruis. Het lijkt erop, dat Lucas niet de ene man wil onderscheiden van de andere, maar de nadruk wil leggen op wat de goede reactie is op een genadedaad van God. De goede reactie is God loven en danken.

Verband met genezing van Naäman

Naäman is al even genoemd. Er zijn verschillende posities als het gaat om de relatie tussen het verhaal van de genezing van Naäman (2 Koningen 5:1-19) en de genezing van de tien mannen in Lucas. De meest radicale positie is die, waarin het verhaal van de tien mannen gezien wordt als een nabootsing van het verhaal over Naäman. Het wordt dan een verhaal over een profetische figuur die zijn voorbeeld overtreft. Een andere positie is die waarin gesteld wordt dat Lucas door zijn manier van schrijven verwijst naar het verhaal van Naäman. Waarbij van belang is, dat beide verhalen de dankbaarheid voor de genezing beschrijven.

Aanwijzingen voor de prediking

De consequenties van huidvraat

De isolatie van de tien mannen met huidvraat kan niet overdreven worden. De tijd waarin we mensen in Nederland isoleerden vanwege corona, ligt nog niet ver achter ons en veel kerkgangers zullen dat ook zelf ervaren hebben. Vanuit die ervaring kunnen we meevoelen met de tien mannen, alleen duurt hun isolatie geen twee weken, maar een leven lang. Levenslang verbannen uit hun huizen en afgesneden van de liefdevolle aanraking van partners, kinderen, ouders. Lijders aan huidvraat leven alleen, maar zoeken elkaar soms op om zo een kleine gemeenschap te vormen. Lucas geeft geen beschrijving van fysieke genezing. Hij wil daar nu de nadruk niet op leggen. Het gaat misschien om een diepgaandere genezing dan de fysieke. Is deze man die terugkeert naar Jezus gered en zijn de andere negen wel genezen, maar niet gered? Het lijkt er wel op.

Relatie tussen dankbaarheid en geloof

Heeft de dankbaarheid van de man, die terugkeert naar Jezus iets te maken met zijn geloof? Blijkbaar wel. Volgens Karl Barth is de fundamentele menselijke respons naar God dankbaarheid, geen vrees en beven, geen schuld en angst, maar dankbaarheid. C.S. Lewis schrijft dat de Psalmen benadrukken, dat we God moeten loven en danken. Er is volgens hem ook een verband tussen dankbaarheid en je goed voelen.

Jezus lijkt niet geïnteresseerd te zijn in de religie van de teruggekeerde man. We weten alleen, dat hij een Samaritaan is. Niet wat zijn theologie is, niet welke normen en waarden hij belangrijk vindt, niet hoe hij de Sabbat doorbrengt. Het lijkt allemaal niet belangrijk te zijn. Wat we wel weten is, dat hij een geschenk herkent en dat hij teruggaat om ‘Dank U wel’ tegen Jezus te zeggen. Dan zegt Jezus ‘Uw geloof heeft u gered’. Hieruit blijkt dat voor Jezus geloof en dankbaarheid nauw met elkaar verbonden zijn. Dat geloof zonder dankbaarheid geen geloof is en dat er iets levengevends aan dankbaarheid is. Het welzijn, de gezondheid van deze man is meer dan genezen te zijn van zijn verschrikkelijke huidziekte.

Jezus leert ons in deze perikoop dat geloof hebben is: leven vanuit geloof. Leven vanuit geloof is leven vanuit dankbaarheid. Dankbaar zijn en dat uiten staat centraal in het geloof en is een fundamentele reactie. Het gaat om dankbaarheid voor het geschenk van het leven. Dankbaarheid voor de wereld. Dankbaarheid voor de lieve mensen die God ons heeft gegeven en die ons leven verrijken. Dankbaarheid voor gewassen die God laat groeien, voor arbeid die we mogen verrichten, voor rust waarvan we mogen genieten. De fundamentele christelijke ervaring is dankbaarheid aan God voor Gods liefde in Jezus en voor de daarmee gepaard gaande geschenken van hoopvol vertrouwen en heelheid en welzijn. Ongeacht de wereldse omstandigheden waarin wij verkeren. Als wij in dankbaarheid aan God leven, dan wordt ons geloof gegeven, niet maar een klein beetje, maar in overvloed.

Ideeën voor kinderen en jongeren

Ook kinderen en jongeren kennen blijdschap om iets, dat zij gekregen of meegemaakt hebben. Maar ze denken er misschien vaak niet aan om God daarvoor te danken. Het kan gaan om materiële zaken, maar ook om dingen als lieve ouders, fijne broertjes en zusjes, leuke vrienden, school en opleiding die goed gaan. Na zo’n voorzet zullen ze zelf nog wel meer kunnen bedenken en zal de preek ook voor hen niet te ingewikkeld en goed te volgen zijn.

Geraadpleegd

• J. van Bruggen, Lucas. Het evangelie als voorgeschiedenis. Commentaar op het Nieuwe Testament, Kampen, 1993, p. 316-319
• J.M. Buchanan en O.L. Yarbrough, in: Feasting on the Word, Preaching the Revised Common Lectionary, Year C. Volume 4, ed. D.L. Bartlett en B. Brown Taylor (ed.), Louisville, Kentucky, 2013, p. 165-169
• J. Nolland, Luke 9:21-18:34, Word Biblical Commentary, z.p., 1993, p.843-848
• www.beleven.org. onder feesten