Menu

Premium

Preekschets Lucas 2:19

Kerstochtend

‘Maar Maria bewaarde al deze woorden in haar hart en bleef erover nadenken.’

Lucas 2:19

Schriftlezing: Lucas 2:(1)8-20
Thema: Verwondering en verder

Het eigene van dit moment

Met Kerst verzamelen velen zich in de kerk. Mensen met gezond verstand, die over het algemeen weten wat er in de wereld te koop is. Niettemin scharen zij zich rond een oud verhaal, al talloze malen verteld en op zijn zachtst gezegd sprookjesachtig. De meesten zullen moeite hebben uit te leggen waarom zij met Kerst in de kerk zitten. Natuurlijk: traditie en sfeer. Misschien zegt iemand: ‘Er zit iets diep in mij, in mijn ziel, mijn hart, dat mij naar hier bracht.’ Maar het blijft vreemd voor mensen van nu.

Uitleg

Het eindbeeld van Jezus’ geboorteverhaal volgens Lucas toont enkele verwonderde mensen. Maria lijkt het echter niet bij verwondering te willen laten. ‘Allen die het hoorden stonden verbaasd over wat de herders zeiden,’ lezen we. Het vervolg luidt: ‘Máár (Grieks: hè) Maria bewaarde al deze woorden in haar hart en bleef erover nadenken.’ Een tegenstelling. Kennelijk bleef Maria niet bij de verwondering over de woorden van de herders, maar trachtte zij door te dringen in het geheim ervan.

De NBV kiest het woord ‘nadenken’ voor het Griekse sumballein. Engelse vertalingen bieden ‘to ponder’, ‘overwegen’. Jos de Heer zegt in zijn Lucas-commentaar dat het om meer gaat dan ‘overwegen’. Het gaat in de grond om ‘samentreffen, met elkaar in verband brengen’. Met wat? Eduard Schweizer legt het zo uit dat Maria de woorden van de herders ‘mit früheren Ereignissen zusammenfügt,’ dat wil zeggen met de aankondiging van Jezus’ geboorte in Lucas 1:26-38.

Hoe dan ook, Maria, vertegenwoordigster van Israël, draagt de oude messiaanse belofte met zich mee en probeert de gebeurtenissen van daaruit te duiden. Haar verwondering zet zich voort in lernen, dat wil zeggen in de confrontatie van de geloofstraditie met het heden.

Lucas schrijft zijn Kerstverhaal na Pasen. Hij probeert het bijzondere van Jezus, de Opgestane, een plaats te geven in diens geboorteverhaal. Hij noemt nadrukkelijk de verwondering van de omstanders en Maria’s nadenken over wat de herders vertellen. Wat vertellen zij? De eerder in het verhaal weergegeven boodschap van de engelen. Deze gaat over de komst van de Messias – een bekend joods begrip – die tegelijk de Kyrios, Heer is – een bekend hellenistisch begrip. Een universele strekking dus. De oude messiasverwachting, die door de profeet Micha was verbonden met Bethlehem, gaat volgens Lucas in vervulling in deze ‘Stad van David’. In het Benedictus van de engelen komt naar voren wat dit volgens Lucas’ overtuiging betekent: niet de vrede van de Pax Romana, maar de veel meer omvattende vrede van God is komende. Lucas’ vertrouwen op de Opgestane Jezus geeft hem de durf deze woorden voor zijn Kerstverhaal te kiezen. Diens vrederijk is naar Lucas’ overtuiging komende en zelfs al begonnen.

Voor de hoorder van nu is Kerstverhaal vriendelijk gezegd vreemd: er vliegen engelen in rond, ze hebben een prachtige vredesboodschap die na tweeduizend jaar nog nauwelijks werkelijkheid is geworden, de geboorte van een kind uit een maagd, Jozef en Maria vanwege een volkstelling op weg naar Bethlehem terwijl historici beweren dat er in die tijd helemaal geen volkstelling was.

Toch is het verhaal van dat Kind al tweeduizend jaar meegegaan. Het heeft mensen troost, innerlijke vrede, het verlangen naar rechtvaardigheid, adel van de geest geboden. Hoe komt dat toch? Niet minder dan voor Maria en Lucas is het voor mensen van nu de vraag wie Jezus is, wat zijn betekenis is en waar dat Koninkrijk van Hem over gaat. Je kunt je over Hem verwonderen, dat zeker, maar wat zit daar achter? Het verhaal nodigt de hoorder uit in het spoor van Maria verder te lernen: de geloofstraditie te verbinden met het heden.

Aanwijzingen voor de prediking

Het verhaal van Robinson Crusoe vertelt hoe hij na een schipbreuk lange tijd op een onbewoond eiland verbleef. Op een goede dag vond hij een voetafdruk op het strand. Hij wist dat hij niet meer alleen was. Het Kerstverhaal gaat ook over de voetafdruk van Jezus in onze wereld. Wat betekent deze?

Er is al zo veel over Jezus gezegd dat veler oren verstopt zijn geraakt. Ook bestaat er de neiging Hem rationeel te benaderen, waarbij gemakkelijk vergeten wordt dat Hij veel meer dan een theologisch thema is. Hij is veeleer een ‘ontroering’ (Willem Jan Otten). De uitdaging blijft om zijn betekenis te zoeken, zonder te vervallen in clichés en eenzijdige rationaliteit.

Nadenkend over de rol van Maria in het verhaal zou kunnen worden ingezet bij haar mijmeringen rond de geboorte van haar kind. De geboorte van een kind, elk kind, is een nieuw begin. Het wonder van de geboorte van een mens bergt de mogelijkheid in zich dat deze mens iets nieuws zal brengen. God schiep de mens – om met Augustinus te spreken – ‘opdat er een begin zou zijn; een begin dat er op die manier nooit tevoren was geweest.’

Er zijn kinderen die later een bijzondere rol blijken te spelen in de geschiedenis. God kan worden bespeurd in ieder mens, maar soms is dat op geconcentreerde wijze het geval. Sommigen zijn zo geestrijk dat mensen niet anders kunnen dan in hen God te ontdekken. Bij Jezus bleek dat bij uitstek het geval. De geboorte van Jezus geldt voor christenen als een unieke wending in de geschiedenis. Dat te ontdekken kost aandacht, tijd, gevoeligheid voor en kennis van de geloofstraditie. Maria’s zoekende houding kan daarbij inspireren.

Wie wil aanknopen bij Lucas kan zich beginnen af te vragen wat zijn uitgangspunt was. Tomáš Halík vertelt dat ooit op de muur van een Praags metrostation stond: ‘Jezus is het antwoord!’. Iemand had er een rake aanvulling bij geschreven: ‘En wat was de vraag?’. De vragen van Lucas waren mogelijk ingegeven door de omstandigheden van het leven in zijn tijd: een harde wereld van armoede en onrecht (het Lucas-evangelie is het meest sociaal bewogen van de vier) en de oude, nog amper ingeloste beloften van Israëls profeten. Voor ons komen de volgende vragen op: hoe verhoudt zich deze achtergrond tot de huidige situatie? Waar ligt de pijn van het leven nu? Welke verlangens voeren nu de boventoon? Kortom, wat is nu de vraag waarop Jezus het antwoord zou kunnen zijn?

Het is duidelijk dat Lucas schrijft na de veelbelovende ervaringen van Pasen en Pinksteren. Hij verwacht veel van Jezus: ‘een afgrond vol licht. Je moet je ogen dicht doen om er niet in te vallen.’ (F. Kafka) Welke afgrond van licht ontwaar ik in Hem?

Hoe kan ik de oude geloofstraditie over Christus met het heden in verband brengen? In elke eeuw en elke wereld is het verhaal van Kerst wereldvreemd. Dat was het al in het Korinte van Paulus, in het Saksische land van Luther en in het verzuilde dorp van mijn grootouders. Het zou aannemelijk zijn geweest dat de Messias was gekomen als Filosoof, Koning, als Goeroe desnoods. Maar niet als Timmermanszoon.

Rationeel ingestelde mensen in een wereld waar het om objectieve harde kennis gaat, vinden dit vermoedelijk onzin of staan met een mond vol tanden. Maar er is ook subjectieve harde kennis. Ik weet zeker – subjectief hard – dat een studie natuurkunde niets voor mij zou zijn geweest, dat mijn kind ziek is ook al zegt de dokter van niet, dat geld me niet gelukkig maakt (al blijft het wel handig), dat ik in het gebed de diepste werkelijkheid die ik ken ervaar en dat het Christuskind een scheur van licht in mijn wereld is.

Rationeel en gelovig mens, Kerst als onzin en als belofte, Christus als mens en Zoon van God, misschien moet ik die beide kanten naast elkaar laten staan. Over Etienne Vermeersch wordt verteld dat hij ooit als Jezuïet van zijn geloof viel. Hij werd filosoof en beoefende op de universiteit de filosofie op goddeloze wijze; God bestond niet, dat wist hij zeker. Maar op zondag bleef hij naar de kerk gaan. Dan werd hij plotseling iemand anders. Hij hield dat lang vol: door de week atheïst en in het weekend gelovig. Misschien een aardige suggestie voor de zoekers en twijfelaars onder ons?

Liturgische aanwijzingen

Hoe zinnig is een oudtestamentische lezing op deze dag? Voor de meeste insiders is deze vanzelfsprekend, niet voor de kerkgangers die zelden komen.

Wat betreft de liederen, er zijn er talloze te noemen. Liederen waarin de verwondering en het zoeken naar de betekenis van Jezus worden verwoord zijn bijv. NLB 478, 489, 494, 505.

Geraadpleegde literatuur

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken