Recensie De weg van vrede: “Vrede als overtuigend alternatief”

Vrede: het is een centraal thema in het theologisch oeuvre van Stefan Paas. In zijn nieuwe boek De weg van vrede geeft Paas een rondleiding door het christelijk geloof, gedacht vanuit het begrip ‘vrede’. Is het een nadere uitwerking van zijn vorige boek, Vrede op aarde? Is het een weergave die past bij de tijd en de plaats waarin we leven? Volgens Arie Kok wel. 

Herkenbare vragen

Paas is het meest bekend als voormalig Theoloog des Vaderlands (alweer een tijd geleden, maar hij roerde zich flink op de socials) en als vaste gast van De Ongelooflijke Podcast. Ruim twintig jaar geleden al verraste hij met het boek Jezus als Heer in een plat land. Steeds weer zoekt hij naar de vertaling van het piëtistische geloof dat hem als jongere al greep, naar de seculiere tijd waarin wij leven.

We groeiden op in hetzelfde Veluwse stadje, zaten op dezelfde reformatorische middelbare school, hadden gemeenschappelijke vrienden. Paas zat nog onder het gehoor van de bekende ds. R. Kok, die in 1942 mijn vader doopte. Er liggen wat lijntjes tussen onze levens, waardoor ik zijn theologische ontwikkeling altijd met extra belangstelling heb gevolgd. De vragen die ik mezelf in de loop van de tijd stelde, vind ik terug in zijn werk, ook in De weg van vrede.

De vragen die ik mezelf in de loop van de tijd stelde, vind ik terug in zijn werk, ook in De weg van vrede

Piëtistisch geloof

In Vrede op aarde zette Paas uiteen hoe het ‘piëtistisch heilsdrama’ zich ontwikkeld heeft sinds de reformatie, en waarom het gaandeweg het directe contact met de tijdgeest wat kwijtgeraakt is. Ik had soms het gevoel dat dit boek speciaal voor mij geschreven was, zo dicht zat het me op de huid. Je wilt het piëtistische geloof van thuis niet achter je laten, maar het lijkt soms zo weinig te maken te hebben met het leven dat je leidt. Er was wel een draai aan te geven, wat ik in veel preken ook zag gebeuren, maar dat loste mijn verlegenheid niet altijd op. Als dat ‘piëtistisch heilsdrama’ op die manier niet meer voor je werkt, wat komt er dan voor in de plaats? Zijn een horizontale geloofsbeleving of een vorm van cultuurchristendom de enige alternatieven? Er moet toch een middenweg zijn.

Je wilt het piëtistische geloof van thuis niet achter je laten, maar het lijkt soms zo weinig te maken te hebben met het leven dat je leidt

Sociaal evangelie

Met dit dilemma start Paas zijn betoog in De weg van vrede. Het geloof als diep besef dat je persoonlijk gered bent door Jezus is de verticale variant. De horizontale: Jezus is vooral een voorbeeld voor ons. Kunnen we hier voorbijkomen? Dit boek lijkt op elke pagina te zeggen: ja, dat kan. In Jesaja 52:7 wordt gesproken over: ‘vrede, goed nieuws en redding’. Dat is de zuurdesem van het christelijk geloof. Paas:

‘Het draait om vrede – vrede ontvangen, in vrede leven, vrede stichten, vrede verwachten. Dat betekent dat het evangelie niet verticaal of horizontaal is, maar sociaal. Het gaat om het rechtvaardige, verzoende en feestelijke samenleven van God, mensen en dieren.’

Moderne catechismus

Paas heeft het in dit boek systematisch aangepakt, waardoor het iets krijgt van een moderne catechismus. Het is soms ook wel wat uitleggerig, een docent eigen, maar zo’n logische kapstok helpt wel om het betoog goed te volgen.

Drie dimensies van vrede vormen de rode draad: een leven in vrede is een leven in recht, verzoening en vreugde. Verzoening staat ook voor gemeenschap, dat gebruikt hij door elkaar. Het huwelijk is hiervoor een treffende metafoor, daar zie je alle drie de elementen in terug. Achtereenvolgens beantwoordt hij de vragen: wie is de God van vrede, wie is de vredevorst, hoe verspreidt dit goede nieuws zich, hoe zit het met de geest, met de kerk en ten slotte: hoe leef je een leven in vrede? Eén vraag per hoofdstuk, sommige hoofdstukken halen de vijftig pagina’s. Paas weet zich niet altijd goed te beperken, soms is het allemaal wel wat veel om te verstouwen.

Verlangen naar betere tijden

Het centrale plot van het christelijk geloof verwoordt Paas zo:

‘Vrede is in de Bijbel dus het rechtvaardig, verzoend en feestelijk samenleven van heel de schepping met God en met elkaar, dankzij Jezus Christus, de vredevorst. Dat is een groots visioen: alle volken en talen, alle sociale klassen, misdadigers en slachtoffers, gekoloniseerden en kolonisators, kinderen en gevaarlijke dieren. Zij leven allen in vrede met elkaar, en in het vriendelijk licht van God.’

Het zijn woorden die het verlangen naar een betere wereld en betere tijden in je wakker maken; zinnen die in deze tijd van polarisatie extra sterk resoneren. Ook in bepaalde hoeken van het christendom wint de strijdmetafoor terrein ten koste van verdraagzaamheid en begrip. Daar zet Paas een overtuigend alternatief tegenover.

Ook in bepaalde hoeken van het christendom wint de strijdmetafoor terrein ten koste van verdraagzaamheid en begrip

Huiswerk voor de kerk

Tijd en plaats zijn van belang voor de manier van geloven, betoogde Paas in Vrede op aarde. In dat boek wijdde hij ook uit over de uitwerking van het kolonialisme op de geloofsbeleving. Daar zet hij in De weg van vrede nog eens een streep onder:

‘We hebben onszelf getraind in manieren van kijken, spreken, denken en doen die zich niet verdragen met leven in vrede. En zo hebben we onszelf ongevoelig gemaakt voor de vredestichtende liefde van God. Het is niet toevallig dat juist in het machtige Westen ook het grote afscheid is begonnen van God, en dat dit afscheid wereldwijd samengaat met de verspreiding van een westerse levensstijl.’

Een stevige conclusie, een pijnlijke ook, als je tenminste bereid bent in deze spiegel te kijken. Ik denk dat Paas dit scherp gezien heeft, hier ligt nog veel huiswerk voor de kerk.

Een nieuwe glans

Al langer wilde Paas een inleiding op het christelijk geloof schrijven voor een breed publiek. Hij kiest voor dit boek een bijzondere insteek: het is bedoeld voor zowel doorgewinterde gelovers als voor mensen die er blanco in staan en willen weten wat het geloof voor hen kan betekenen. Of hij in deze opzet geslaagd is, is moeilijk te beoordelen voor een ervaren gelover. Ik heb vooral genoten van de frisse verwoording en de creatieve metaforen bij waarheden die ik al mijn hele leven dacht te kennen. Er is veel afgestoft en van een nieuwe glans voorzien. Met ‘vrede’ als uitgangspunt, wordt het evangelie midden in deze tijd en cultuur geplaatst. Hier kunnen we mee vooruit.

Arie Kok is journalist en schrijver. Hij werkte onder andere voor de publieke omroep en was hoofdredacteur van EO Visie en De Nieuwe Koers. Ook schreef hij meerdere boeken, waaronder Biografie van de Noordzee (2025) en Biografie van de Zuiderzee (2021). Hij werkt aan een nieuw boek over kolonialisme en slavernijverleden.

Meer lezen?

Relevante artikelen