Ruth en liefdevolle trouw

‘Wie ben jij’ vroeg hij. ‘Ik ben het, heer, Ruth.’ zei ze. ‘Laat mij bij u schuilen, want u kunt voor ons als losser optreden.’ (Ruth 3:9 NBV21)

• Bijbellezingen: Ruth 3 en Genesis 19:30-39
• Preektekst: Ruth 3:9
• Thema: Een ontmoeting in de nacht

Liturgisch kader

Overdenkingen van Miskotte over het boek Ruth vind je gebundeld in Het Gewone Leven. Treffend, want Ruth gaat over het gewone leven. Daarom leent het zich voor de periode tussen Pinksteren en Advent. ‘Ruth’ biedt een ontdekking hoe liefdevolle trouw (chesed) vorm krijgt in het leven van Ruth, en daarmee hoe volgelingen van Christus een voorbeeld kunnen nemen aan één van de voorouders van Jezus. Daarmee wordt het grootse (de heilsgeschiedenis) vermengd met het alledaagse, de levens van de gelovigen. De lezing van Genesis 19 geeft zowel belangrijke achtergrondinformatie als een spiegelverhaal.

Liedsuggesties:

• Lied 767 Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk, 2013: De toekomst van de Heer is daar; vertrouwen in Gods handelen, met verwijzing naar de oogsttijd
• Lied 787 Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk, 2013: Wijs mij niet af, ik kan je niet verlaten; expliciet met Ruth verbonden
• Opwekking 861: Uw grote trouw

Uitleg

Trouw

In dit derde hoofdstuk wordt zowel Ruths als Boaz’ karakter op de proef gesteld. In het eerste hoofdstuk is Ruths trouw aan Naomi aan bod gekomen, in het tweede hoofdstuk is Boaz’ trouw aan Ruth en Naomi belicht. Beide keren gebeurde dit op klaarlichte dag. De hoop is dat zij daarmee een koppel vormen; twee mensen die als het ware aan elkaar gewaagd zijn. De vraag die boven dit hoofdstuk hangt, is of zij in de nacht, zonder priemende ogen, hun ware karakter zullen tonen.

Bestaanszekerheid

Des te meer hangt die vraag naar hun ware karakter boven het hoofdstuk gezien het plan van Naomi. Met het einde van de oogsttijd loopt de tijdelijke bestaanszekerheid voor Ruth en Naomi ook op z’n einde. Naomi’s plan is gericht op een verdere toekomst: Ruth moet zich aan Boaz weten te verbinden. Zij moet haar kleren wisselen (eveneens een teken van het einde van de rouwperiode om haar overleden man) en zich verder aanlokkelijk maken.

Vervolgens moet zij naar de dorsvloer gaan, waar Boaz en zijn personeel te vinden zullen zijn die avond. De dorsvloer bevindt zich buiten de stad, wat twee dingen betekent. Allereerst moet het graan tijdens de nacht bewaakt worden tegen dieven en dieren. Ten tweede levert dat de dorsvloer een reputatie op van zedeloosheid en prostitutie. Wie weet wat er gebeurt in de nacht buiten het zicht van de stad. Zeker als er gedronken wordt om de oogst te vieren met elkaar.

Naomi’s plan

Naomi’s plan rekent daar in zekere zin op. Ruth moet bij Boaz gaan liggen aan zijn voeten, wat hier een seksuele dubbelzinnigheid in zich draagt. Als de bedronken Boaz een aantrekkelijke vrouw bij hem vindt, zal hij daar wel op reageren, redeneert Naomi. Hopelijk wordt Ruth dan zwanger van hem. Op dat moment zal ze zich kenbaar maken, zodat hij aan haar vastzit en wel voor haar moet zorgen.

Naomi heeft hier dus de bed-trick op het oog: iemand deelt het bed met een persoon die niet weet om wie het gaat. Dit komen we vaker tegen in de literatuur en het komt eveneens regelmatig in de Bijbel terug. Denk aan Jacob en Leah, Juda en Thamar of Lot en zijn dochters. Vooral die laatste is van belang voor de lezing van Ruth 3. Genesis 19 vormt niet alleen een spiegelverhaal vanwege de bed-trick, maar is ook van belang omdat het de geschiedenis van het Moabitische volk beschrijft. Lot die onwetend het bed deelt met zijn bedriegende dochters brengt zowel de oervaders van de Moabieten als de Ammonieten voort. Iedere keer dat Ruth de Moabitische genoemd wordt, klinkt deze geschiedenis daarin mee.

De geschiedenis dreigt zich te herhalen: Ruth wordt opgedragen in grove lijnen hetzelfde te doen als haar voormoeders. Maar op een cruciaal punt ontmantelt Ruth het plan van haar schoonmoeder: zij vertelt haar naam aan Boaz. Daarmee ontmantelt Ruth ook de geschiedenis van haar voormoeders!

Moedige vrouw

Op verschillende manieren laten Ruth en Boaz zien dat zij aan elkaar gewaagd zijn als koppel. Van Boaz weten we in zekere zin al dat hij bij Ruth via Naomi hoort, aangezien hij van meet af zo wordt geïntroduceerd in Ruth 2. In vers 11 benoemt Boaz, dat Ruth bekend staat als een sterke (NBV: moedige) vrouw (ʾēšet ḥayil). Deze zeldzame term komt behalve hier alleen in Spreuken voor, 12:4 en 31:10. De abstracte weergave van de ideale vrouw uit Spreuken 31 wordt door Ruth in de praktijk gebracht. Boaz is van meet af aan een sterke man, maar Ruth overstijgt haar beginpositie (arm, buitenlander) en toont zich door haar karakter een sterke vrouw.

Van de ideale vrouw in Spreuken 31 wordt gezegd ‘Zij omgordt haar heupen met kracht’ (HSV, 31:17). Kracht (bĕʿōz) klinkt hetzelfde als ‘Boaz’. Doordat Ruth Boaz ‘verovert’, zou je kunnen zeggen dat zij zich omgordt met Boaz/kracht, zoals de vrouw in Spreuken 31. Het is maar goed dat zij worden neergezet als elkaars gelijken, maar het valt hierdoor bijna te beweren dat Boaz Ruths accessoire is, haar trophy husband.

Boaz geeft Ruth zes maten gerst als zij in de ochtend vertrekt. Zou dat een zevende schenking van ander zaad veronderstellen?

Opvallend is, dat met de verbinding van Ruth en Boaz de lijnen van de drie zonen van Terach weer bij elkaar komen. Terach had drie zonen: Abram, Nahor en Haran. De nakomelingen van Abram (Izak, Jakob) trouwen met nakomelingen van Nahor (Rebekka, Lea, Rachel) en zo verenigen deze familielijnen zich. Lot is een zoon van Haran, waarmee deze familielijn na Genesis 19 verdwijnt. Tot dit punt, waar Ruth als nakomeling van Lot de familielijn weer terugbrengt…

Aanwijzingen voor de prediking

Liefdevolle trouw

Een mogelijke vraag die tot ons komt uit dit tekstgedeelte is of wij het langzame van liefdevolle trouw nog aandurven. Onze maatschappij is ingericht op snel, makkelijk en direct. Zowel Lots dochters als Naomi’s plan zijn eveneens daarop gericht: er moet nú een nakomeling komen. Ruth durft de langzame en daarmee de duurzame weg te gaan. Hoe staan wij als gelovigen in het leven? Ga na welke invloed dat heeft op ons geloofsleven. Verwachten we een geloof on demand zodat we direct een geestelijke boost ontvangen zodra we de Bijbel openslaan of naar de kerk gaan?

Vertrouwen

Ruth toont met haar liefdevolle trouw vertrouwen in Boaz. Hij kan misbruik maken van haar kwetsbaarheid. Naomi toont juist geen vertrouwen. Is het mogelijk dit uit te pakken in de preek? Welke rol speelt vertrouwen in de geloofsgemeenschap? Durven wij elkaar te vertrouwen? Niet in een blind, naïef vertrouwen: Ruth had gedurende de oogsttijd de gelegenheid om Boaz te leren kennen. Ze wist wie hij was. In een samenleving waar het online al te makkelijk is om zich voor te doen als iemand anders, staat vertrouwen onder spanning.

Toch hebben we vertrouwen nodig: op bedrog en wantrouwen kun je niets bouwen. Ruth kan daarmee een aanzet geven om een verkenning te starten en het gesprek daarover te openen. Pastoraal is het van belang om in de preek rekening te houden met gevoeligheid rondom nare seksuele ervaringen. Zeker het verhaal uit Genesis 19 is daarbij van toepassing. Het kan triggering zijn om een verhaal te horen waarin in feite twee dochters hun vader verkrachten. Ik zou dit wel bij de naam noemen (incest, verkrachting), maar tegelijkertijd niet pretenderen dat het leed in woorden te kwantificeren valt. Het is goed om dit in de voorbede mee te nemen.

Ideeën voor kinderen en jongeren

Snel, haastig

Jongeren kennen heel goed de wereld die snel, haastig en vluchtig is. Online worden ze aangemoedigd minstens drie keer per minuut door te klikken naar het volgende filmpje, op Tiktok en Instagram reels. En wat betekent liefdevolle trouw en vertrouwen nog in een wereld die barst van de echtscheidingen en gebroken gezinnen? Stel bijvoorbeeld de vraag of de standvastigheid en het vertrouwen van Ruth niet iets is waar ze stiekem naar verlangen. Misschien lijkt het een illusie, maar Ruth laat zien dat het wel degelijk mogelijk is, ook als de omgeving er niet in gelooft.

Vertrouwen

Met kinderen kan het gesprek aangegaan worden over vertrouwen. Kinderen moeten wel eens iets van ouders/verzorgers wat ze niet willen en worden dan overgehaald met een belofte. Bijvoorbeeld: als je nu naar bed gaat, dan lees ik straks nog even voor. Wat als papa dan gewoon het licht uit zou doen zodra hij heeft wat hij wil? Dat zou oneerlijk zijn. Je kunt niet zomaar pakken wat je wilt, zeker niet als je belofte gedaan hebt. Dan ben je niet te vertrouwen. Je kunt eventueel zelf een spelletje ervan maken. Als de kinderen een rondje door de kerk doen (of iets dergelijks), dan beloof je een snoepje. Vervolgens houdt je de belofte in om je punt te maken, om uiteindelijk het beloofde snoep nog wel uit te delen.

Geraadpleegd

• K.H. Miskotte, Het gewone leven: In den spiegel van het boek Ruth, Amsterdam, 1939.
• W.A. Tooman en M. Kelsey, (Re)reading Ruth, Eugene, Oregon, 2022.
• Lau, The Book of Ruth, New International Commentary on the Old Testament, Grand Rapids, Michigan, 2023.
• M.J. Paul, G. van den Brink en J.C. Bette, Bijbelcommentaar Jozua – 1 Samuël, StudieBijbel Oude Testament, 559-604, Veenendaal, 2006.