Theoloog over info-technologie

De ontwikkelingen op het gebied van informatietechnologie beïnvloeden een steeds groter deel van het dagelijks leven. Hoe kan daarop gereflecteerd worden vanuit de theologie? Marcel Barnard doet een – prikkelende – poging, vindt Fulco Timmers.

De directe aanleiding voor Marcel Barnard om God in bits & bytes te schrijven vormen de corona-lockdowns in 2020–2022, samenvallend met de laatste jaren voor zijn emeritaat. De gebeurtenissen in deze periode maken dat hij zijn aandacht als academisch theoloog en intellectueel richt op technologische ontwikkelingen, met name de info-technologische revolutie, waarin hij zich tot dan toe vrijwel ongemerkt voelt meegezogen.

Als theoloog wil hij zich richten op de fundamentele vraag: wat betekent deze revolutie voor de theologie? Als intellectueel richt hij zich als amateur, in de betekenis van liefhebber, op gebieden waar hij niet per se als wetenschapper in thuis is, zoals de wiskunde en technologie als wetenschappelijke discipline. Hij betrekt die verkenningen in zijn theologische reflecties. Dit boek is de uitkomst van die zoektocht.

Het resultaat is een caleidoscopisch geheel, waarin bewonderingswaardig veel de revue passeert en door Barnard knap is gecomprimeerd. Niet alleen bespreekt hij ontwikkelingen in de digitale techniek maar hij kijkt ook naar onderliggende ontwikkelingen op het gebied van beleving van tijd en ruimte, sociologie en linguïstiek.

Technologen, filosofen en sociologen komen voorbij en worden verbonden met meer persoonlijke intermezzo’s. Daarin spelen kunst, natuurbeleving en liturgie een rol. Zo komen binnen het bereik van enkele pagina’s een eigengemaakt schilderij van een iCoronaAltar, Descartes en de film The Matrix (1999) voorbij. Dit maakt het boek tot een levendig geheel dat duidelijk met plezier is geschreven.

Robot als geestelijke?

Tegelijkertijd is dit een stijl waar je als lezer van moet houden; het kan ook verwarrend werken. Het boek heeft daarnaast een wat onaf karakter, zoals overigens Barnard in de inleiding ook aangeeft. Hij biedt zijn indrukken en reflecties aan, maar brengt deze niet per se allemaal samen. Dat komt mede doordat het boek in grote mate een bundeling is van recent (vanaf 2021) gepubliceerde artikelen.

Barnard kijkt naar onderliggende ontwikkelingen

Toch past de kritische vraag of nu net die theologische reflectie er niet wat bekaaid vanaf komt. Deze beslaat de laatste negentien pagina’s. In de iets meer dan honderd voorafgaande pagina’s speelt de theologie zeker een rol maar stelt Barnard meestal vragen. Zoals de vraag of wellicht een robot geordineerd zou kunnen worden.

Hier was het boeiend geweest wanneer Barnard had geprobeerd die vraag als theoloog te beantwoorden. Daarbij had hij bijvoorbeeld kunnen ingaan op nu al bestaande robots die religieuze handelingen verrichten, zoals de robot die in 2017 ontwikkeld is om boeddhistische begrafenisceremonies te begeleiden.

Maar misschien wil hij liever collegatheologen prikkelen die handschoen op te nemen. Zijn boek biedt daar ruimschoots aanknopingspunten voor. Terecht merkt hij namelijk op dat in de Nederlandse academische theologie er nog maar weinig fundamentele aandacht aan de gevolgen van de info-technologische revolutie gegeven is.

Jammer is dat hij de theologen niet bespreekt die zich juist wel met dit onderwerp bezighouden, zoals bijvoorbeeld Frank Bosman, Maaike Harmsen, Jack Esselink en Palmyre Oomen. Ook hier was het verrijkend geweest wanneer Barnard zijn reflecties in gesprek gebracht had met die van collega-theologen in de Lage Landen. Hoe dan ook levert Barnard in dit nog wat onontgonnen veld van theologische reflectie op de almaar sneller gaande info-technologische ontwikkelingen een boeiende bijdrage.