Transformerende kracht van de preek – Homiletisch artikel

Actieve oproep tot vernieuwing

Afgelopen zondag, op de verjaardag van mijn zwager, kwam de opa van mijn man naast me zitten. Een diep gelovig man, meer veel liefde voor zijn eigen kerk. Opa en oma hebben jarenlang als zendeling bij Jeugd met een Opdracht gewerkt, maar zijn altijd trouw gebleven aan de PKN-Gereformeerde Bondsgemeente in Heerde. Juist daar proberen ze leven en vernieuwing te brengen. Opa deelde met me hoe belangrijk hij het vindt dat in een preek niet alleen mooie verhalen verteld worden, maar dat er elke zondag een duidelijke oproep klinkt. Het is juist essentieel dat mensen hun zonden belijden, kiezen om Jezus te volgen, in beweging komen. Dit ben ik volledig met hem eens. Jaren geleden op Opwekking hebben mijn man en ik een seminar van Henk Stoorvogel bijgewoond. Ook hij deelde dat het een kernelement is van elke preek om een oproep te doen, om mensen in beweging te krijgen. Of dat nou een oproep is om naar voren te komen, te gaan staan of alleen in je hart een keuze te maken, een oproep moet er klinken. Als een preek geen actie van de hoorders voor ogen heeft, is het niet anders dan een lezing.

Preek en levensvernieuwing

Prediking heeft een transformerende kracht. Door de innerlijke transformatie van het individu én de gemeenschap is de gemeente een voorproefje van het Koninkrijk dat nog in volle glorie zal komen. Op die manier is de gemeente ook voor de samenleving een relevante plek van herstel, hulp en troost. Het proces van levensvernieuwing bestaat zowel uit het samen met Jezus sterven aan je oude mens als het opstaan met de nieuwe mens. Dit kan alleen door de kracht van de Heilig Geest, tot eer van God de Vader. Die nadruk op transformatie – ook wel heiliging – zie ik sterk in mijn evangelische kerk, en het is iets wat ik tijdens mijn opvoeding in gereformeerde en reformatorische kerken nog wel eens miste. Juist om die reden is het iets waar ik graag aandacht aan wil geven in mijn eigen preek-praktijk.

De Heilige geest transformeert van binnenuit

In het boek Preaching. Communicating Faith in an Age of Skepticism van Tim Keller, zegt hij dat het verschil tussen een goede en een slechte preek ligt in de voorbereiding en vaardigheden van de spreker. Dat kost uren werk, dat vraagt jaren van oefening. Eén quote die me is bijgebleven luidt als volgt: ‘However, while the difference between a bad sermon and a good sermon is mainly the responsibility of the preacher, the difference between good preaching and great preaching lies mainly in the work of the Holy Spirit in the heart of the listener as well as the preacher.’ (Keller, Preaching, blz. 11) Een spreker moet ruimte maken voor de Heilige Geest door vanuit het hart te spreken en door in de voorbereiding God nauw te betrekken. Uiteindelijk is het de Heilige Geest die mensen van binnenuit transformeert, niet de spreker.

Wanneer een Heilige Geest door een preek heen aan het werk gaat, kan het niet anders of er vindt ergens een vorm van verandering plaats. Hoorders mogen horen hoe verandering in hun leven eruit ziet als de Heilige Geest aan het werk gaat. In een preek mag opgeroepen worden tot levensvernieuwing, maar tegelijk moet er gewaakt worden dat er niet een lijstje voorgelezen wordt van gewenst gedrag. Tim Keller schrijft hierover: ‘Unless the truth is not only clear but also real to listeners, then people will still fail to obey it. Preaching cannot simply be accurate and sound. It must capture the listeners’ interest and penetrate to their hearts.’ (Keller, Preaching, blz. 157). Wanneer hoorders in hun hart worden geraakt, gaat er wat veranderen.

De call to action

Om die verandering teweeg te brengen is er een call to action nodig in de preek. Alleen door informatie te ontvangen gaan mensen meestal niet veranderen. Het kan wel, God kan natuurlijk alles, maar als je wil dat mensen in beweging komen, moet je ze in beweging zetten. Voor Henk Stoorvogel in zijn boek Klink. Spreken met impact vormt dat een derde van de preek. Hij beschrijft zijn model voor preken als volgt: ‘Je zult een eerste deel moeten hebben waarmee je mensen verrast. Door die verrassing breng je mensen op het puntje van hun stoel. Ze willen met je meebewegen in jouw verhaal. In de tweede stap verbind je de luisteraar aan je verhaal. En in de derde stap laat je hen zien wat ze kunnen, weten of moeten met je verhaal. Dat is de “Call!”.’ (Stoorvogel & Van Vuuren, Klink, 80).

Deze call to action vormt een wezenlijk onderdeel van elke preek. Als prediker houd je niet alleen een mooi verhaal waarvan je hoopt dat mensen ervan genieten, maar je wilt dat je preek impact heeft. Als de gemeente al een voorproefje is van het Koninkrijk, is het essentieel dat er voortdurend transformatie plaatsvindt op individueel en op gemeenschappelijk niveau. Die transformatie gaat plaatsvinden wanneer de oproep klinkt en wanneer er ruimte is voor de Heilige Geest.

Oproepen verschillen in inhoud en vorm

Waartoe er wordt opgeroepen, kan per preek sterk verschillen. Dat kan gaan om persoonlijke bekering: belijden van zonden, loslaten van vernietigende patronen in je leven, je innerlijk opschonen, en daarbij het kiezen voor Jezus, nieuwe patronen aanleren, dichter bij God willen leven, etc.. Daarnaast kan het ook gaan om ethische kwesties: seksuele reinheid, inzetten voor het behoud van de schepping, welkom heten van mensen die door de maatschappij buitengesloten worden, etc..

Ook kan het gaan om gemeenschappelijke doelen: inzetten voor de kerk, aansluiten bij de gebedsavond, geld geven aan een specifiek doel, etc.. Er zijn ongelooflijk veel vormen van een call to action te bedenken. Ook de vorm kan verschillen. Er kan worden opgeroepen om naar voren te komen en voor je te laten bidden. Dat moet je misschien niet iedere zondag doen. Ook kan je oproepen tot iets waar men juist thuis mee aan de slag moet gaan. Een oproep kan klein en subtiel zijn halverwege je preek, maar het kan ook een apart blok zijn na de preek wat 5 à 10 minuten duurt.

Een sterke oproep neerzetten

Zoals gezegd kan een oproep heel veel verschillende vormen krijgen. Er zijn echter wel een aantal elementen die een oproep kracht geven. Hier volgen een aantal tips:

• Blijf dichtbij
  Blijf in je oproep dicht bij jezelf. Begin met een persoonlijk verhaal of een concreet voorbeeld.
• Maak het klein én groot
  Begin met iets kleins. Zorg dat waar je toe oproept, realistisch is voor mensen om te doen. Tegelijk is je publiek vaak erg divers, dus is er ruimte om zowel mensen aan te spreken die alleen een klein stapje durven te zetten als mensen die best wel een grote sprong mogen maken. Zorg dat er voor verschillende mensen een passende uitdaging wordt gegeven.
• Maak de reactie fysiek
  Wanneer we een besluit kracht bijzetten door iets lichamelijks te doen, wordt het besluit sterker. Vraag of mensen hun hand willen opsteken (eventueel terwijl iedereen zijn ogen dicht heeft). Je kan ook vragen of mensen willen gaan staan of naar voren komen. Als de setting het toelaat, kun je regelen dat er ergens in de zaal voor mensen gebeden kan worden. Als er een kruis is kan je mensen aanmoedigen om te knielen.
• Neem je tijd
  Neem je tijd voor je oproep. Mensen moeten vaak even verwerken, wat je zegt. Je kan beginnen met een concrete oproep voor de snelle denkers. Vervolgens geef je meer woorden aan de voorwaarden of gevolgen van een keuze of handeling. Of je noemt verschillende kenmerken van mensen voor wie de oproep geldt. Of misschien noem je enkele bezwaren die je vervolgens weerlegt. Een goede oproep bestaat uit 2 of 3 keer een concrete oproep, met daar tussenin wat ruimte om meer uit te leggen.
• Sluit je oproep goed af
  Zorg dat er na je oproep een organische overgang is naar het volgende element van de dienst. Zorg dat er rustige muziek wordt gespeeld of sluit af met gebed. Zorg dat andere personen die een bijdrage leveren aan de dienst weten wat je van plan bent, zodat de hele liturgie goed op elkaar aansluit.

Conclusie

Als transformatie het doel is van de preek, dan mag een spreker van mij daar actief toe oproepen. Het belangrijkste is dat de spreker niet de illusie heeft dat transformatie een direct gevolg is van de kwaliteit van zijn preek of oproep, maar dat het de Heilige Geest is die door de prediking heen werkt. Het is de Heilige Geest die mensen van binnenuit verandert. Het is de Heilige Geest die een goede preek geweldig maakt. Tegelijk kan een directe oproep mensen helpen om keuzes te maken, om hun leven zo in te richten dat het tot eer is van onze God.

Literatuur

• Timothy Keller, Preaching: Communicating Faith in an Age of Skepticism, New York, 2015.
• Henk Stoorvogel en Mark van Vuuren, Klink. Spreken met impact, Utrecht, 2021.

Lees ook:
De prediker als geloofwaardige getuige van Mieke van der Linden
en Preken in een tijd van afleiding van Matthijs Langeraar