Menu

Premium

Verlangen naar de liefde

Preekschets Hooglied 1:1-3; voor een zondag in de zomer

Hooglied, van Salomo. Laat hij mij kussen, laat zijn mond mij kussen! Jouw liefde is zoeter dan wijn, zoet is de geur van je huid, je naam is een kostbaar parfum. Daarom houden de meisjes van jou. (Hooglied 1:1-3)

  • Bijbelgedeelte: Hooglied 1
  • Preektekst: Hooglied 1:1-3
  • Thema: Laat hij mij kussen – Verlangen

Liturgisch kader

Weinig lezen we Hooglied, weinig wordt eruit gepreekt. Deels omdat Hooglied poëzie is, gedichten vol beeldspraak. Wat Hooglied nog lastiger maakt, is dat het vol seksuele toespelingen zit. Heel de Bijbel heeft primair een geestelijke betekenis: de hele werkelijkheid bezielend. In de uitlegtraditie is Hooglied daarom vergeestelijkt, allegorisch gelezen. Dat is een verlies. Hooglied komt tot zijn recht door een letterlijke lezing die door het trekken van lijnen door de Schrift heen een geestelijk boek wordt.

Liedsuggesties

  • Kinderliederen: Hemelhoog 256, 257
  • Liederen over de schepping: Weerklank 341, 342
  • Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk, 2013: 133, 518, 629, 791

Uitleg

Verlangen

De verzen 2-3 vallen met de deur in huis: de vrouw verlangt hartstochtelijk naar haar geliefde om bemind te worden. Wie de vrouw is of wat haar situatie is? De vrouw en haar geliefde zijn jonge mensen, in de huwbare leeftijd. Waar zij buiten adem naar verlangt, is door haar vriend gekust te worden. Begeerte slaat onverwacht toe, neemt je helemaal in beslag. De dichter zal aan het eind expliciet terugkomen op de alles overrompelende kracht van de liefde (8:6-7). Begin en eind van Hooglied sluiten op elkaar aan. Het gedicht eindigt zonder afsluiting. Het laatste vers brengt de hoorders terug, waar het begint: met het meisje en haar verlangen.

De eerste woorden herinneren aan Genesis 1: ‘Laat er licht zijn!’ Dat Hooglied begint met de vrouw, wekt verwachting over de belangrijke rol die zij zal spelen. De geliefde lijkt er aanvankelijk niet te zijn, want zij spreekt óver ‘hem’. Maar onmiddellijk daarna richt zij zich tót hem. Plotseling is hij er dus toch. Wat het meisje van haar vriend verlangt, zegt ze direct: kussen van zijn mond. Zij verlangt dat hij het initiatief neemt.

Initiatief

Spreuken 7:13 geeft een voorbeeld van een vrouw die het initiatief neemt om een man te kussen. Dat is een overspelige vrouw die nietsvermoedende jongemannen beetgrijpt en kust. In Hooglied 8:1 wenst het meisje dat haar geliefde een broer is, zodat zij hem openlijk mag kussen zonder berispt te worden. Dan kan zíj het initiatief nemen. Dat maakt hun relatie gelijkwaardig.

Als mensen in de Bijbel elkaar kussen, is dat ter verwelkoming of als afscheid in familieverband. Wat het meisje wil, is intiemer: zijn liefkozingen en zijn lichaam. Zij wil hem om hemzelf en voor zichzelf, om hem lief te hebben en met hem te vrijen. Zij verlangt hevig naar hem, zij kan niet langer wachten. Wat zij concreet verlangt, hoever zij wil gaan, blijft onuitgesproken: dubbelzinnig zoals heel dit lied is. Er blijft voortdurend ruimte voor verbeelding. Haar verlangen is dat hij haar op de mond kust: de meest intieme, sensuele manier van kussen. ‘Want’, voegt zij eraan toe, ‘jouw liefkozingen zijn zoeter dan wijn’ (Naardense Bijbel). Wijn is symbolisch voor een goed leven en heerlijke feesten. Zo verlangt het meisje naar de heerlijke sensatie van de omhelzing door haar vriend – te worden bedwelmd, een gelukzalige ervaring te hebben waar zij nooit genoeg van krijgt.

Ware liefde

‘Je naam is een kostbaar parfum’. Zijn naam staat voor wie hij is en roept bij het meisje een ervaring van genot op. ‘Je naam’ is het zesde van de tien woorden in het derde vers: precies in het midden. Elke keer dat ze zijn naam noemt, geeft haar dit de sensatie van het uitgieten van een kostelijke zalfolie die haar bedwelmt.

Ook de andere vrouwen worden geraakt door de verschijning van de man. Misschien zijn ze wel verliefd op hem; tenminste vinden ze hem mooi en aantrekkelijk. Ze zouden elkaars rivalen kunnen zijn als de vrouw die spreekt niet al een exclusieve relatie heeft met hem. Haar woorden zijn vol hartstocht. Dat is een signaal naar de andere vrouwen: kom er niet tussen, want wij zijn voor elkaar bestemd! Zij is zijn uitverkorene, hij beloont haar liefde voor hem door zich aan haar te geven. In hun liefde wijden het meisje en de jongen zich aan elkaar toe. Zij is bedwelmd door alles aan en van hem, niet alleen zijn fysieke verschijning, ware liefde.

In Hooglied klinkt de schepping van de mens door en de hof van Eden. Adam en Eva leven aanvankelijk in een tuin: associaties met ongestoord volmaakte geluk. Wat in Genesis ‘niet goed’ wordt genoemd, is dat de mens alleen is (Genesis 2:18). Het is goed, als twee mensen zich aan elkaar verbinden en een paar vormen. Liefde en seksualiteit zijn scheppingsgaven.

Stel-zonsondergang-prediking-Hooglied 1- foto van StockSnap op Pixabay
In Hooglied klinkt de schepping van de mens door en de hof van Eden. Adam en Eva leven aanvankelijk in een tuin: associaties met ongestoord volmaakte geluk. Foto van StockSnap op Pixabay.

Aanwijzingen voor de prediking

Verliefd stel

Rechtstreeks vertaald is de boektitel: ‘Lied der liederen’, het allermooiste, het allerbelangrijkste lied. Over het verlangen van een verliefd stel. Hooglied is opgevoerd op bruiloften of op oogstfeesten waar jongeren aan deelnamen om hen ervoor te behoeden de liefde te misbruiken in de roes van het feest. In de prediking krijgen zowel dit ‘allermooiste’ als de grenzen daarvan een plek.

Een mogelijke insteek is Hooglied te laten klinken als een contrastverhaal. Het opschrift (1:1) noemt Salomo: met zijn duizend vrouwen (1 Koningen 10 en 11) onmogelijk te beschouwen als model voor de trouwe liefde die Hooglied bezingt. De verwijzing naar Salomo roept de associatie op van wijsheid. Hooglied: een Wijsheidboek over verlangen naar de liefde.

Gecompliceerde liefde

Het meisje en de jongen verheugen zich, op weg naar hun huwelijk, op de seksuele intimiteit en overschrijden toch de grenzen niet die gelden voor een ongehuwd stel. Hooglied leert dat liefde meer is dan seks. Het is een sensueel boek, maar de hele persoon doet mee. De liefde is mooi maar ook gecompliceerd; en vraagt geduld. In 1 Koningen 10-11 is Salomo ‘s ‘liefde’ een commerciële en politieke transactie.

Salomo ‘s vrouwen dienen om rijkdom te vergaren, om veiligheid te creëren of in politiek opzicht aan invloed te winnen. Dat lijkt ouderwets, maar is het vandaag ook niet vaak zo? Mensen zijn verliefd, gaan een relatie aan, trouwen, en dat duurt zo lang ze er voordeel van hebben. Is de liefde over of is een ander aantrekkelijker, dan wordt de relatie beëindigd. Hooglied bezingt het tegenovergestelde: zonder berekening, zonder zelfzuchtig te begeren en uit de liefde te halen wat erin zit en als die liefde op of over is, die bij het oud vuil te zetten.

Liefde en trouw

In de prediking aansluiten bij de menselijke ervaring met seksueel verkeer: ingewikkeld en besmet door het vuil van de zondeval, overstroomd door misleidende beelden van liefde, seks en huwelijk. Iedereen wordt daardoor beïnvloed, ook als we rein en zuiver wíllen denken en leven. Dat leidt tot veel ellende – op het gebied van seksualiteit, liefde, trouw, huwelijk, gezinsvorming, van persoonlijke ontwikkeling en ontplooiing. Als samenleving zijn we de weg kwijtgeraakt.

Hoe vinden we als gemeente van Christus de weg terug? Hooglied biedt onderwijs: voor onze tieners en jongeren. Om te leren de ander in hun liefdesrelatie te respecteren, te waarderen en bewonderen; over verlangens, en van wat moet wachten. Hooglied interpreteren in het kader van de hele Tenach, vooral de Thora is: onze jongeren oproepen seksuele gemeenschap te bewaren voor hun levenslange verbintenis van liefde en trouw, een beproeving van het geloof die vraagt om verdere bespreking in een veilige sfeer. Dat strekt zich ook uit tot anders geaard-zijn, genderdysforie en gendertransitie; en vraagt om wijsheid van ouders en anderen die betrokken zijn bij de opvoeding van onze jeugd.

Preken over Hooglied gaat ook over de algemene aard van liefde. De vrouw: ‘Zet mij als een zegel op je hart, als een zegel op je arm, want liefde is sterk als de dood’ (8:6, Naardense Bijbel). Opmerkelijk dat de dood slechts één keer wordt genoemd, hier. Geliefden van vlees-en-bloed sterven, maar de liefde die dit gedicht vereert, leeft voort. Deze liefde gaat niet over geliefden in het verleden. Het is heerlijk in leven te zijn en verliefd te zijn. Daar past geen bitterheid of melancholie over de dood bij. Elke generatie ontdekt, hoeveel vreugde en genot de liefde brengt.

Allegorische uitleg

Hoewel letterlijke interpretatie mijn voorkeur heeft, kan gewezen worden op de allegorische uitleg van Hooglied, die teruggaat tot joodse uitleggers; de eerste van rabbi Akiba (rond 100). Hij ontdekte in Hooglied een figuurlijke betekenis, door de man te lezen als de verbeelding van God en de vrouw van Israël.

Van belang voor de allegorische uitleg van Hooglied is dat de kerkvaders zich beriepen op Paulus’ brief aan de gemeente te Efeze, waar hij het Oude Testament interpreteert als een verwijzing naar Christus en de Kerk: ‘Daarom zal de man zijn vader en zijn moeder verlaten, en zijn vrouw aanhangen; en zij zullen tot één vlees zijn’ (Genesis 2:24, Statenvertaling). ‘Aanhangen’ of ‘aankleven’ duidt op het vormen van een totale, blijvende eenheid in het huwelijk, het fysieke, geestelijke en emotionele samenleven in al zijn facetten omvattend. Paulus becommentarieert: ‘Dit geheimenis is groot; maar ik spreek met het oog op Christus en de gemeente’ (Efeziërs 5:32).

Besteed aandacht eraan dat niet ieder meemaakt wat in Hooglied bezongen wordt: mensen blijven zonder partner, of leven met een gebroken relatie of huwelijk; in toenemende verwarring over de betekenis van man- en vrouw-zijn; genderverwarring of -conflict. Er heerst een toenemende onzekerheid door begrippen als non-binair, queer, transman en transvrouw.

Ideeën voor kinderen en jongeren

  • Stel in gesprek veilig (!) vragen als: zien ze dat hun ouders op elkaar verliefd zijn, hoe? Zien ze weleens dat hun ouders ruzie hebben en hoe maken ze dit weer goed?
  • Er zijn kinderen met gescheiden ouders of een alleenstaande ouder, vraag hun hoe ze dit beleven. Veroordeel niet, laat het kostbare van liefde en huwelijk uitkomen.
  • Voor jongeren is ‘geen seks voor het huwelijk’ vaak een gepasseerd station. Laat hun zien wat de wijsheid van de Bijbel is.
  • Films, clips, boeken, amusement stellen liefde voor die conflicteert met de Bijbelse visie. Hooglied heft geen moralistisch vingertje op, maar wekt jaloezie naar de liefde zoals door onze Schepper bedoeld. Laat de jongeren dit zien, spreek er zo over.
  • Porno kijken komt onder jongeren, evenals onder de ouderen, relatief veel voor. Dat misvormt het denken over de liefde en seks. Laat hen erover nadenken dat Hooglied een contrastverhaal is dat oproept tot een keuze die onze samenleving vreemd is.

Henk Post schreef boeken over Job, Prediker en de Bergrede en gaat voor in de Protestantse Kerk in Nederland.

Geraadpleegde literatuur

  • Edward M. Curtis, Ecclesiastes and Song of Songs, Verenigde Staten, 2011
  • J. Cheryl Exum, Song of Songs, Verenigde Staten, 2000
  • Tom Gledhill, The Message of the Song of Songs, Londen, 2023
  • John Goldingay, Proverbs, Ecclesiastes and the Song of Songs for Everyone, Verenigde Staten, 2014
  • Richard S. Hess, Song of Songs, Verenigde Staten, 2017
  • Richard A. Norris Jr., The Song of Songs, Verenigde Staten, 2019
  • Henk Post, Hooglied. Liefde sterk als de dood, Kampen, 2023




Wellicht ook interessant

Bijbelwetenschappen
Bijbelwetenschappen
Basis

Zonde of bevrijdende verbondenheid

De teksten van vandaag bevatten op het eerste gezicht meer wij-zij-denken dan mij lief is. De Jezus die Johannes ons overlevert, schept met zijn woorden een onsympathieke afstand tussen zichzelf en zijn hoorders. Hij kwalificeert de mensen die Hij toespreekt uiterst negatief, zonder perspectief op verandering aan te bieden: ‘Jullie zullen in je zonde sterven’ (Johannes 8:21). Vervolgens onderstreept Hij de tegenstelling tussen degenen die wel en niet in Hem geloven. Ook in het briefje 2 Johannes speelt dat contrast op een manier die ik niet als vruchtbaar kan ervaren. Wat is hier aan de hand?

Bijbelwetenschappen
Bijbelwetenschappen
Basis

Het licht van de wereld als kostbare schat

Na zijn niet-oordelende houding rond de overspelige vrouw (Johannes 8:1-11, het evangelie van vorige zondag) legt Jezus zichzelf uit als ‘licht van de wereld’ (8:12). Dit licht kennen we ook uit Tenach. De farizeeën bestrijden Jezus’ ‘getuigenis’ (Gr.: marturia) over zichzelf. Jezus verdedigt zichzelf door zijn innige verhouding met de Vader (Gr.: patèr) te bespreken. Het letterlijke middelpunt van Johannes 8:12-20 gaat over wel of niet ‘oordelen’ (Gr.: krinoo – 8:15-16). Deze uitgebreide theologische toelichting vindt plaats in de ‘schatkamer’ (Gr.: gazofulakion – 8:20) van de tempel.

Nieuwe boeken