Verlangen naar één heilige katholieke apostolische kerk

Op 24 januari 2024 verscheen een Verklaring van het platform Rome Reformatie. Piet de Jong is nieuwsgierig naar de achtergrond en motivatie van de ondertekenaars.

Tijdens de Week van Gebed voor eenheid, laatst in januari, werd ik verrast door een groep theologen, predikanten en priesters die via een officiële Verklaring uiting gaven aan het verlangen om de breuk tussen Rome en reformatie in ons land na ruim vijfhonderd jaar te helen. Ze pleiten voor een samen-op-weg van protestantse en rooms-katholieke kerken en christenen.

Met mijn vrouw deed ik juist mee met een gebedsviering in diverse kerken van Rotterdam. In de Laurenskerk was een kaars aangestoken, die op maandag brandde bij de remonstranten, verder trok naar de kerken van doopsgezinden, Grieks-orthodoxen, oud-katholieken, rooms-katholieken en naar de Pauluskerk. Overal hadden wij inspirerende ontmoetingen.

Ik stelde net vast dat rooms-katholiek en oud-katholiek toch een heel andere vorm van geloven is dan ik zelf beoefen, toen de Verklaring op de mail stond. De Verklaring – er is al veel over geschreven wat ik niet hoef te herhalen – verraste en raakte me, juist in deze week. Maar er was ook bevreemding.

De ondertekenaars

Want uit welke hoek kwam deze nieuwe oecumenische aandrift? De Verklaring is een initiatief van het platform Rome Reformatie. Voorzitter is dr. Arjan Plaisier, oud-scriba van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN; 2008–2016). De Verklaring is ondertekend door twintig theologen: achttien mannen en twee vrouwen. Dat zegt meestal iets. Maar allemaal goede zusters en broeders.

De hoek waar men reformatieherdenkingen houdt

Kennelijk ging bij hen tijdens de vijfhonderdjarige reformatieherdenking een lamp branden. Is het niet hoog tijd om, in plaats van afstand te houden en elkaar de protestantse maat te nemen, elkaar te zoeken en samen voor één kerk te gaan? Jezus Christus heeft in onze wereld toch maar één kerk? Te lang hebben wij als kerken in ons land de gescheidenheid als status quo geaccepteerd. Dat kan onmogelijk de wil van de Heer zijn. En zeker niet nu overal het kerkelijk leven afbrokkelt. Zo veel protestantse en roomse gelovigen voelen zich ontheemd door modern levensgevoel en sluiting van kerken. Wij hebben elkaar niet alleen nodig, wij horen samen bij die ene kerk van Christus. Laat dat dan ook zichtbaar mogen worden. In januari op onze wandeling van de Laurenskerk naar de Oud-Katholieke Kerk was dat best een inspirerende opsteker.

Wat me wel treft in deze Verklaring is dat de ondertekenaars zich meest in de orthodoxe en behoudende hoek van Nederland bevinden. Dat is de hoek waar men altijd met overtuiging reformatieherdenkingen houdt en weinig of niets heeft met enige oecumenische activiteit. Groeit hier een protestants verlangen naar de Rooms-Katholieke Kerk (RKK) als de ene katholieke apostolische kerk? Dat geeft mij een ontroerend, hoopvol maar wel bijzonder gevoel.

Onder de ondertekenaars zie ik de namen van prof. dr. A. van de Beek, van gereformeerde bonders als prof. dr. Gijsbert van den Brink, IZB-coryfeeën als Wim Dekker en Kees van Ekris. De hoogleraren Ad de Bruijne en Hans Burger komen uit de recentelijk nieuw gevormde kerkformatie Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK). Prof. dr. Arnold Huijgen geeft les aan de PThU maar hoort bij de Christelijk Gereformeerde Kerk (CGK). Samuel Lee is bekend voorganger in de wereld van evangelische en pinksterkerken.

Van de rooms-katholieken ken ik alleen bisschop Gerard de Korte; de andere katholieken moest ik op internet opzoeken. Ik zie weinig kerkelijk voetvolk maar ook geen kopstukken uit de huidige protestantse kerken of de Raad van Kerken. Ook de bisschop-referent voor de oecumene, J.H.J. van den Hende, ontbreekt.

Eenheid of scheuring

Wil men echt de breuk van vijfhonderd jaar achter zich laten, op weg naar de ene kerk? Maar hoe stelt men zich dat voor? Volgens de Nederlandse Geloofsbelijdenis (1561) is de RKK nog steeds ‘de valse kerk’. Volgens de RKK zijn de protestantse kerken niet als ‘kerk’ te kwalificeren, hooguit als iets kerkachtigs. Wil men daarover in gesprek gaan?

In de Verklaring worden enkele voorstellen gedaan die ik niet helemaal begrijp. Wel voel ik een oprecht verlangen en urgentie onder druk van de tijd. Lezend en herlezend zoek ik de reden van deze aandrift tot eenheid van al deze behoudende orthodoxe theologen. Is het de huidige kerkelijke situatie?

Op protestants behoudend terrein is het op het moment een chaos rond de interpretatie van de Vijf Artikelen tegen de Remonstranten. Scheuringen dreigen. In de CGK houdt men van louter geestelijk armoe een enquête onder alle gemeenten: ze mogen uit vier opties kiezen. Wie verzint zoiets? In de NGK is men bezig in rap tempo allerlei nieuwe dingen in te voeren. Maar van elkaar iets leren? Nee.

In de evangelische wereld zijn nog nooit twee gemeenten samengegaan, van migrantenkerken zijn er elk jaar meer (!) in onze stad. Vanuit Rome gaf paus Franciscus ruimte voor een zegen voor onder andere homostellen, maar de bisschoppen in ons land zwijgen. Antoine Bodar zei: ‘Wij zegenen ook automobielen.’ Ook twee samen? Erg gemotiveerd word ik daar niet van.

Bij elk belangrijk moment in de RKK worden we als PKN uitgenodigd en mag onze voorzitter of scriba zelfs het woord voeren. In 2008 sprak bijvoorbeeld scriba dr. Bas Plaisier bij de installatie van aartsbisschop dr. Wim Eijk bescheiden de hoop uit op een ‘oecumene van persoonlijke ontmoetingen’. Zoiets wordt aangehoord, maar er wordt niets mee gedaan.

Wil het platform de ene Kerk zoeken in de orthodoxe restanten?

Nieuwe oecumene?

Kennelijk wil het platform nu op een nieuwe manier samen op weg gaan met de RKK – liever niet met al die oude en totaal verwaterde oecumenische roomse en protestantse christenen. Zijn die veel te algemeen religieus en treurig vrijzinnig? Wil het platform de ene kerk van Christus zoeken in de orthodoxe protestantse en roomse restanten?

De laatste decennia lees ik regelmatig over een hang onder evangelische bijbelgetrouwe christenen naar een kerk met veel rituelen en kaarsen. Ook hoor ik wel pleiten voor een terugkeer naar de RKK. Mensen die zo klaar zijn met de oppervlakkigheid en alle linksachtig modern gedoe in protestantse kerken, zeggen dat ze liever rooms-katholiek worden.

Laatst nog zei een oude hervormde dominee: ‘We moeten allemaal terug naar de Rooms-Katholieke Kerk.’ Ik luister dan en zeg maar even niets. Zelf heb ik dit verlangen geen moment gekend terwijl ik me nooit erger als ik een rooms-katholieke viering bijwoon. Ik ben blij met de kerk waarin ik vijftig jaar mocht dienen en alle ruimte en volmacht kreeg om het Woord van God te lezen, uit te leggen en te verkondigen.

Het mag op het moment hier en daar protestants schraal zijn; ik weet het en lijd er soms ook aan. Maar in de Protestantse Kerk heerste nooit koning kerkorde, maar koning Jezus. Dat geeft opluchting en ruimte om ook met rooms-katholieke zusters en broeders samen-op-weg te gaan. In juni 2024 heeft men een congres gepland. Bisschop Wim Eijk zal wel niet uitgenodigd zijn als spreker. Dr. René de Reuver, ds. Coen Wessel van de Raad van Kerken, Piet Vergunst? Pas op, dat het verlangen niet op synodetafels belandt.

Want dan ben je snel veertig jaar verder.