Voleinding en verwachting

Als deze dingen dus allemaal vergaan, hoedanig behoort u dan te zijn in heilige levenswandel en godsvrucht, u die de komst van de dag van God verwacht en daarnaar verlangt. (2 Petrus 3:11-12a HSV)

Deze preekschets is geschreven voor Eeuwigheidszondag, ‘Voleinding’, 26 november 2023, de laatste van dit kerkelijk jaar. De zondag wordt ook genoemd: ‘Christus Koning’ of ‘gedachteniszondag’. Deze preekschets kan ook rond Allerheiligen worden gebruikt.

Perikopen

Volgens Lutherse traditie:

• Eerste Testament: Jesaja 65:17-23
• Epistel: 2 Petrus 3:8-15
• Evangelie: Matteüs 25:1-13

Liturgisch kader

Aan het begin van de dienst worden de overledenen herdacht. Er wordt ook ruimte gegeven voor het aansteken van kaarsen om zelf te gedenken als familie. Bij de overledenen kan steeds de rouwtekst voorgelezen en een lied gezongen worden. Het namen noemen, kaarsen aansteken en herdenken kan ook aan het eind van dienst, ná de verkondiging en vóór de gebeden.     

De kleur kan rood zijn. De kleur van de opstanding is wit, deze keus kan ook worden gemaakt. In de dienst kan stilgestaan worden bij het lijden in deze tijd en hoe deze Petrusbrief helaas ook tot felle discussies over de ‘ware’ leer heeft geleid met alle nare gevolgen van dien (o.a. vervolging van LGBT+ n.a.v. 2 Petrus 2:17-18).

Uitleg en achtergrond

Dreiging en donkerte

De woorden van 2 Petrus lijken wel heel rauw binnen te komen, vol dreiging en donkerte. De schrijver die (vermoedelijk) zelf Petrus heeft gekend en zijn weergave van Petrus’ theologie heeft verwoord, wilde de gemeente aansporen tot vasthouden aan de hoop, ondanks dreiging, dwaalleer en donkerte (2 en 3: t/m vers 7). Het doel is echter om te bemoedigen, hoofdstuk 1. ‘We hebben het profetische Woord dat vast en zeker is […] als een lamp […]’ (1:19). Opvallend is het Joodse taalgebruik, dat de auteur hanteert. De geschiedenis wordt niet als een lineaire beweging geschetst, maar als Gods handelen in de wereld naar de voleinding (3:17-18), een leven vol verwachting vanuit grenzeloze genade. In de tijd dat deze brief werd geschreven was Petrus al vermoord, volgens de traditie omgekeerd opgehangen aan het kruis. Vermoedelijk zijn de brieven zo rond 90-96 geschreven, al zijn er ook uitleggers die de brief dateren kort na het overlijden van Petrus. Wel zeker is dat de gemeente onder zware vervolgingen stond en de schrijver probeert de gemeente dan ook bij de les te houden van Gods beloften.

Waarschuwing en aansporing

De brieven zijn dus niet van de hand van Petrus, maar geven wel weer, hoe Petrus ongeveer moet hebben gedacht. Dat is een methode, die ook wel bij de Psalmen voorkomt en elders in de bijbel. Veel Psalmen die aan David zijn toegedicht zijn, niet door hem geschreven maar wel in de geest van David. In de antieke wereld was dit een stijl, waaraan schrijvers gezag konden ontlenen. Zo zijn er ook vele honderden jaren na Plato geschriften van ‘Plato’ verschenen, die nooit door hem kunnen zijn opgesteld! De tweede brief van Petrus is geschreven eind 1^e eeuw, begin 2^e eeuw na Christus, in een tijd dat de gemeente in crisis was. Er waren crises, die van buitenaf op de gemeente afkwamen, zoals vervolgingen door zowel Joden als Romeinen met hun godkeizers, maar ook van binnenuit werd de gemeente aangevallen, vandaar die waarschuwing tegen dwaalleraars en de aansporing om de terugkomst van de Heer levend te verwachten. Het is niet voor niets dat ook vandaag de dag die brieven van Petrus als een ongelooflijke bemoediging worden ervaren door Christenen in tijden van vervolging. De brief brengt als het ware de toekomst in het vizier. Waakzaam zijn is dan niet hetzelfde als rustig afwachten, totdat het komt, want dan overvalt het een mens als een dief in de nacht. Vergelijk 3:9.

Het juiste spoor

Het gaat om ‘zuiver, ernstig, innig bewustzijn’, dat iemand voortdurend op het juiste spoor zet, het spoor van de wil van de Heer, zoals overgeleverd door de apostelen, en in een verder verleden, Thora en Profeten (3:2 en verder). De brief wordt daarmee solide verankerd vanuit een Joodse visie. Wet en Profeten, zuiver denken, zuiver bewustzijn en zuiver handelen zijn daar immers altijd geschakeld aan liefde als basis voor omgang met de Heer, met elkaar en met de schepping! Zie de Introduction Jewish New Testament, in: Expositor’s New Testament en de inleiding in Willibrordvertaling.

Uitleggers van deze brief wijzen ons erop, dat de ‘Heer’ in de beide brieven van Petrus altijd verwijst naar Jezus Christus als Redder en Verlosser. Blijkbaar zijn er met name spanningen geweest over de vraag, wie Jezus Christus nu eigenlijk was in zijn verhouding tot de Vader. En dan wordt het duidelijk dat ín de lijdende Heer God Zélf lijdt, in wezen ons lijden draagt en ondervangt.

Toekomst

Op die wijze komt de toekomst als het ware naar ons toe. Het gaat niet om een precieze tijdlijn en om een goed inschatten van Gods klok, maar om het leven met een actuele verwachting die het leven echt bepaalt, zie vers 8 ‘[…] 1000 jaar zijn als één dag voor God […]’ : de menselijke maat gaat niet op, wel die van de verwachting en Gods talmen met de belofte uit genade, vers 10. Met andere woorden: de toekomst wordt naar de gemeente, naar de lezers, toegeschreven en zichtbaar in een levende verwachting, vers 10-12. Niemand verlangt naar vuur, maar wel naar recht en zuiverheid. De ‘brand’ in vers 10 kan dan ook metaforisch worden verstaan. Niet voor niets denken Joden niet in termen van een verre toekomst met een waarschuwende vinger van de Heer op de achtergrond, maar eerder aan God die ons nabij komt en waarbij al stukjes ‘toekomst’ zichtbaar worden in mensen, die de Heer kennen. Een leven zónder die toekomst werpt een mens op zichzelf terug. En voor ons als Christenen is Jezus de Heer, God, die mens werd.

De levende Heer is dan ook iemand, die juist in het lijden ons nabij komt. De opstanding is belofte, die ook naar ons toegeschreven wordt. God en het lijden! Niet de God van (een statische) alwetende waarheid, maar een God die daadwerkelijk leeft en ons begrijpt in waar wij mee kunnen worstelen (vers 12 en 13): de wereld toen – evenals de wereld nu (!) staat in brand, maar dat is niet het hele verhaal. Herstel en recht wel! In kruis en opstanding getoond en als belofte geloofd.

Aanwijzingen voor de prediking

Gedenken is ook vooruitzien. Met het geloof van de overledenen in gedachten, die volhielden, als aanmoediging vol te houden.

Ook kan verwezen worden naar ongelooflijk complexe situaties in de wereld, waarin mensen lijden en snakken dat hun recht wordt gedaan, ook al moet gewaakt worden tegen een te haastige conclusie wie gelijk heeft of niet. Het gelijk is altijd van de Ander (met grote A), die juist aanspoort tot verbinding in de hoop, dat Hij komt.

Kinderen

Misschien aansluiten bij Sinterklaas en Kerst? Ieder kind ziet er naar uit: tijd van feest, verwachten en vertrouwen en preluderen op wat er nog niet is. In alle voorzichtigheid. Of bij een verjaardag(sfeestje).

Geraadpleegde literatuur

• The Jewish New Testament, Oxford 2011 e.a. inleidingen in o.a Willibrordvertalingen e.a. Bijbelvertalingen, ook Duits en Frans.
• 2 Petro I in: Expository New Testament, Introduction and Textual commentary, pp. 83 – 121, pp145 – 148 (textual commentary Ch. III), R.H. Strachan, M.A., Grand Rapids 1961 en andere commentaren.
• Perikopen.de, Exegesis zu Matthäus 25 und die Petrusbriefe, bij de R.K. schriftlezingen. Daar o.a. ook in verbinding met Allerheiligen.