Waarom vernieuwing bij kerk-zijn hoort

Maandag: tijd voor een Theologencolumn. Deze week opent Nelleke Plomp de week met een beschouwing op de noodzaak van vernieuwing in de kerk – aan de hand van haar jaren bij het project kliederkerk.

„Nieuwe soorten van kerk-zijn helpen het bos van de kerk gezond te houden.”

Nelleke Plomp

Beweging is een constante in de natuur: blaadjes ontspruiten, takken groeien, cellen vernieuwen zich. Planten, dieren en mensen sterven en worden voedsel voor nieuw leven. De natuur past zich aan in een permanent veranderend milieu. Een bos waarin niets nieuws groeit, is dood.

Nooit af

Net zoals een bos, is de kerk nooit af. Ze is altijd in ontwikkeling; bewegend, veranderend. Afstervend en vernieuwend. En net zoals een boom, leeft de kerk geworteld én in verbinding. Stevig geworteld in de vruchtbare grond van Christus, de Bijbel en de gelovige traditie. Verbonden met huidige tijden en culturen.

Deze zomer neem ik afscheid als projectcoördinator van kliederkerk. De afgelopen jaren was ik vanuit de Protestantse Kerk in Nederland verantwoordelijk voor het aanjagen van deze missionaire, intergenerationele vorm van kerk-zijn.[2] Kliederkerk is onderdeel van de wereldwijde, bloeiende beweging van Messy Church. Dit kerkvernieuwende concept, met name gericht op families, is creatief en gecentreerd rond Bijbelverhalen. Wereldwijd genieten duizenden mensen die niet (meer) gewend zijn om naar de kerk te gaan van leuke activiteiten, een vreugdevolle viering en een gezamenlijke maaltijd.
In Nederland zijn in tien jaar tijd op bijna driehonderd plaatsen kliederkerken gestart. Vaak nauw verbonden aan een lokale kerkelijke gemeente, soms als pioniersplek waaruit een geheel nieuwe gemeenschap groeit. Het is verbazingwekkend om te zien hoeveel leven deze vorm van kerk-zijn brengt in kerken, wijken, dorpen en steden. [3]

Kliederkerk maakt het op verrassende wijze mogelijk om existentiële levenskwesties aan te boren, zonder pusherig of prekerig te zijn.

Geen gezonde omgeving

Dat de meeste kerken in Nederland het zwaar hebben, is geen nieuws. De geseculariseerde, onttoverde, postmoderne lucht die we allemaal inademen, lijkt over het algemeen geen gezonde omgeving voor eeuwenoude tradities, liturgische taal en levenslange tradities. Veel – niet alle! – kerkelijke bomen verwelken. Toch is dat niet het hele verhaal!

Het is bijzonder hoe een lichte, experimentele en ‘messy’ vorm als kliederkerk aansluit bij mensen in de huidige cultuur. Kliederkerk is verwelkomend voor iedereen, het biedt ruimte voor families om samen betekenisvolle tijd door te brengen. Deze manier van kerk-zijn maakt het op verrassende wijze mogelijk om existentiële levenskwesties aan te boren, zonder pusherig of prekerig te zijn.

Messy Church ontsproot vanuit één Engelse gemeente, met een paar families onder de bezielde visionaire leiding van Lucy Moore. Ook in Nederland begon kliederkerk in één plaatselijke, kerkelijke gemeente. Inmiddels is het een weelderig bloeiende soort met een eigen plaats in de kerkelijke ecologie. Groeiend op de vruchtbare grond van Christus en de Bijbel en creatief gebruikmakend van traditionele liturgische en kerkelijke vormen. Kliederkerk is nieuw, experimenteel en tegelijk duidelijk herkenbaar als vorm van kerk.

De analogie van de kerk als een bos, als een ecologie, helpt om verandering niet te zien als verlies, maar als leven!

Geestelijke zuurstof

Naast kliederkerk zijn er nog allerlei andere nieuwe of hernieuwde vormen van kerk te noemen. Van diaconale presentieplek tot choral evensong en van maaltijd in het buurthuis tot stilteviering. Het is goed om die plekken te vieren. De kerk moet immers in beweging blijven. Om gezond te blijven. En misschien nog wel belangrijker, om een gezonde invloed te zíjn op het altijd veranderende milieu van onze cultuur en om geestelijke zuurstof te bieden, zodat mensen kunnen opademen.

Net als in een bos is het sterven van bepaalde soorten een voedingsbodem voor nieuw leven in allerlei vormen. In sommige Engelse kerken is de Messy Church-gemeenschap levendiger dan de gemeenschap die op zondagochtend bijeen komt. De analogie van de kerk als een bos, als een ecologie, helpt om zulke verandering niet te zien als verlies, maar als leven!

Laten we daarom blij zijn over nieuwe en experimentele vormen van kerk-zijn die geworteld zijn in Christus en zich laten voeden door de Bijbel en traditie. Deze nieuwe soorten helpen het bos van de kerk gezond te houden. Een vruchtbare omgeving voor een diversiteit aan schepselen.

Nelleke Plomp is praktisch theoloog, gespecialiseerd in jonge generaties en de kerk. Ze werkt op het kenniscentrum van de Protestantse Theologische Universiteit.

Noten

[1] Deze tekst is de vertaling van een bijdrage aan het programma Ich glaub’ ich steh’ im Wald op de Kirchentag 2023 in Neurenberg. Deze is terug te zien via deze link: https://www.kirchentag.de/programm/pgd/programmsuche#session/380433101/V.ZUK-002.

[2] In 2020 schreef ik hier uitgebreid over in Ouderlingenblad: https://www.theologie.nl/discipelschap-door-creatieve-kliederkerk-verbinding-met-andere-kerkplekken-nodig/. Recenter blikte ik terug op 10 jaar kliederkerk: https://www.theologie.nl/kliederkerk-beweegt-de-kerk-ouderlingenblad/.

[3] Martha Kroes, predikant in Sexbierum-Pietersbierum, deed onderzoek naar de vraag of kliederkerk, kerk is. Lees haar bevindingen via https://protestantsekerk.nl/verdieping/kliederkerk-oefengemeenschap-waar-het-geloof-ontdekt-en-gedaan-wordt/.