Kerk als bemiddelaar van het goede nieuws

In dit Theologisch drieluik introduceert Hans Burger je met wat de kerk is.

Deel 1: kerk als inhoud
Deel 2: kerk als belichaming

Later verschijnt er een reactie op dit drieluik.

„Volmaaktheid of leven na de opstanding uit de dood zul je in de kerk niet zien.”

Hans Burger
(foto: Daan van der Horst)

De kerk als gemeenschap van Jezus Christus is integraal onderdeel van het goede nieuws, stelde ik in het eerste deel van dit theologisch drieluik. Daarnaast is de helende gemeenschap van christenen belichaming van het goede nieuws, dat was aan de orde in deel twee. Daar voeg ik in deze derde aflevering aan toe, dat de kerk bemiddelaar van het goede nieuws is. Je zou misschien kunnen zeggen dat de kerk als belichaming en bemiddelaar van het goede nieuws dus zelf een sacrament is van het heil in Christus – een bespreking van het sacramentsbegrip en van de voors en tegens van die aanduiding voert echter te ver.

De kerk is de plek waar het goede nieuws wordt uitgedragen; het goede nieuws gaat over de kerk als nieuwe gemeenschap waar nieuw leven vorm krijgt; en de kerk is als helende gemeenschap zelf een belichaming van dat goede nieuws, hoe onvolmaakt ook. Daarmee is de gemeenschap die rondom Jezus Christus ontstaat ook de bemiddelaar van het goede nieuws.

De gemeenschap verwijst naar God

God is niet zichtbaar en Jezus Christus is in de hemel. Het is niet mogelijk het vliegtuig te nemen om hen op te zoeken. Toch is God in Christus niet de grote Afwezige. Hij is juist verborgen aanwezig omdat de Heilige Geest er wil zijn om ons te laten delen in Christus, in zijn dood en opstanding.

Wat mooi dat wij, vergeetachtige mensen die we zijn, elke keer weer de gelegenheid krijgen om het goede nieuws te horen

De schapen van de goede herder verwijzen naar hun goede herder, naar wiens stem ze luisteren en dankzij wie ze samen zijn als kudde. Het beeld van het lichaam laat nog directer de verwijzing naar Christus zien: het lichaam representeert immers zelf Christus. Ook het beeld van de tempel impliceert een verwijzing naar God. Tempels zijn er voor mensen die op zoek zijn naar God of Hem zelfs met hun aanbidding willen vereren. De kerk, gebouwd op Jezus Christus, maakt dus als tempel van de Heilige Geest dat God op aarde vindbaar is. Mensen die God zoeken kunnen er binnen lopen om meer over Hem te horen en iets van zijn goedheid te proeven.

Bemiddeling van het goede nieuws begint met deze verwijzing naar de drievuldige God van dit goede nieuws: Vader, Zoon en Geest. Maar het gaat verder: in de kerk hoor je als het goed is zelf dit goede nieuws; wat het inhoudt en waarom het goed nieuws is. Er wordt verteld hoe dat goede nieuws werkelijkheid wordt: midden in een gebroken werkelijkheid begint Christus zichtbaar te worden dankzij de aanwezigheid van zijn Geest. En wat mooi dat wij, vergeetachtige mensen die we zijn, elke keer weer de gelegenheid krijgen om het te horen.

Voorlopigheid en onvolmaaktheid

Die woorden worden versterkt en de inhoud ervan wordt tastbaar doordat de kerk ook de plek is waar het goede nieuws doorwerkt en wordt belichaamd. Voor alle duidelijkheid: dat gebeurt in alle voorlopigheid die hoort bij de manier waarop Gods rijk komt. Gods rijk is vandaag nog een deels verborgen realiteit. Volmaaktheid of leven na de opstanding uit de dood zul je in de kerk niet zien.

Het goede nieuws wordt belichaamd waar mensen in God gaan geloven, hopen op zijn toekomst en op wat ons daarvan nu al toevalt; en waar mensen leren liefhebben en nieuw worden. Wat een verschil maakt het om niet altijd voor jezelf te moeten zorgen, maar veilig te zijn bij een Ander. Of te leven met verwachting en hoop in plaats van met een dystopisch toekomstbeeld. Of om eenzaamheid en verdeeldheid open te breken in liefde.

We bidden dat aan de gedeeltelijke verborgenheid van Gods rijk een einde komt en dat Gods koningschap een publieke realiteit wordt waar niemand omheen kan

Niet dat er geen psychologische barrières kunnen zijn om te vertrouwen. Of dat hopen tegen de klippen op makkelijk is. En natuurlijk, als het om liefhebben gaat, zijn de meeste mensen – ik vermoed alle mensen – gehandicapt. Dichtbij elkaar komen en leren liefhebben is lastig. Maar we worden opnieuw geschapen waar we leren de ander te zoeken, te vergeven, elkaar niet los te laten, en zo in een gebroken wereld liefde te oefenen. Daar wordt goed nieuws belichaamd en bemiddeld.

Doop en avondmaal

Soms zijn woorden maar woorden. Daden hebben uitleg en interpretatie nodig. Daarom is het goed dat er ook rituelen zijn. In de kerk vieren we twee centrale rituelen (sacramenten) die heel markant het geheim van de verbondenheid met Jezus Christus tastbaarder maken en ons er zo deel aan geven.

De doop markeert dat je onderdeel wordt van Christus en van zijn gemeenschap. Wie gedoopt wordt, wordt in Christus ingedoopt en raakt zo verbonden met Hem en zijn lichaam. Je gaat delen in zijn identiteit en in zijn verhaal: met Hem sterven om in Hem een nieuw leven te leiden. Het ritueel markeert dat je verbonden raakt met dit geheim en een nieuw bestaan krijgt.

In het avondmaal komen heel veel aspecten uit het goede nieuws naar voren. Onze kleine gaven worden gebruikt voor iets groots. De Heilige Geest laat ons delen in het geheim van de verbondenheid met Christus. We danken God dat Hij zijn Zoon voor ons heeft gegeven. We gedenken zijn dood voor onze zonden. We vieren de vergeving en de rechtvaardiging. We ontvangen het brood en de wijn als zijn lichaam en bloed. Zo blijven wij in Hem en blijft Hij in ons.

Liever een eerste begin van nieuwe gemeenschap en nieuw bestaan in Gods aanwezigheid dan verbroken verbinding in een doodlopend bestaan zonder dat God vindbaar wordt

Door het lichaam van Christus te eten worden de gelovigen zelf lichaam van Christus, gezonden in de wereld. Het verlangen om de gastheer zelf in de ogen te kijken wordt geprikkeld. We bidden dat aan de gedeeltelijke verborgenheid van Gods rijk een einde komt en dat Gods koningschap een publieke realiteit wordt waar niemand omheen kan: alles is nieuw geworden. In deze viering wordt de gemeenschap van de kerk manifest en wordt het goede nieuws op allerlei manieren bemiddeld.

Een eerste begin

En zo is er meer dat we in de kerk ontvangen van Gods Geest als teken van zijn komende rijk. Denk aan gastvrijheid, een luisterend oor, troost, of hulp. Schuld wordt beleden en verdriet wordt geuit in een klacht voor Gods aangezicht. Delend in de voorbede van Christus aan Gods rechterhand bidden we voor elkaar en voor de wereld. Banden die mensen gevangen houden worden verbroken als de vrijheid van Christus wordt ontvangen. Zieken mogen gezalfd worden als blijk van Gods troostende liefde. Als teken van de heelheid van Gods rijk kan God (innerlijke) genezing geven. Er worden handen opgelegd en mensen worden in Gods naam gezegend.

Natuurlijk, er is ook botheid, onbegrip, liefdeloosheid. De kerk valt tegen in allerlei opzichten. Maar een tegenvallende kerk die tegelijk het goede nieuws van Jezus Christus bemiddelt en waar we in Hem gaan delen, is beter dan helemaal geen kerk. Liever een eerste begin van nieuwe gemeenschap en nieuw bestaan in Gods aanwezigheid dan verbroken verbinding in een doodlopend bestaan zonder dat God vindbaar wordt.

Hans Burger is hoogleraar Systematische Theologie aan de Theologische Universiteit Kampen | Utrecht.