Menu

None

Wat is eschatologie?

Theologisch drieluik

Dit is deel 1 van een drieluik over eschatologie: eindtijdleer, geschreven door Steven Poot.

Lees ook over het boek Daniël (dl. 2), eindtijdleer van nu (dl. 3) en leesde reactie van Koen Holtzapffel.

Steven Poot

“Gedegen onderwijs over de eindtijd is van belang om christenen de hand te reiken.”

Theologisch drieluik: eschatologie (deel 1)

Al sinds het begin van haar bestaan flirt de mensheid met haar einde en met het einde van de wereld.[1] In tijden van rampen – en ook in de huidige pandemie – zien we het flirten voor vele gelovigen en niet-gelovigen een structurele relatie worden die niet snel meer zal worden losgelaten. Wat zien we terug van ‘het einde van de wereld’ in de theologie? En welke plek neemt de eindtijd in, in christelijk geloof? Deze vragen bespreek ik in dit Theologisch drieluik over eschatologie.

In het jodendom zien we sinds de tweede eeuw voor Christus geschriften verschijnen die een einde voorspellen. De boodschap is niet zoals die van eerdere profeten, die Gods oordeel uitspraken als het einde van een stad of een land. In plaats daarvan is het een boodschap over het einde van de wereld: God zal het kwaad straffen en het goede te hulp snellen. Binnen de Bijbel zijn Daniël en Openbaring bij uitstek eschatologisch-apocalyptische bronnen. Maar wat betekent dat precies?

Apocalyps & eschatologie

De term ‘apocalyps’ betekent ‘onthulling’ of ‘openbaring’, waarbij Gods iets openbaart door een profeet aan Zijn mensen. De term ‘apocalyps’ wordt tegenwoordig populair gebruikt voor een enorme, allesverwoestende ramp –het einde van de wereld –, maar betekent dus in feite, de openbaring van iets. Eschatologie (τὰ ἔσχατα – het laatste, λόγος – leer) is het onderdeel van theologie dat zich met deze openbaring bezighoudt; ‘de leer van de laatste dingen’.

Eschatologie, de leer van de laatste dingen, is van groot belang voor de theologie, omdat het mensbeeld, godsbeeld en wereldbeeld beïnvloedt

Eschatologie, of eindtijdleer in de volksmond, is in de afgelopen 2.000 jaar niet hetzelfde gebleven en door de eeuwen heen zijn er vele verschillende theorieën geweest over het einde der tijden: of die überhaupt gaat komen, hoe dat er dan uitziet, en naar welke tekenen gekeken moet worden.

In de tweede en derde blog ga ik meer in op de historische toepassing van de boeken Daniël en Openbaring, maar allereerst is het belangrijk om te bepalen waar mensen de apocalyps van het einde der tijden plaatsen.

Ontwikkelingen van de eindtijd

In het publieke/populaire domein is de uitleg van de persoon op het kratje met een luidspreker die roept ‘Bekeert u, want het einde der tijden is nabij!’ het meest bekend. In de kerk zien we veelal eenzelfde beeld: God zal snel komen om de wereld te straffen. Veel geziene reacties zijn daarom om óf de apocalyptische boeken links te laten liggen, óf om je er in te verliezen.

Daarom is het van belang om gedegen onderwijs te geven over eschatologie. Eschatologie bepaalt niet alleen hoe wij naar de toekomst kijken, maar ook hoe wij onszelf, de ander, de wereld, en bovenal God zien.

In de geschiedenis zijn er vier grote stromingen aan te wijzen in hoe boeken als Openbaring en Daniël uitgelegd moeten worden: historicisme, futurisme, preterisme en idealisme

In de eerste eeuwen na Christus zien we, na de eerste verwachtingen van de directe wederkomst in het leven van de discipelen, een scala aan verschillende interpretaties ontstaan. Er werd hierbij met name gekeken naar het ‘millennium’, het duizendjarig rijk dat in Openbaring 20 de revue passeert. Het letterlijke of symbolische plaatsvinden van een millennium en de vraag of dit in de toekomst plaatsvond of al was begonnen, hield de Ante-Niceense en Alexandrijnse kerkvaders veel bezig.[2]

Voor honderden jaren was de allegorische interpretatie van Tyconius (c. 390), met name doordat Augustinus (354-430) hierop voorbouwde, de standaarduitleg in de Kerk. Tyconius zei dat de duizend jaar, de symbolische periode was tussen Jezus’ verschijning rond het jaar nul en Zijn toekomstige wederkomst.

Vier Stromingen

Naarmate de eeuwen verstreken, zijn er vier grote stromingen aan te wijzen in hoe boeken als Openbaring en Daniël uitgelegd moeten worden: historicisme, futurisme, preterisme en idealisme.

  1. Historicisme is de uitleg dat Openbaring de tijdlijn van de geschiedenis volgt van Johannes op Patmos tot het einde der tijden. Grote, historische gebeurtenissen worden naast de Bijbelteksten gelegd om aan te geven waar we ons op de tijdlijn bevinden.
  2. Het futurisme zegt dat de profetieën (bijna) allemaal nog in de toekomst gaan uitkomen. Dit is een stroming die veel van zich laat horen. Hedendaagse gebeurtenissen worden in futurisme vaak als ‘tekenen’ aangehaald – zoals het ‘teken van het Beest’ dat werd en wordt gezien in het internet, 666, barcodes, vaccins, etc. – en ook de komst van de antichrist speelt een grote rol. In sommige sub stromingen is ook de theorie van ‘de Opname’ belangrijk.
  3. Het preterisme legt de geschriften uit als zijnde grotendeels of zelfs in het geheel vervuld in de tijd van ‘deze generatie’ (Mattheus 24). Dat wil zeggen, de generatie die gebeurtenissen als de vernietiging van de Tempel en Jeruzalem (70 n. Chr.) heeft meegemaakt. De ‘komst op de wolken’ wordt hierbij uitgelegd zoals we dat vaker zien in het Oude Testament: als zijnde het oordeel over een stad of een streek.
  4. De laatste stroming betreft het idealisme. Dit is de uitleg dat Openbaring een blauwdruk is van de transcendente strijd tussen goed en kwaad, tussen Christus en Satan, en tussen de heiligen en de wereld. De idealistische vervulling van Openbaring is met name geestelijk en een constant terugkerend fenomeen in het leven van elke christen.

Het zijn vier zeer verschillende manieren van uitleg, die in de geschiedenis wisselend meer of minder prominent aanwezig waren in kerk en theologie.

Eschatologie: het einde

Eschatologie, de leer van de laatste dingen, is van groot belang voor de theologie, omdat het mensbeeld, godsbeeld en wereldbeeld beïnvloedt. Gedegen onderwijs over dit onderwerp is van belang om christenen de hand te reiken: om óf hun hoofd uit het zand te trekken, óf hen terug te trekken uit de meest verwonderlijke eindtijdideeën.

Tot dusver een beknopte introductie in de eschatologie. In blogs twee en drie sta ik langer stil bij de toepassing van de apocalyptische teksten in de tijd van Jezus, en de twee millennia die volgden. Ik hoop dat dit drieluik de onderlinge dialoog over dit onderwerp op gang brengt.

Steven Poot is eindtijdtheoloog/eschatoloog en in het dagelijks leven werkzaam als internationaal safety & security consultant voor (I)NGOs. In de afgelopen jaren is hij veelvuldig betrokken bij allerlei initiatieven om de eschatologie weer in al zijn veelzijdigheid en diepgang op de kerkelijke kaart te zetten.

Noten

[1] Newman, Sharan. The Real History of the End of the World. Penguin Group Inc., 2010.

[2] Meer informatie, naast de bronteksten, zie: Gregg, Steve. Revelation. Thomas Nelson, 2013.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken