Wensen voor het afscheid

Na het themanummer ‘Onze doden begraven’ nu aan de slag – in gesprek gaan over je eigen afscheid en je wensen daarvoor. Welke tekst of welk lied is voor u of jou zo veelzeggend dat het dan gelezen of gezongen zou moeten worden?

In gesprek met elkaar over sterven en afscheid nemen. De meeste mensen doen dit niet graag. Alsof je misschien wel je eigen einde zou bespoedigen door erover te praten. Of het roept te veel tranen op bij jezelf of bij die ander, omdat je bepaald wordt bij de eindigheid van het leven. Een gesprek over sterven is vaak niet makkelijk en tegelijkertijd levert het soms ook zulke mooie momenten op! Naast verhalen volgen hier ook praktische handreikingen om met elkaar in gesprek te gaan.

In gesprek

Met enige gene vertelde ze dat Psalm 23 voor haar het belangrijkst is. In de gesprekskring is een jonge vrouw aan het woord. Al pratend over een uitvaart van een paar weken ervoor zijn we uitgekomen bij de vraag welke tekst of welk lied voor elk van ons belangrijk is. Welke tekst is voor jou zó veelzeggend dat deze bij je afscheid gelezen of gezongen zou moeten worden? En aarzelend noemt zij Psalm 23, ‘de Heer is mijn herder’. Aarzelend, omdat die tekst zo vaak klinkt bij uitvaarten. Aarzelend ook omdat ze, door deze tekst te noemen, iets zichtbaar maakt van wat haar wezenlijk geraakt heeft.

Deze psalm, terwijl wij allemaal een tekst verwacht hadden van een bekende dichter, theoloog of filosoof, omdat zij altijd met verwijzingen naar grootse schrijvers komt. Een vrouw die zoveel gelezen heeft, zoveel gestudeerd heeft. Met zijn allen hadden we iets anders verwacht. Zo anders dan verwacht kan dus een gekozen tekst zijn. En dan komt ze met haar verhaal, over die ene keer dat die tekst haar zo raakte. We worden er allemaal stil van.

Die avond komen er veel verhalen. De één heeft een duidelijk beeld, een lied of tekst die voor hem of haar van belang is. Anderen weten niet goed een antwoord op de vraag wat voor hen van belang is. Hoe dan ook komen we die avond dicht bij elkaar in de verhalen waarin emoties doorklinken.

Eigen wensen

In het vorige nummer van Ouderlingenblad ging het om het briefje van oma. Het briefje waarop oma teksten en liederen had geschreven voor haar afscheidsdienst. Zo had zij aangegeven wat voor haar belangrijk was.

Gelukkig blijken er in de praktijk heel wat van deze briefjes te zijn. Bij de één is het een papiertje in een Bijbeltje, een ander heeft een A4-tje in de la bij alle andere belangrijke documenten. En sommigen maken er een (bijna) volledig uitgewerkte liturgie van. Wat voor briefje het ook is, hoe summier of uitgewerkt ook, het biedt nabestaanden een houvast bij de voorbereidingen van een afscheidsdienst / dankdienst / rouwdienst.

Waarom wachten?

Maar waarom wachten tot de afscheidsdienst om dat wat je raakt te delen? Waarom niet nu al met elkaar het gesprek aangaan? Wat is voor u/jou een lied dat aanspreekt? Is het een zin? De melodie? Het geheel? Welke bijbeltekst of welk verhaal spreekt aan? En waarom juist deze tekst?

En er is geen goed of fout antwoord op al die vragen. Het gaat om eigen ervaringen. En ook als echtpaar hoeft u het niet met elkaar eens te zijn. Iedereen heeft eigen teksten die raken.

Zelf aan de gang

Zelf een lijstje maken is niet moeilijk maar kost wel even denk-tijd. Welke teksten zou u willen laten horen bij uw eigen afscheidsdienst? Waarom spreekt deze tekst of dit lied u aan? Is het de tekst of melodie? Gaat het om een thema dat voor u belangrijk is? Roept het een herinnering op? Heeft u bij deze teksten en liederen een verhaal? U kunt ervoor kiezen dat erbij te schrijven en zo uitleg te geven waarom deze teksten en liederen voor u van belang zijn.

Kent u nog die reclame waarin een jongen in een platenwinkel rondloopt en probeert voor te neuriën aan de verkoper welk muziekstuk hij zoekt? Het is een reclame van een uitvaartondernemer van een aantal jaren terug. In die reclame lukt het hem niet om de goede muziek te vinden. Dat is wat frustreert. Dan is een simpel lijstje toch heel fijn? Later is het aan anderen om ze wel of niet te gebruiken voor de afscheidsdienst. Nu hoeft u nergens rekening mee te houden. Wat u opschrijft en hoeveel u eventueel later weer verandert, het is aan u.

Samen aan de gang

Voor de één is het vertrouwd om te spreken over wat raakt, voor een ander een moeizaam zoeken naar woorden. Versta je elkaar, begrijp je elkaar? Is er de ruimte om naar elkaar te luisteren of spelen er allemaal vooroordelen mee? Als de ander heel andere denkwijzen en uitgangspunten heeft, is het misschien niet makkelijk om het gesprek aan te gaan. En tegelijk kan het zoveel moois opleveren om tegen alle gewoonten in nu eens tijd te maken en dit gesprek wél te voeren.

Om samen als partners of als ouder(s) en kind(eren) met elkaar te spreken, zijn de vragen gelijk aan de vragen hierboven. Welke teksten en liederen raken u en waarom? Met daarbij de vraag wat uw bedoeling is met deze teksten: wilt u een boodschap overbrengen aan wie achterblijven of is dit een tekst die u zelf geraakt heeft? En het is een spannende vraag, maar wat vindt die ander van de teksten die u noemt? Dit is geen vraag naar goedkeuring, maar een vraag in nieuwsgierigheid. Het is een vraag om te ontdekken waar deze tekst te plaatsen is in uw leven.

Met elkaar in een gesprekskring

In een gesprekskring zal het niet snel gaan over wat er in een rouwdienst naar voren moet komen. Het zal eerder gaan over wat men nu mooi vindt, wat nu aanspreekt. En tegelijkertijd is het ook een vraag naar de verdieping: wat zou jij willen meegeven aan degenen die bij jouw uitvaart komen? Heb je een boodschap? Een tekst of lied?

Het is afhankelijk van het aantal leden van de gesprekskring of je met zijn allen in gesprek kan gaan of in kleinere groepen. Vijftien verhalen achter elkaar is te veel. Dan werken kleinere groepen beter, ook al mis je het gezamenlijke met elkaar optrekken. Vraag iedereen van te voren om na te denken over welke tekst of welk lied voor hem of haar van belang is. Met elkaar in gesprek: ieder vertelt wat hij/zij meegenomen heeft en waarom. Er zijn geen specifieke vragen voor dit groepsgesprek. Gezonde nieuwsgierigheid om de ander te willen begrijpen is over het algemeen genoeg om met elkaar in gesprek te gaan.

Als er ruimte, vertrouwen en tijd is, dan is het mogelijk om na de eerste ronde een tweede vraag te stellen. De vraag zou in het algemeen gesteld kunnen worden aan de hele kring tegelijk. Vraag: is het verhaal of lied dat men nu meegebracht heeft ook wat men zou willen delen tijdens een afscheidsdienst of uitvaart? Is dit lied, deze tekst van vandaag ook direct een boodschap voor de mensen om je heen? Of heb je een andere boodschap die je zou willen delen?

Niet iedereen zal hierop willen of kunnen antwoorden. Maar in de kring kan wel een tweede gesprek ontstaan naar aanleiding van deze vragen. Als de gesprekken in kleine groepen plaatsvinden, dan als afrondende vraag: hoe is het, om zo met elkaar in gesprek te gaan over iets wat je dierbaar is? Wie wil iets vertellen over wat hem of haar geraakt heeft in een verhaal van een ander? Wat willen we graag delen in de grote groep? Is er een woord of lied dat we willen laten klinken in de grote groep?

Met elkaar in kerkenraad of colleges

Als bezinningsmoment: hoe goed is het om met elkaar in gesprek te gaan over teksten die raken? Zo leer je elkaar op een heel andere manier kennen. Mocht de kerkenraad te groot zijn, dan zal dit in kleinere groepen of verdeeld over twee vergaderingen kunnen plaatsvinden. De vraag die op de agenda vermeld kan worden: welk verhaal of lied is jou dierbaar? Wil je dat deze avond meebrengen? Voor de uitwerking van deze vraag, zie de gesprekskring.

Naast deze vraag zijn er verschillende thema’s die besproken kunnen worden in de kerkenraad. De thema’s zijn terug te vinden in het nummer ‘Onze doden begraven’ in het Ouderlingenblad van vorige maand.

• Wat is voor ons als kerkenraad echt van belang in een afscheidsdienst? Henk de Roest schreef er over in het artikel ‘Het eigene van de kerk bij de uitvaart’.
• Zijn er gewoonten en gebruiken die we kennen van elders die we zouden willen toevoegen?
• Willen wij gemeenteleden de ruimte geven om uitvaartdiensten te verzorgen, zoals Hildegard Faber in haar artikel ‘Wie leidt de uitvaart?’ schreef?
• Hoe kunnen wij als gemeente (meer) betrokken zijn rondom het overlijden van een gemeentelid? In het artikel ‘De gemeente in beeld’ worden praktische voorbeelden genoemd.
• Zijn er mensen in onze gemeente, ons dorp of onze stad die echt alleen staan? Wie ziet naar hen om in leven en bij sterven? Hanna Wapenaar schreef een indringend artikel vanuit het straatpastoraat in Amsterdam.