Zien in het licht van Gods Koninkrijk

Hij begon weer te zien en zei: ‘Ik zie mensen, het zijn net bomen, maar ze lopen rond.’
(Marcus 8:24)

• Bijbelgedeelte: Marcus 8:22-26
• Overige Bijbellezingen: Zacharia 8:4-8 en 20-23, Psalm 34:12-23, Efeze 6:10-20
• Preektekst: Marcus 8:24
• Thema: Als nieuw! Zien in het licht van Gods Koninkrijk.

Deze preekschets is geschreven voor startzondag 2024. Het thema daarvan is: ‘Als nieuw! Leven in het licht van Gods Koninkrijk’. Lees ook de andere preekschetsen voor deze zondag. Bert Aalbers schreef: Het Koninkrijk van God is nabij en Niels de Jong: Een uitnodiging voor het Koninkrijk.

Liturgisch kader

Ik koos voor de lezingen voor de elfde zondag van de zomer, zondag 1 september 2024. De evangelielezing gaat over de genezing van een blinde. Zijn ogen worden geopend, hij ziet de dingen als nieuw. Symbolisch: als wij aangeraakt worden door Christus, worden onze ogen geopend. We worden uitgenodigd om te leven en te zien in het licht van Gods Koninkrijk.

Verschillende lezingen klinken, zowel gelezen als gezongen met als doel: de diepere betekenis van de evangelielezing in het Marcus-evangelie en de boodschap voor ons dichtbijbrengen, aan het begin van een nieuw seizoen.

Mooi als een cantorij en zo mogelijk kinderkoor meewerkt. Ik doe ook suggesties voor workshops na de viering.

Liederen

• Liedboek, Zingen en bidden in huis en kerk, 2013: Psalm 84:1,4 intochtslied: een bemoediging voor de gemeente die zingend op weg gaat.
• Liedboek, Zingen en bidden in huis en kerk, 2013: Lied 534 ‘Hij die de blinden weer liet zien’ (Henk Jongerius/ Milton): over de genezing van doven en blinden door Jezus, Jezus Christus is de Messias. De Engelse melodie is geliefd. Als slotlied.
• Zingend Geloven 1, 8: ‘Toen Jezus kwam van de Jordaan’ (Willem Barnard/ Gerrit Jan Niemeijer); strofe 3: ‘Want die maakt alle dingen nieuw / en die kan zorgen dat ik zie / de morgen van de profetie: kyrieleis!’ en ‘Op U is onze hoop gericht / geloof in U geeft ons gezicht / uw liefde is ons levenslicht: kyrieleis!’
• VERZAMELD LIEDBOEK, Kampen 2004, © Gooi en Sticht 752 ‘Ik zie de mensen als bomen’ (bij Marcus 8:24) (Huub Oosterhuis/ Tom Löwental). Deze toonzetting is voor vierstemmig koor en gemeente; na preek of evangelieacclamatie. De partituuruitgave van ‘Het lied van de blinde’ staat op Kerkmuziek.nl. Ook de kooruitgave van ‘Het lied van de blinde’ staat op Kerkmuziek.nl. Een idee is om het in te studeren tijdens een zangworkshop, eventueel gecombineerd met een kunst workshop schilderen. Zie bijvoorbeeld het schilderij van Ruud Bartlema bij dit lied.
• Antwoordpsalm Gezangen voor Liturgie 34 (Ida Gerhardt, M. van der Zeyde / A. Werbrouck).
• Als suggestie voor cantorijmuziek: ‘Christ is the world’s true Light’ van Walter Kendall Stanto (1891-1978). Uit: de Flexible anthems – Oxford University Press.

Bijbellezingen

De profeet Zacharia (‘de Eeuwige gedenkt’) schetst het visioen dat God het volk zal bevrijden en hen naar Jeruzalem zal brengen, een bemoediging aan het begin van een nieuwe weg. En er zullen volken met hen mee gaan, om God lof te brengen.

In psalm 34 gaat het ook over bevrijding, gebroken mensen is de Eeuwige nabij. Hij redt wie zwaar wordt getroffen. Gods goedheid is licht op de weg van het leven.

In Efeziërs 6 gaat het over de wapenrusting, ‘vrede als sandalen aan uw voeten’. En de oproep klinkt om je te laten leiden door de Geest.

Uitleg

Genezingen

De plaatsnaam in de Marcuslezing is Betsaïda, ‘Huis van Proviand’; wordt als niet-joods aangeduid.

De relatie met het gedeelte ervoor is belangrijk, want Jezus had daar te maken met leerlingen die wel ogen in hun hoofd hebben, maar er niet mee kunnen zien. Hij verweet hen dat ze ‘ziende blind’ waren ( Marcus 8: 18). Een symbolische blindheid. De genezing van de blinde zou een bemoediging kunnen zijn, dat zelfs wie blind is kan gaan zien, desnoods in fases. En dat geldt ook voor ons.

Het gaat over helder zien. Het Griekse woord blepoo (‘zien’) komt vijf keer voor in de evangelielezing.

Overeenkomsten en verschillen

Er zijn veel overeenkomsten met de genezing van de doofstomme (Marcus 7:31-37). De genezing van de dove en blinde achter elkaar hebben een diepe symbolische betekenis, in relatie tot Jesaja 35:5 en 6 waar de profeet aankondigt dat God zal komen bevrijden. ‘Dan worden blinden de ogen geopend, de oren van doven worden ontsloten.’ Het openen van blinde ogen is een gave van de heilstijd. Marcus wil benadrukken dat Jezus de Bevrijder is (Jesaja 35:7: ‘Dorstige grond wordt waterrijk gebied’, als nieuw.)

Jezus openbaart zich als brenger en drager van de eschatologische nieuwe aeon. In de aanraking van Christus wordt dit Koninkrijk zichtbaar. Deze geeft helder zicht op de weg die te volgen is: omzien naar elkaar.

De overeenkomsten tussen de genezingen zijn: ze worden allebei door ánderen bij Jezus gebracht; in beide verhalen klinkt een verzoek aan Jezus om hen aan te raken. Jezus neemt hen apart; in beide verhalen wordt speeksel gebruikt (aan het speeksel van charismatische leiders werd bijzondere wonderkracht toegekend); in beide verhalen wordt hen zwijgen opgelegd.

Een verschil is dat de genezing van de blinde in verschillende fases gebeurt. Eerst is er de handoplegging, dan begint de blinde al iets te zien: ‘Ik zie mensen als bomen’. Hij heeft vermoedelijk dus ooit kunnen zien en herkent nu in de mensen de bomen. Hij ziet ze als nieuw. Door de tweede handoplegging geneest de blinde helemaal.

Scharnierpunt

Dit gedeelte is een scharnier in het Marcusevangelie. Hier eindigt het eerste deel over wonderen, en begint het tweede deel op weg naar zijn lijden.

Voor mij was het een eyeopener om de nauwe link met de genezing van de exemplarische doofstomme in het hoofdstuk ervoor te ontdekken en de relatie met Jesaja 35:5 en 6. Jezus, Bevrijder, is brenger van de nieuwe tijd. Als Jezus ons aanraakt, gaan we als nieuw zien en leven we in Gods Koninkrijk.

Een spannende vraag is voor mij: wat betekent het zinnetje ‘Ik zie mensen als bomen’? Dit roept Bijbelse beelden op, want psalm 1 zingt over de mens die zal zijn ’als een boom geplant aan stromend water’. Een boom die vrucht draagt. Op het moment dat de blinde weer gaat zien, ziet hij net dit beeld voor zich. Sommige exegeten zeggen juist dat het een vertroebeld beeld is, zoals ook influencers mensen zand in de ogen strooien.

Monshouwer ziet in dit ‘mensen als bomen’ het visioen van vrede. De blinde wordt een blik in het paradijs gegund. Vervolgens breekt het inzicht volkomen door. Hij doorziet wat hij ziet. Het beeld is werkelijkheid. Het grote feest wordt echt gevierd.

Zwijgen

Een vraag die bij mij bleef hangen is waarom Jezus de man na de genezing het zwijgen oplegt. Het voelt natuurlijker om -met Paulus- een oproep te doen om de grote daden van God, die ons uit de duisternis in zijn licht heeft geroepen, te verkondigen. Volgens Van Bruggen wil Jezus de genezing uit de publieke aandacht houden. De oproep aan ons is, met psalm 34, ‘Roem met mij de grootheid van de Heer, sluit u aan om zijn Naam te verheffen’ (vers 4). En: ‘Laat mijn leven een loflied zijn voor de Heer’ (vers 3).

Nog een vraag is, wat de betekenis kan zijn van een genezing in twee stappen: bij mijn weten de enige keer dat een genezing in de Bijbel in fases gaat.

De blindheid is een pastoraal thema. Blind zijn staat symbool voor in duisternis leven. Lezen over de bevrijding en ‘aan het licht komen’ is een hoopvolle bemoediging. Als wij worden aangeraakt door Jezus worden we als nieuw en leven we in zijn licht. Maar wat als er blinde gemeenteleden zijn? Wat als je níet geneest? Belangrijk om ook hier oog voor te houden!

Op andere plaatsen in de Bijbel, bijvoorbeeld in het verhaal van Thomas, wordt benadrukt dat degenen die niet zien en tóch geloven zalig zullen zijn.

Aanwijzingen voor de prediking

Er zijn verschillende invalshoeken voor de verkondiging.

Zicht en inzicht

We leven in een visueel ingestelde maatschappij: overal beeldschermen. In het Bijbelverhaal komen twee lagen van het woord ‘zien’ naar voren: ‘zien’ in de zin van kijken. En ‘zien’ in de zin van tot inzicht komen. Soms zie je iets, maar dringt het niet tot je door. Of je kunt iets ineens van een andere kant bekijken. Hoe de werkelijkheid zich aan ons voordoet, is niet voor iedereen hetzelfde. Twee schoenenverkopers kwamen in een land, waar bijna niemand schoenen droeg. De ene zei: het is kansloos, niemand draagt schoenen. De ander zei: hier liggen enorme kansen, niemand draagt schoenen!

Aangeraakt worden

Jezus raakt de blinde man aan. Een handoplegging. Aan het einde van de viering wordt de zegen gegeven, een gebaar van handoplegging. Wíj worden aangeraakt en op weg gestuurd. Om te leven in het licht van Gods Koninkrijk.

Als nieuw

Als je op internet deze twee woorden intypt, kom je op allerlei websites van tweedehandswinkels en meubelrenovatie: ‘als nieuw’. Als wij leven in het licht van Gods Koninkrijk gaan we dingen weer als nieuw zien. Onze ogen worden geopend voor wie naast ons staan. 

Ziende blind en blinde ziend

In het Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk, 2013 staan liederen van blinde dichters: ‘Aan U behoort o Heer der heren’ (Lied 978) van Jan Wit. De laatste regels zijn: ‘En laat mij door de wereld gaan, met open ogen open oren, om al uw tekens te verstaan.’

Maarten Luther zei: ‘Geloven is je ogen in je oren stoppen’

Ideeën voor kinderen en jongeren

• Met kinderen het spelletje doen: ‘Ik zie, ik zie wat jij niet ziet’. Je leert met andere ogen kijken.
• Met kinderen het lied instuderen: ‘Kijk eens om je heen’ van Hanna Lam.
• Met tieners enkele ‘Optische illusies’ bespreken, bijvoorbeeld van de Kalender van Deltas met 365 Optische illusies. Het maakt uit met welke ogen je naar iets kijkt. ‘Je zult je ogen niet geloven’ staat op de achterkant van de kalender. In gesprek gaan over horen en zien in de Bijbel.

Geraadpleegde literatuur

• M.H. Bolkestein, Het evangelie naar Marcus. De prediking van het Nieuwe Testament, Nijkerk 1985, 171-172.
• J. van Bruggen. Marcus. Het evangelie volgens Petrus, Kampen 1988, 181-183.
• C.J. den Heyer, Marcus I. Een praktische bijbelverklaring, Kampen 1985.
• D. Monshouwer, Markus en drie jaar Torah. Het evangelie gelezen als drie jaargangen schriftuitleg, Kampen, 1989, 137.