None

Zwak is noodzakelijk

Maandag: tijd voor een Theologencolumn. Deze keer opent Nelleke Plomp de week met een reflectie op schijnbare zwakte. Wat betekent het voor een kerk, dat God in de Bijbel voor ‘zwakke’ helden kiest?

„Maar al te snel sneeuwen de zachte stemmen van geleefd geloof onder in de kerk.”

Nelleke Plomp

‘Juist die delen van het lichaam die het zwakst lijken, zijn het meest noodzakelijk,’ schrijft Paulus in 1 Korintiërs 12 – in zijn prachtige metafoor van de kerk als lichaam. Hoe kunnen we als kerk anno 2023 het zwakke, krimpende en kleine koesteren en als een spiegel voor de hele kerk laten zijn?

Hoe meer zielen…

Het is alweer ruim een decennium geleden dat ik als jeugdwerker betrokken was bij het samengaan van twee gemeenten. Er was een fors verschil in grootte en leeftijdsopbouw van beide gemeenten. Waar de ene gemeente wekelijks ruim twintig tieners en een groep 16+’ers in het jeugdhonk verwelkomde, kon je de betrokken jongeren in de andere gemeente op één hand tellen. Gezamenlijke activiteiten waren er al langer, er werd gewerkt aan een gedeelde cultuur, er kwam een nieuwe start waarbij beide groepen werden samengevoegd. Een goed idee, vond de meerderheid: hoe meer zielen, hoe meer vreugd’ immers.

Een clubje van ‘maar’ drie jongeren was voor haar precies genoeg om zichzelf te durven laten zien.

Na een tijdje sprak een moeder van één van de meiden uit het kleine clubje me aan. Haar dochter kon de stap naar de nieuwe situatie moeilijk meemaken. Deze zeventien-jarige was niet zo welbespraakt en voelde zich vaak onzeker. Zij genoot juist van de veilige beslotenheid van een paar twaalf- tot twintigjarigen en een paar volwassen leiders. De fusie hoefde voor haar helemaal niet. Een clubje van ‘maar’ drie jongeren was voor haar precies genoeg om zichzelf te durven laten zien. Ze voelde zich meer thuis bij een klein, ’kwijnend’ clubje dan in het bruisende, hippe jeugdhonk.

Lichter kerk-zijn

De tijd van schaalvergroting en automatisch fuseren bij krimp, lijkt ook in de Protestantse kerk voorbij. Er is meer oog voor samen lichter kerk zijn, voor maatwerk in krimpsituaties.[1] Dat is mooi. Toch worden grote gemeenten waar relatief veel 50-‘ers zijn als succesvol gezien en staat gemeenteopbouw ook vaak in het teken van verjonging en het binnenhalen van mensen.

Natuurlijk, financiële lasten en een zware organisatie die op steeds minder mensen leunt, zijn terechte zorgen. In steeds meer gemeenten is de draagkracht te klein voor alle lasten. Er wordt soms gesnakt naar mensen om verantwoordelijkheden mee te delen. Toch is het mogelijk om recht te doen aan de moeite, het verdriet en de rouw die de krimp met zich meebrengt, en om tegelijkertijd te beseffen dat dit helemaal bij kerk-zijn hoort – en om er daarom zelfs dankbaar voor te zijn.

Opvallend vaak blijven Bijbelse ‘helden’, losers in de ogen van hun tijdgenoten. Opvallend vaak loopt het slecht met ze af. Maar God ziet hen.

Losers

Het zijn bekende woorden uit 2 Korintiërs 12: Gods kracht wordt in zwakheid volbracht. Paulus schreef dit niet als schrale troost voor hemzelf en iedereen die pijn en kwetsbaarheid ervaart, maar vat met deze zin een lijn samen die je in heel de Bijbel tegenkomt. Van Abel tot Rispa tot Naboth tot het volk Israël tot de vroege kerk, zien we hoe God – de Vader de Zoon en de Geest – zich verbindt met de ongezienen, de verachten.

Dat doet God niet per se om hun lot om te keren, zoals we dat in feel good verhalen zouden verwachten. Opvallend vaak blijven Bijbelse ‘helden’, losers in de ogen van hun tijdgenoten. Opvallend vaak loopt het slecht met ze af. Maar God ziet hen, God hoort hun stem en stelt hen tot voorbeeld. Hun pijnlijke verhalen vormen via de Bijbel nog steeds een spiegel voor ons.

Het is best ingewikkeld om dankbaar te zijn voor zwakheid. Wellicht helpen de volgende suggesties om hiermee een begin te maken:

Spreek waarderend

Als eerste, spreek waarderend. In 1 Korintiërs 12:23 staat dat we juist de lichaamsdelen waarvoor we ons schamen, zorgvuldig en met meer respect behandelen. Denk aan het meisje dat in haar enthousiaste geloof soms wel heel ongenuanceerd uit de hoek kan komen, de oudere kerkrentmeester die niet meer kan meekomen met alle nieuwe technische ontwikkelingen of die dorpskerk waar zondagochtend tien mensen de kerkbanken inschuiven. Zij zijn kostbare delen van het Lichaam waartoe we allen behoren. Waarderende woorden zetten de toon en helpen om anders te kijken.

Als we erkennen dat sterven en overgave aan de Ander bij het Koninkrijk van God hoort, worden gemeenten waar het bij de handen lijkt af te breken een voorbeeld.

Luister tevoorschijn

Luister daarnaast de kleine, kwetsbare stemmen tevoorschijn. De Britse ecclesioloog Clare Watkins omschrijft kerk als ‘that mysterious, practical reality of diverse men, women and children living together ‘in the Spirit’.’[2] Zij leerde mij hoe de kerk beweegt binnen een doorgaande conversatie. Een ‘gesprek’ tussen de theoretische stemmen van formele en normatieve theologie en de praktische stemmen van geleefd en gedeeld geloof.

Maar al te snel sneeuwen de zachte stemmen van geleefd geloof onder in de meer theoretische gesprekken over (de toekomst van) de kerk. Wat zou er gebeuren als we aan tachtigers vragen waarom ze jonge generaties een christelijke gemeenschap gunnen? Aan deelnemers van een zoekers-kring of Alpha Cursus wat hen nieuwsgierig maakt om hieraan mee te doen? Of aan jongeren wanneer zij iets van God ervaren in hun leven?

De rijkdom van de antwoorden op open vragen naar ervaringen van geloof en samen kerk-zijn is verbazingwekkend. Het geeft een kans om te leren van de geleefde wijsheid van mensen die vaak niet gehoord worden.

Omarm krimp en afsterven

En als laatste, omarm krimp en afsterven als horend bij het Koninkrijk. Sterven aan jezelf, aanvaarden dat je genade nodig hebt, omdat je zelf tekortschiet als persoon en ook als kerk. Deze kern van het christelijk geloof blijft voor ons, als mensen die het graag zelf oplossen, een ingewikkelde. Als we erkennen dat sterven en overgave aan de Ander bij het Koninkrijk van God hoort, worden gemeenten waar het bij de handen lijkt af te breken een voorbeeld.

Het meest noodzakelijk, zelfs. Zo noemt Paulus de zwakke delen van het lichaam. Het wordt tijd dat we ook op die manier naar de kerk gaan kijken.

Nelleke Plomp is praktisch theoloog, gespecialiseerd in jonge generaties en de kerk. Ze werkt op het kenniscentrum van de Protestantse Theologische Universiteit.