Antoine de Saint-Exupéry

In deze serie loopt de auteur stap voor stap langs de spirituele weg, die hij met Evelyn Underhill in september insloeg. Hij doet dat steeds aan de hand van een mysticus, in deze serie ‘Ambassadeur van God’ genoemd.

Antoine de Saint-Exupéry (1900-1944) is bij miljoenen mensen bekend als de schrijver van het boekje De kleine prins. Hij werd geboren in Lyon, Frankrijk. Zijn vader stierf toen hij nog heel jong was. Zijn moeder was een diepgelovige en artistieke vrouw.

Als tiener overkwam hem een traumatische ervaring: ondanks zijn vurige gebeden dat zijn zieke jongere broer zou genezen, overleed die. Dit betekende voor Antoine het afscheid van de kerk.

Als luchtvaartpionier werd hij een van die piloten die met gevaar voor eigen leven het luchtruim voor ons ontsloten hebben. Zijn avonturen inspireerden hem tot het schrijven van boeken die literaire prijzen hebben gewonnen. Bekende titels zijn: Nachtvlucht, Terre des hommes (waarnaar de organisatie voor de rechten van het kind is vernoemd) en Vlucht naar Arras. Zijn onvoltooide geestelijke testament vinden we in Citadelle.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog hield hij het niet uit in het veilige New York, waar hij toen woonde.

Hoewel hij daar eigenlijk al te oud voor was, drong hij er bij de geallieerden op aan om verkenningsvluchten te mogen uitvoeren. Tijdens zo’n vlucht boven het bezette Frankrijk stortte hij neer in de Middellandse Zee. Pas in 2003 werd zijn Lockheed teruggevonden.

Donkere nacht en eenwording

In deze serie hebben we een blik geworpen op achtereenvolgens de omkeer of bekering, loutering en verlichting. We zijn nu toegekomen aan de laatste fasen (of aspecten) van de mystieke weg: de donkere nacht van de ziel en eenwording met God.

Kenmerkend voor de donkere nacht is dat God verdwenen lijkt en geloof en kerk je niets meer zeggen. Na zijn onbeantwoorde gebed voor zijn zieke broer was God voor Saint-Exupéry ver weg. Ja, bestaat hij wel? Als jonge man wist hij niet goed wat hij wilde en zijn hele leven zocht hij naar wat mensen en God met elkaar verbindt. Hij leed onder ‘de zwarte zon van de melancholie’. Tegelijk rijpte er in hem langzaam een dieper verstaan van God.

De koning beseft dat ‘de grootheid van het gebed ligt in het feit dat het geen antwoord krijgt’

Dat blijkt duidelijk uit zijn postume boek Citadelle. Hij vertelt daarin een gelijkenis waarin een koning God ontmoet, die een granieten rots blijkt te zijn. God beantwoordt de gebeden van de koning niet. Ook als die om een teken vraagt, blijft de rots zwijgen. Aanvankelijk teleurgesteld, gaat de koning met een nieuw inzicht terug naar huis. Hij beseft dat ‘de grootheid van het gebed ligt in het feit dat het geen antwoord krijgt’.

Want God weigert om een verlengstuk van onze wensen te zijn. Dan hebben we hem niet lief, maar gebruiken hem als een instrument voor onze eigen doeleinden. Door zijn zwijgen leert God ons werkelijk te beminnen. ‘De liefde begint pas daar waar we niets van de ander verwachten.’ Liefde oefen je in het gebed dat geen antwoord verwacht. Alleen in de stilte van het onbeantwoorde gebed kunnen God en wij er helemaal zijn.

Volgens Evelyn Underhill in haar boek Mystiek, komt na de donkere nacht de eenwording met God. Die nacht verlost van het ‘ik’ met zijn koortsachtige wensen en begeerten. Zoals de apostel Paulus het verwoordt in zijn brief aan de Galaten (2:20): ‘Niet ik maar Christus woont in mij’.

In de mystici zien we dan ook een grote vrijheid, creativiteit en bewogenheid om de wereld. Ze zijn niet bezig met zichzelf. Underhill wijst erop dat zij iets speels hebben, vergelijkbaar met kinderen: ‘want van hen is het koninkrijk der hemelen’. Van die speelsheid getuigt Saint-Exupéry’s even lichtvoetige als diepzinnige boekje De kleine prins. Geschreven vlak voor zijn dood, leest het als een hervertelling van het Christusverhaal. En evenals het blok graniet in de gelijkenis van de koning, geeft het prinsje nooit antwoord op een vraag.