Geest-ig geklieder

Eigenlijk heb ik altijd met één been in de kerk gestaan en één erbuiten. Van harte deel ik in de traditie van het christelijk geloof. Tegelijkertijd drijft een creatieve honger me tot een zoektocht naar nieuwe vormen en inhouden van dat geloof, die ontstaan in de context van de maatschappij en wereld van vandaag. Een kerk die haar focus kiest binnen de eigen muren, benauwt me. Heeft het daarom zo lang geduurd voor ik de stap naar het predikantschap durfde te zetten? Als kind ging ik graag naar de kerk, als tiener hield ik meditaties tijdens de school-brede weekopeningen.

Een godsdienstleraar zette me op het spoor van de studie theologie: een eyeopener, want ik had nog nooit een vrouw op de preekstoel gezien. Een sluimerende roeping ontwaakt. Vol passie duik ik in de theologische wetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen. Wel kwijnt het geloof in de God van mijn jeugd weg, evenals mijn betrokkenheid bij de kerk van dat moment. Die afstand is goed en geeft ruimte voor nieuwe wegen. Op zoek naar de relevantie van theologie voor de maatschappij vind ik inspiratie in de feministische theologie.

Theologie is niet objectief maar hangt altijd samen met de context waarin zij gemaakt wordt. Na mijn kandidaatsexamen verbreedt mijn kritische houding naar theologie, kerk en maatschappij zich in Bossey, het oecumenisch instituut van de Wereldraad van Kerken in Zwitserland. Daar ervaar ik hoe geloof en theologie in de context van een onrechtvaardige wereld krachtige relevantie kunnen krijgen, en de kerk op nieuwe manieren laten opstaan. Zoals bij de Cubaanse predikant Carlos: het delen van de laatste sigaret met een priester en een atheïst in een gevangeniscel is voor hem avondmaal. Of zoals in de nachtwake tegen Apartheid: daar deelt de lutherse predikant Kameeta (later bisschop van Namibië) zijn onverwoestbare geloofskracht en scherpe theologische maatschappijkritiek, dwars door kwetsbare ervaringen van gevangenschap heen.

Verdieping in de geleefde praktijk

Terug in Groningen laat ik de hervonden verbinding tussen theologie en maatschappij niet meer los. Bij praktisch theoloog Riet Bons-Storm leer ik praktijkonderzoek te doen en zo theologie als ‘geleefde praktijk’ tot uitgangspunt van studie te maken. Haar feministisch-theologische invalshoek daarbij is inspirerend. De afronding van de studie hapert tijdens de doctoraalscriptie in een ander vak. Jaren later haak ik aan bij het pioniersproject ‘Feest van Aarde en Hemel’ van de Protestantse Kerk onder leiding van Henny de Jong.

De Geest-drift is voelbaar wanneer we als vrouwen samen vieringen en rituelen bij de wisseling van de seizoenen theologisch doordenken en creëren. Ineens zie ik mijzelf werken als predikant: pionierend op de grens van de kerk. Als ik daarna start met de predikantsmaster aan de Protestantse Theologische Universiteit in Groningen, weet ik wat mijn specialisatie wordt: praktische theologie! Ik wil me verdiepen in de geleefde praktijk van de kerk, liefst in haar nieuwe gestalten. Tot mijn vreugde heeft praktijkonderzoek inmiddels een vaste plek binnen de praktische theologie.

Tijdens mijn stage in de Protestantse Gemeente Goutum krijg ik de kans om samen met een team in nieuwbouwwijk Zuiderburen een kliederkerk op te zetten: de Ontdekkerk. In zeven jaar groeit de Ontdekkerk uit tot een hechte gemeenschap van jonge gezinnen die elkaar ontmoeten en ondersteunen in geloof en leven. Een Geest-rijk proces dat hen aanzet om andere geloofsverdiepende activiteiten te organiseren. Die verbreding is inmiddels tot gemeentelijk beleid gemaakt.

Vier bouwstenen

Groeit hier een nieuwe manier van kerk? Die vraag staat centraal in het onderzoek van mijn masterthesis: is kliederkerk écht kerk en hoe dan? Met behulp van literatuur over nieuwe (missionaire) vormen van kerk heb ik vier bouwstenen gedefinieerd, die tezamen een kerk tot kerk maken: Geest, gemeenschap, context, Jezus. Kerk ontstaat door de werkzaamheid van de Geest. Ze is een gemeenschap die relationeel is naar binnen en naar buiten. Ze verbindt zich bewust met de alledaagse context waarin zij bestaat en werkt, en wil Jezus navolgen. Voor het praktijkonderzoek observeer en interview ik bij drie kliederkerken, die ik dankbaar ben voor hun open ontvangst: Kliederkerk Spijkenisse, Messy Church Surhuisterveen en Ontdekkerk

Goutum-Zuiderburen. Zijn hier bouwstenen van kerk-zijn terug te vinden? Wat laat het onderzoek zien? De worteling van kliederkerk in de context wordt duidelijk gevoeld. De gerichtheid op jonge gezinnen bepaalt de wijk, locatie en tijden van kliederkerk. Geworteld in die context is kliederkerk vaak een plek waar bezoekers betrokken relaties van wederkerige zorg met elkaar aangaan. Geloof en dagelijks leven zijn er verbonden. In kwetsbare wijken is kliederkerk soms een ‘koninkrijkje’ van God, een veilige thuishaven.

De werking van de Geest is aanwezig in kliederkerk. Die werking ontdekken en aanwijzen vraagt een gevoeligheid die de pioniers en geestelijk leiders vaak hebben. Geregeld weerspiegelen juist mensen aan de rand van kerk en maatschappij de Geest: in hoe inspirerend zij een weg van navolging en geloof inslaan. De Geest is ook te proeven in het creatief enthousiasme van vrijwilligers en teamleden om te blijven bouwen aan kliederkerk.

Navolging

Kliederkerk is te karakteriseren als een verbindende gemeenschap van navolging. Soms klinkt de vraag: is er wel genoeg geloof en discipelschap in kliederkerk? Daarachter zit de gedachtelijn dat een expliciet verwoorden van geloof voorafgaat aan de vorming van een kerk. Kliederkerk laat zien – en dat zou ik de eigenzinnigheid van de Geest willen noemen – dat zij voor veel mensen een oefenplaats van gelovige navolging (van Jezus) is, nog voordat geloof expliciet verwoord wordt. Kliederkerk is een gemeenschap van belichaamde navolging, waarin vragen over God, geloof en Bijbel ontstaan in relatie met het dagelijks leven, én vanuit een praktijk van navolging.

In een tijd waarin mensen hun leven aan elkaar netwerken in fluïde gemeenschappen is kliederkerk een mooi voorbeeld hoe nieuwe gemeenschappen als kerk kunnen ontstaan. Deze Geest-rijke werkelijkheid inspireert mij als predikant aan de slag te gaan in de kerk, en in verbinding daarmee door te kliederen op de grens van de kerk.