Paulus, lichamelijker dan gedacht
Moet dat nu, uitgerekend in een themanummer over de heilige ruimte van het lichaam, een bespreking van Paulus? Die was toch een vrouwenhater? Een moeilijke man, een redeneerder die vooral in zijn hoofd zat, een koppige man ook, drammerig, met een afkeer van seks, altijd bezig met het ‘hogere’, het ‘geestelijke’?
Dat zijn zo wat heersende ideeën over Paulus, merkte ik onlangs in een gesprekskring over Paulus. Toch loont het de moeite om deze dikke pil over Paulus te lezen. Het boek geeft een nieuwe blik op deze man en helpt ook om de wereld van vandaag beter te begrijpen.
De auteur, Tom Wright, voormalig bisschop van Durham in de Anglicaanse Kerk, heeft in deze biografie juist de nadruk gelegd op de mens, de man van vlees en bloed, de man achter de brieven. Wat dreef Paulus? Door zijn met vaart geschreven levensverhaal kruip je in de huid van Paulus.
Wright vermoedt dat Paulus helemaal geen vrouwenhater was; dat hij waarschijnlijk trouwplannen heeft gehad. Hij was een fanatieke Thora-student met een sterk gevoelsleven. Een kwetsbare man ook. Een man die gevoelig was voor mystieke ervaringen, die zijn geestelijk leven richting gaven. Onderweg naar Damascus zou Paulus, als vrome jood, wellicht over het visioen van de profeet Ezechiël hebben gemediteerd en mogelijk toen Jezus op de troon van God hebben aangetroffen. Hakkelend schrijft hij later soms over spirituele ervaringen, waarvan hij niet meer weet ‘of het in het lichaam was of daarbuiten’ en waarbij hij ‘onuitsprekelijke woorden’ hoorde.
Hij stond in de joodse traditie, waarin visioenen niet ongebruikelijk waren. Wright schetst Paulus en de christenen uit de eerste eeuw als mensen die niet bezig waren met de vraag of hun zielen uit deze wereld gered zouden worden, om naar een verre hemel te gaan. Nee, zij waren trouw aan de hoop van Israël. In die traditie richtten zij zich op het samenkomen van hemel en aarde in de vernieuwing van de schepping, waarbij het menselijk lichaam ook vernieuwd zou worden, om in die nieuwe wereld te kunnen wonen. In Paulus’ ogen is God in en door Jezus een nieuwe beweging van hemel-en-aarde begonnen.
Vragen van later tijd
Steeds weer benadrukt Wright dat veel, ook hedendaagse, theologie nog altijd worstelt met concepten die zijn voortgekomen uit vragen van later tijd; vooral middeleeuwse vragen. Zoals bijvoorbeeld het ‘hel-en-hemel-denken’ en het steeds meer centraal stellen van de vraag hoe ‘zielen’ gered konden worden. Dat is volgens Wright allemaal vreemd aan Paulus.
Tijdens de lezing van het boek ging me steeds meer opvallen hoe vaak Paulus juist het beeld van het lichaam gebruikt. Om zijn eigen ervaringen onder woorden te brengen, schrijft hij dat hij altijd weer ‘het sterven van Jezus in het lichaam omdraagt opdat ook het leven van Jezus zich in ons lichaam openbare’. En op de Areopagus blijkt dat hij niet gelooft in een cyclische visie op de geschiedenis maar in een alles veranderende concrete gebeurtenis van de opstanding van kurios Jezus.
Last but not least: Paulus gebruikt het beeld van het lichaam om de kern van de christelijke geloofsgemeenschap te typeren, namelijk het lichaam van Christus!
Tom Wright, Paulus, een biografie, Van Wijnen, Franeker, 2019.
