Preekschets 1 Samuël 19:12 – 7e zondag van de zomer

7e zondag van de zomer

Michal hielp David uit het venster naar beneden.

1 Samuël 19: 12
Schriftlezingen: 1 Samuël 19: 11-17 en 2 Samuël 6: 16-23

Het eigene van de zondag

De zomermaanden zijn geschikt om eens wat anders te lezen, aan de hand van een thema of een verhalend boek uit het Oude Testament. Deze verhalen kunnen in de zomer dan heel goed op zichzelf staan, zonder bij de uitleg in de richting van een liturgische tijd te moeten gaan, zoals in Advent of de Veertigdagentijd.

Vrouwen in het leven van David is een thema waar je een aantal zondagen mee aan de slag kunt gaan. Michal is één van de vrouwen die invloed heeft op de loop der gebeurtenissen in het leven van David. Zie ook de bijbehorende schetsen:

• Preekschets 1 Samuël 25:28 – 6e zondag van de zomer

• Preekschets 2 Samuël 14:21 – 8e zondag van de zomer

Uitleg

19: 11-17 Uit het venster

Saul heeft zijn dochter Michal aan David tot vrouw gegeven (18:27). In hoofdstuk 18 is verteld hoe het huwelijk tot stand is gekomen. Saul hoopte dat David zou omkomen in de strijd tegen de Filistijnen. Maar hij weet 200 Filistijnen te doden en neemt hun voorhuiden mee als ‘bruidsschat’ en krijgt zo Michal. Ook al is David nu schoonzoon van Saul, hij moet vrezen voor zijn leven. Maar Davids vrouw Michal waarschuwt hem (19:11). ‘Davids vrouw’, staat erbij. In het vorige hoofdstuk was zij nog ‘dochter van Saul’ (18:20 en 18:28).

‘s Nachts helpt Michal David via het raam -be’ad hachalon- te vluchten en te ontkomen. Daar staat haar naam zonder toevoeging. Ze helpt hem ontkomen (18:12), misleidt de mannen van Saul (18:13-14) en vervolgens liegt ze tegen Saul (18:17). In 11-17 is Michal eenmaal ‘vrouw van David’, verder is zij een zelfstandig handelend en sprekend persoon. Ze spreekt in de directe rede en neemt zelf besluiten, is daadkrachtig. Ze toont loyaliteit aan David, ten koste van haar vader Saul (19:17). Door de terafim (huisgod) worden we herinnerd aan Rachel, een vrouw die ook partij koos voor haar echtgenoot (Jakob) ten koste van haar vader (Laban) (zie Siertsema, 41).

2 Samuël 6: 16-23 Bij het venster

Als David de ark Jeruzalem binnen brengt, staat Michal op de uitkijk bij haar venster (6:16). Weer lezen we be’ad hachalon. Wat meteen opvalt is dat zij hier weer Michal ‘de dochter van Saul’ wordt genoemd. David danst en springt, het vervult haar hart met minachting.

Terwijl alle feestelijkheden zich buiten afspelen, lijkt het er op dat Michal al die tijd binnen blijft. Zij staat dus buiten het feest. Ze komt pas naar buiten en David tegemoet (6:20) als hij huiswaarts keert, na afloop van het feest. Juist als David van plan is zijn huis (familie, bedienden) te zegenen, gaat Michal het huis uit. Zij komt zo buiten die zegen te staan en daarmee ook buiten de familie (6:20-21).

Aan het eind is zij wederom ‘dochter van Saul’. Ze zou kinderloos blijven tot op de dag van haar dood (6:23).

Er staat niet dat ze onvruchtbaar is. Ook niet dat ze frigide is geworden (Naastepad interpreteert het zo, dat ze ‘bevriest’). Er staat ook niet dat dit een straf (van God) is voor haar houding. Er staat alleen dat ze geen kinderen krijgt. Misschien omdat David geen gemeenschap met haar heeft? De verteller heeft dan wel steeds de liefde van Michal voor David benadrukt, of die gevoelens wederzijds waren valt nergens uit op te maken. Dat David graag wil beantwoorden aan haar liefde, of er geen weerstand tegen kan bieden en zelfs naar Michal verlangt (Naastepad 264-265), daar zijn geen aanwijzingen voor te vinden in de tekst.

Dat Michal de dochter van Saul geen kind krijgt houdt in dat er via haar dus geen nakomelingen zijn voor het huis van Saul. Die lijn houdt op te bestaan, die lijn heeft geen toekomst.

Aanwijzingen voor de prediking

Het venster of raam is de schakel tussen de twee episodes. Wat zien we als uit het raam kijken? Of als we door het raam naar binnen kijken? Dat is een aardige insteek voor de preek. Samenvattend zien we dan twee verschillende Michals: de ene is actief, daadkrachtig en reddend, de ander is verbitterd en staat buiten het feest. Door David naar buiten te helpen leidt ze hem verder op de weg ten leven, door zelf naar buiten te gaan komt ze op een doodlopend pad.

Maar voor we door het venster kijken moet opgemerkt worden dat Michals verhaal begint met liefde! Zij is ten slotte de enige vrouw in de bijbel over wie vermeld wordt dat zij een man liefhad. Het zijn altijd de mannen die liefhebben, nu wordt tot tweemaal toe gezegd dat Michal David liefhad (1 Samuel 18: 20 en 28).

Vanuit die liefde is haar reddend optreden te begrijpen. En waarom horen we vooral over Jonatan als iemand die David uit handen van Saul wist te houden? Dat doet Michal net zo goed.

Juist omdat het verhaal over de minachtende Michal veel bekender is, is het goed om voldoende aandacht aan haar reddingsactie te besteden.

En wat zien we verder als we uit het raam kijken?

De tegenstellingen vallen op. De vlucht van David is midden in de nacht, de ark wordt overdag binnen gebracht. In het ene gedeelte is sprake van geheimzinnigheid, het verborgene, handelingen vol list en bedrog en een godenbeeld dat onder een deken wordt gelegd. In het andere gedeelte is het in de openbaarheid, in het rumoer, er is zegening en de ark van de HEER wordt in een speciale tent geplaatst. Werd eerst alles toegedekt, nu wordt alles onthuld. Ook David zelf is nagenoeg bloot, alleen een efod draagt hij.

Een vraag die niet buiten beschouwing moet blijven is hoe God de HEER, hoe Adonai in dit alles een rol speelt. Er is geen aanwijzing aan wiens of wier kant God staat. De verteller voert God niet handelend of sprekend op. Het is Saul zelf die conclusies trekt: de Heer is met David, niet (meer) met hem (1 Sam 18: 28). Ook bij Davids redding uit het huis door Michal komt de HEER niet aan bod. Er staat al met al heel veel niet in de verhalen. Er staat niet dat God met haar is, ook niet dat Hij haar afwijst. Er staat ook niet dat God haar schoot gesloten houdt.

Het verhaal van Michal begint met uitgesproken liefde, maar het laatste woord over haar is ‘dood.’ Wat is er veranderd? Wat maakt dat Michal van een liefhebbende, daadkrachtige vrouw veranderd is in een verbitterde vrouw? Wat heeft haar liefde gedood? Misschien is ze dan toch ‘de dochter van Saul’ gebleven, gehecht aan haar positie, haar status als prinses. De status die David aflegt, als hij zonder koningskleed danst voor de ark. Wellicht heeft ze nooit echt goed gekeken, wie David was, maar was ze verliefd op het beeld dat zij van hem had. Ook daarin lijkt zij op Saul: immers, ook diens liefde voor David sloeg om in haat…

Geen fijn einde voor een preek. Wie de preek positief wil eindigen kan dat doen met verwijzingen naar die sjofele koning, die zich niet genoeg kan verlagen om te laten zien wat messiaans koningschap inhoudt. Die messiaanse koning die een zegen zal zijn voor allen die hem volgen. Dat koningschap dat Israël als messiaans visioen koestert, dat is inspirerend, ook vandaag. En binnen het verhaal van dat koningschap heeft Michal haar eigen plaats.

Liturgische aanwijzingen

Wie een compleet beeld van Michal wil geven, zou eigenlijk drie tekstgedeeltes moeten lezen. Naast de genoemde teksten zou dan ook nog 1 Samuël 18: 17-29 een plaats kunnen krijgen. Dat vraagt veel van de hoorders. Voorafgaand aan de lezing uit 1 Samuël 19 is het waardevol hoofdstuk 18 kort samen te vatten en de situatie te schetsen.

Bij het binnen brengen van de ark in Jeruzalem is NLB 173 geschreven. Ook passend is NLB 316, over de weg ten leven. Bij het geheel van de weg die David gaat en de weg die Michal gaat is NLB 841 over de goede vruchten ook raak. Het leven van Michal eindigt vruchtloos, en Davids leven laat zich enten als ‘de messiaanse boom.’

Geraadpleegd

• B. Siertsema (red.), Er was een koning…David voor altijd, Kampen 1999.

• K. Deurloo/K. Eijkman (red.), Sjofele koning. David en Saul in profetisch perspectief, Baarn 1984.

• Th.J.M. Naastepad, Verborgen midden. Uitleg van de boeken Samuël, deel 1 en deel V2, Kampen 2004