Menu

None

Preekschets Startzondag 2019 – Ruth 1:16

Maar Ruth antwoordde: “Vraag me toch niet langer u te verlaten en terug te gaan, weg van u. Waar u gaat, zal ik gaan, waar u slaapt, zal ik slapen; uw volk is mijn volk en uw God is mijn God.

Ruth 1:16

Zie ook

Thema

De Protestantse Kerk in Nederland geeft ieder jaar een themasuggestie voor de startzondag. In 2019 is dat ‘Een goed verhaal’. De bijbel staat natuurlijk vol met goede verhalen.

Voor deze preekschets heb ik gekozen voor het verhaal van Ruth, de Moabitische. Zij verbindt zich na de dood van haar man aan haar schoonmoeder en zorgt voor haar als zij samen met haar terugkeert naar Betlehem in Juda.

Ze is een vreemdelinge in Juda, maar weet haar weg al snel te vinden. We lezen in de perikoop vooral over de aanloop hier naar toe. Het moment dat Ruth haar verbintenis met Noömi maakt en de woorden die ze daarbij uitspreekt.

Als het thema één kort zinnetje zou moeten zijn zou ik kiezen voor: Samen op weg gaan. Daar zit ook het aspect van de start van startzondag in. We gaan na de zomer weer met elkaar onderweg.

Perikoop

Ruth is een vertelling. Je kunt er voor kiezen om het hele eerste hoofdstuk te lezen. Als je elders in de dienst het hele verhaal laat klinken, kun je je voor de verkondiging prima beperken tot een selectieve lezing: Ruth 1:1, 3-6, 14b-16 en 22. Het hele verhaal komt op die manier op korte wijze aan bod.

Schriftlezing uit het Nieuwe Testament

Je kunt deze verzen uit Ruth 1 lezen met Matteüs 22:34-40. Daar wordt de vraag naar het grootste gebod gesteld. En Jezus antwoordt dat het om het liefhebben van God gaat met heel je wezen. Die kern vind je natuurlijk ook bij Ruth terug. Zij gaat het waagstuk aan om haar leven te verbinden met een andere God dan ze altijd heeft gekend. Door met haar schoonmoeder terug te keren naar Betlehem zal haar hele leven, ook haar godsdienst veranderen. Ze geeft serieus aan dat ze zich hier bewust van is en er voor wil gaan. Door de lezing van Ruth 1 ontdek je hoe haar leven tot dan toe is geweest. Ze heeft serieus verdriet meegemaakt en heeft weet van dood en leven, je mag haar belofte aan haar schoonmoeder dus serieus nemen.

Liturgisch kader

De startzondag is een zondag net na de zomervakantie die in veel kerken apart staat. Het begin van het nieuwe kerkelijke seizoen wordt met deze zondag gemarkeerd. Het ‘winterwerk’ gaat van start en op de startzondag zijn vaak extra activiteiten. De sfeer in de kerkdienst mag wat losser zijn dan in andere kerkdiensten. Vaak is er voor alle facetten van het kerkelijk leven aandacht, het is wenselijk dat dat ook in de preek tot uiting komt.

Uitleg

Exegetische aanwijzingen

Omkeer

Omkeer of terugkeer speelt een grote rol in de tekst. Letterlijk in de zin van het werkwoord shwb – omkeren of terugkeren. Vier keer vraagt Noömi aan Ruth om terug of om te keren. Terug naar haar land, haar volk, haar God. In vers 16 vraagt Ruth indringend aan Noömi: Vraag me toch niet langer u te verlaten en terug te gaan, weg van u. Het gaat hier om meer dan terug gaan naar Betlehem of van Betlehem af, naar Moab of van Moab af, het gaat hier over ‘omkeer’ in een relatie. Ruth vraagt Noömi of ze haar mag blijven volgen. Het werkwoord verandert van betekenis van plaats naar persoon. Ze wil geen afscheid nemen.

Zie: Ruth, Wisdom Commentary, volume 8, Barbara E. Reid, OP, Ed., 2002, p. 39.

Een Bijbelboek over vrouwen

Het is opvallend dat deze vrouwen zo zelfstandig reizen. Noömi die gewoon tussen het ene land en het andere reist in alleen. Ruth die alles loslaat om met haar schoonmoeder mee te gaan naar een land dat ze niet kent. Mannen gaan allemaal dood en spelen eigenlijk geen rol in dit verhaal, totdat Boaz op het toneel verschijnt natuurlijk. Aan het einde van het verhaal verdwijnt Ruth weer uit het namenregister en worden Boaz en Obed genoemd als de voorvaders van David.

De rol van familie

De grootste vraag is misschien wel: Waarom ging Ruth met Noömi mee? Als schoondochter was zij in principe vrij om weer terug te gaan naar haar familie. Waarom wilde zij alles achter haar laten om naar Betlehem te verhuizen?

Het is interessant om te lezen over families in de Bijbelse context.

Zie: P. Schelling, e.a., Symbolen in de Bijbel, lemma: kind

Kinderen zijn afhankelijk van hun ouders, maar ouders dus ook van hun kinderen.

Ruth wordt aan het einde van dit Bijbelboek in de lijn van de voorouders van David (en dus Jezus) gezet. Het had maar een haar gescheeld of deze lijn was niet doorgezet. Rachel (Genesis 30:1), ook in die lijn kreeg moeilijk kinderen, maar ook Tamar (Genesis 38). Kinderloosheid speelt dus een rol. Hoewel ze in de tien jaar huwelijk met een van de zonen van Noömi geen kinderen krijgt wordt Ruth toch niet als onvruchtbare vrouw benoemd. Haar hele verhaal wordt verteld, tot aan de geboorte van haar zoon. Dan neemt het ‘mannelijke’ verhaal het weer over.

Rol van God

Het verhaal van Ruth lijkt een beetje op dat van Abraham in Genesis 12. Laat alles wat je hebt achter en ga naar het land dat ik je beloofd heb. Er is een parallel, maar het is ook compleet anders. God roept Ruth niet, zij gaat gewoon. Maar vraagt daarbij wel om de steun van de God van haar schoonmoeder.

Ruth is de enige vrouw in de Bijbel die een eed voor het goede zweert (Ruth 1:17).

Verkondiging

Focus

Ruth spreekt haar verbondenheid uit met haar schoonmoeder en met haar God

Functie

Wij denken na over onze eigen verbondenheid met elkaar en met God.

Credo van Ruth

Het kernvers zou je kunnen benoemen als het ‘credo’ van Ruth. Uitgesproken om haar omkeer/bekering tot het levenspad van Noömi kracht bij te zetten.

Op momenten dat wij keuzes maken spreken wij om deze keuzes te bekrachtigen ook credo’s uit. Ik doe dit omdat ik hier in geloof, omdat ik hier achter sta. Ik wil mij hier aan committeren.

Een nieuw seizoen, met nieuwe activiteiten is ook zo’n moment. We gaan opnieuw beginnen. We mogen herinnerd worden aan wie we zijn. Mensen onderweg op Gods weg achter Jezus aan (credo). Iedereen is welkom om zich hierbij aan te sluiten zoals Ruth deed. Getrouwd met een joodse man zal ze wel iets meegekregen hebben van die godsdienst. Mochten er nieuwe leden in onze kerkgemeenschappen willen aanhaken zullen zij ook wel het een en ander weten over wat er in de kerk gebeurt. Toch volgt er nog een heel leerproces. Maar iedereen is welkom zoals Ruth welkom was.

In de verkondiging kun je onderzoeken wat de verbindingen betekenen die wij als gemeente met elkaar aangaan. Hebben wij ook een eigen credo dat kan klinken? Of kunnen we dat we samen als gemeenschap schrijven?

Creatieve vormen

Opstap naar het verhaal: Lees het hele verhaal van Ruth voor aan de kinderen in de dienst in de vorm van de kinderbijbel. Hoewel het verhaal bij velen bekend zal zijn geef je zo alle aanwezigen in de kerk gelegenheid het verhaal weer op te frissen. Zijn er minder kinderen en is er wel een beamer aanwezig? Zoek dan schilderijen die de verschillende scenes van het verhaal laten zien. Als je die in de opstap naar de lezing laat zien kun je met mensen op creatieve manier het verhaal opfrissen. Bijvoorbeeld Marc Chagall schilderde een aantal werken over het verhaal van Ruth. Ook Marijke ten Cate illustreerde in haar Prentenbijbel het verhaal van Ruth. Deze platen kun je als je betalend lid bent van het Nederlands Bijbel Genootschap, via hun website vinden.

Bij het keervers past ook goed het Lied van Ruth – My land is jou land van Stef Bos. Het is goed om op te merken dat Stef Bos hier zingt in zijn nieuwe moedertaal het Zuid-Afrikaans. Waar hij als Nederlander naartoe is gegaan. Dat laat horen hoe hij zich kan inleven in het verhaal van Ruth als ‘buitenlander’.

Spreek aan het einde van de dienst als alternatieve zegen een reiszegen uit – je gaat als gemeente weer onderweg met elkaar het nieuwe jaar in. Daar passen ‘andere’ woorden bij.

Vraag mensen iets van hun geloof op kleurig papier (post-it o.i.d.) schrijven, zet bijvoorbeeld in de hal van de kerk een boom neer waaraan mensen deze credo’s kunnen hangen: een gemeenschappelijke geloofsboom.

Liedsuggesties

•NLB 816, 787, 832, 833

•NLB 969

Liederen en gebeden uit Iona 17, Goedheid is sterker dan slechtheid, John L. Bell, Ria Borkent

Liederen en gebeden uit Iona 40, Wil je opstaan en Mij volgen?, John L. Bell en Graham Maule, Gert Lubberts

•Liefste lied van Overzee deel II, 40, Mag ik jou tot goede vriend zijn?, Sytze de Vries

•Zegen liederen: 
Zangen van zoeken en zien 25, Leven is van zeven dagen, Michael Steehouder, Peter Rippen

•NLB 821

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken