Psalmen uit Babylon: Musica Sacra

‘Zes jaar geleden is Exodus als thema gekozen voor 2022, toen vanwege de vluchtelingenstromen. Nu, afgelopen herfst, was het nog actueler vanwege Oekraïne,’ zegt Jacques Giesen, voorzitter van de programmacommissie van het festival: ‘Vanwege de subsidies moeten we ruim van tevoren over thema’s nadenken. Tot nog toe hebben we met alle thema’s het geluk – tussen aanhalingstekens – dat ze aansluiten bij de tijd.’

Jacques Giesen heeft een aantal jaar theologie en filosofie gestudeerd bij de augustijnen in Nijmegen als onderdeel van de MO-studie Katechese. Hij begon zijn werkzame leven als onderwijzer, was onder andere leraar, directeur van de Toneelacademie Maastricht en ging met pensioen als directeur van het Theater aan het Vrijthof in 2006. Sinds 2001 is hij afwisselend directeur van het festival en voorzitter van de programmacommissie.

Een enkele keer was hij er niet bij. Aan het einde van de vorige eeuw werd de naam ‘festival van de religieuze muziek’ vervangen door Musica Sacra. Jacques Giesen: ‘Sacraal is het seculiere aspect van het religieuze. De te sterke nadruk op het religieuze aspect gaf onvoldoende kader voor nieuwe gedachten. Wij willen ons publiek laten nadenken over de zin, de mysteries van het leven. Het gaat om kunst die aantrekkingskracht heeft maar ook spannend of gevaarlijk is. Huiver en betovering, fascinans en tremendum, zegt godsdienstwetenschapper Rudolf Otto. Dat ervaren we in zovele niet-religieuze situaties: in de natuur, in scharniermomenten als geboorte en dood, stilte en vervoerende gesprekken. Exodus konden we wel als titel gebruiken. Dat woord gebruikt iedereen, ook in seculiere context.’

De voorbereiding

‘De programmacommissie van Musica Sacra is zeer autonoom, levert content en zoekt via haar netwerken naar muziek die met het thema te maken heeft. We zoeken muziek die niet zo gemakkelijk is, van componisten die niet zo bekend zijn. We verzinnen de meeste muziek zelf, vragen ook repertoire via gesprekken tussen uitvoerders en de commissie. Veel muziekgezelschappen komen zelf met voorstellen. Zitting in de commissie hebben deskundigen met een muziekachtergrond, van popen wereldmuziek tot gregoriaans. Of het uiteenlopende mensen met uiteenlopende smaken zijn? Ja, daarom is een voorzitter benoemd die het thema bewaakt. Het creatieve proces duurt zo lang mogelijk.

Na 1 maart hebben voorzitter en festivalleider een doorslaggevende stem in de afronding van de discussies. Dan begint de fase van de dramaturgie van de drie dagen. Vervolgens wordt de plaats bepaald voor de uitvoeringen. Het zijn altijd sacrale plaatsen: kerken, kapellen en podia in de natuur – de meeste daarvan zijn ook “heilige grond”. Niet elke plaats is akoestisch geschikt voor elke muziek. We hebben geprobeerd het thema van de uittocht zo zuiver mogelijk te houden. Gaat het om vluchten uit lijfsbehoud of om wegtrekken in de hoop dat het elders beter is? Een leidraad was het boek Exodus van egyptoloog Marleen Reynders. Zij wijst erop dat de verhalen over Exodus op schrift gesteld zijn in Babylon en niet over een reële historische situatie gaan. We kozen daarom onder andere voor muziek bij de psalmtekst “Aan de stromen van Babylon”.’

De uitvoering

Het festival is allang meer dan muziek alleen. ‘Vorig jaar konden dankzij een aparte subsidie billboards opgesteld worden in de Stationsstraat. Via ons netwerk mochten we foto’s gebruiken van beroemde fotografen die werken in oorlogs- en vluchtelingensituaties, zoals Paula Bronstein. Iedereen die van het station kwam, liep langs de foto’s over Exodus in deze tijd, als bezinning op weg naar de voorstellingen.’ Tijdens het gratis openingsconcert op vrijdagmiddag worden drie fragmenten uit het programma gespeeld. De negen à veertienduizend bezoekers wonen ongeveer drie uitvoeringen bij. In de enquête na afloop geven ze gemiddeld een 8 of 9 voor het programma. ‘Wij hebben een groot aantal vaste bezoekers, meest vijftigplussers.

Op zoek naar de zinvolheid van het bestaan vinden ze in ons programma-aanbod de mogelijkheid tot reflectie op de thematiek. Naast beeldende kunst, toneel, film en lezingen is er een educatief programma. En we zien veel jonge mensen op het podium. Mijn vrouw en ik bezoeken in drie dagen ongeveer achttien activiteiten om zicht te houden op de kwaliteit. Voor mij zijn de persoonlijke elementen bijzonder. Bas-bariton Huub Claessens heb ik van jongs af aan gekend.

Behalve de muzikale hoogtepunten van de diverse ensembles is er ook de lezing van de Denker des Vaderlands. Ik ben blij als zulke onderdelen van het programma lukken. En als wij als commissie de perfectie voelen van samenklank, van muziek die het mysterie oproept, dan zijn we zeer tevreden.’

Barmhartigheid

Het thema in 2023 is barmhartigheid. ‘Ook dat thema heeft geen toelichting nodig. We willen de jeugd erbij betrekken met Tim Knol en zijn van plan een wandeling te organiseren langs plaatsen van barmhartigheid in Maastricht. Met de marinierskapel gaan we naar kerkhof Margraten.

Driss El Maloumi en Göksel Yilmaz spelen wereldmuziek, de Philharmonie Zuidnederland speelt “The Wound-Dresser” van John Adams en het Dresdner Kammerchor zingt Schütz en Gabrieli. Bij het thema stellen we vragen: hoe zit het met compassie, mededogen en liefdadigheid? Natuurlijk komen de werken van barmhartigheid aan de orde, inclusief het achtste werk van barmhartigheid: de zorg voor de schepping, ingesteld door paus Franciscus.

Barmhartigheid is geseculariseerd in de gezondheidszorg en uitkeringsinstanties, in organisaties als het Rode Kruis, Unicef. We missen de zusters en broeders in de ziekenzorg en het onderwijs.’ Is Musica Sacra te zien als een wereldse voortzetting van het verdwenen religieuze leven? Dat beaamt Jacques Giesen meteen: ‘Religie is minder taboe dan het geweest is; een flow zie ik nog niet. Maar iedereen is 15–17 september welkom in het bij uitstek sacrale Maastricht voor een muzikale reflectie op barmhartigheid!’

www.musicasacramaastricht.nl
https://tinyurl.com/3v46bhhv