Symposium over kerken en slavernijverleden

In 2023 wordt herdacht dat de slavernij feitelijk honderdvijftig jaar geleden (in 1873) is afgeschaft in het Nederlands koloniaal rijk. Juridisch werd de slavernij al in 1863 afgeschaft maar de voormalige slaafgemaakten werden verplicht nog tien jaar onder zogeheten staatstoezicht te werken voor hun voormalige eigenaren. Bij dit jubileum zal door allerlei instellingen en op allerlei manieren worden stilgestaan. Ook vanuit verschillende kerken en kerkelijke organisaties bleek er in het najaar van 2022 de wens te bestaan om met bijeenkomsten aandacht te besteden aan het (kerkelijk) slavernijverleden.

Het ging daarbij om de volgende partijen: de Raad van Kerken (RvK), het onderzoeksproject ‘Kerk en slavernij’ (zie www.pthu.nl/kerk-en-slavernij), het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee) en vertegenwoordigers van verschillende kerken uit Suriname, Caribisch Nederland en Nederland. Voor een deel werkten deze organisaties reeds samen in de netwerkgroep slavernijverleden van de RvK (RvK2023) en soms ook in de werkgroep Heilzame verwerking slavernijverleden voor ‘wit’ en voor ‘zwart’. Eind 2022 besloten deze partijen gezamenlijk een landelijk symposium te organiseren. Het doel van dit symposium is drieledig:

1. ‘Witte’ leden van kerken in Nederland bewust maken van het Nederlands kerkelijk slavernijverleden. Het is ook hún geschiedenis.
2. Gezamenlijk (wit en zwart) nadenken over de rol van het (kerkelijk) slavernijverleden in het heden en de wijze waarop er in de toekomst aan verbinding, verzoening en mogelijk reparatie gewerkt kan worden.
3. De kerken een stem geven in het maatschappelijk debat over het slavernijverleden en het belang van hun stem en deskundigheid zichtbaar maken.

Betrokkenheid en bevrijding

In het symposium zal het onder meer gaan over de betrokkenheid en medeverantwoordelijkheid van kerken in de slavernij. Waren zij een verlengstuk van de koloniale overheid? Hoe verhielden kerken zich vanuit hun geloofsopvatting en bronnen tot het systeem van slavernij? Hoe werkt het slavernijverleden tot op de dag van vandaag door in de geloofsgemeenschappen die uit die geschiedenis zijn voortgekomen? En hoe kunnen kerken in Nederland bijdragen aan reparatie en herstel van verhoudingen?

Waren de kerken een verlengstuk van de koloniale overheid?

Hoe komen we, met andere woorden, tot bevrijding van de last van het slavernijverleden? De kerken waren op allerlei manieren betrokken bij het systeem van slavernij in Nederland en in de koloniën. In Nederland hebben de kerken dat ook erkend en uitgesproken in een verklaring uit 2013. Het volgende citaat uit de verklaring van 2013 is nog steeds relevant:

We realiseren ons dat we te laat spreken, te weinig op het goede moment de goede inzichten hebben gehad en ons hebben laten leiden door misplaatst winstbejag en machtsmisbruik. Het is een vorm van onrecht, die doorwerkt tot in de huidige generatie toe, waar een deel van onze samenleving is gebouwd op misbruik van anderen en waar discriminatie onvoldoende wordt uitgebannen.

Er zijn vele zaken die we niet meer kunnen veranderen. We erkennen nazaten van de slaven dat we veel leed hebben veroorzaakt. We spreken de wens uit om samen met hen en samen met allen die gerechtigheid en vrede willen dienen te zoeken naar een samenleving waarin menswaardig leven, vrijheid, verantwoordelijkheid, solidariteit en respect elementaire waarden zijn.

We hopen op een gezamenlijke inzet voor de samenleving, omdat we ons realiseren dat ook vandaag de dag gelijkwaardigheid van mensen allerminst vanzelfsprekend is en iedere keer weer ontdekt, verworven en verdedigd zal moeten worden.

We delen de toekomst

De verklaring heeft niet echt een vervolg gekregen – alsof het een eindpunt was. Zo was het niet bedoeld. Het had juist het begin van een traject moeten zijn, dat had moeten weerklinken in lokale kerken. De werkgroep Heilzame verwerking slavernijverleden voor ‘wit’ en voor ‘zwart’ had hiertoe wel pogingen ondernomen door onder meer een essaywedstrijd uit te schrijven en verschillende bijeenkomsten te organiseren. Het debat over het slavernijverleden is na de excuses van premier Rutte op 19 december 2022 een nieuwe fase ingegaan.

Zijn historische speech in het Nationaal Archief oogstte van alle kanten veel lof. Hooggespannen zijn nu de verwachtingen ten aanzien van het vervolg. Immers de excuses zijn niet het eindpunt. We zetten vandaag, zo zei Mark Rutte, een komma, geen punt. We delen niet alleen het verleden, ook de toekomst.

Ook de kerken voelen die verantwoordelijkheid. De kerken willen graag een proces en gesprek op gang brengen, dat niet stokt na 1 juni maar juist begint. Zo is het de bedoeling dat de goede intenties van de deelnemende kerken en partijen in de loop van het herdenkingsjaar omgezet worden tot een concrete uitvoeringsagenda, die aan het einde van dat jaar wordt gepresenteerd en waaraan de kerken zich committeren.

Programma

Ds. Daniëlle Dokman, luthers predikant uit Suriname, zal het openingsverhaal houden. Vervolgens worden vanuit vier verschillende contexten casussen belicht: de kerken op Suriname (ds. Edgar Loswijk i.s.m. Mildred Caprino), winti en het Surinaams christendom (wintipriesteres Marian Markelo), de kerken op de Caribische eilanden (prof. dr. Rose Mary Allen) en de kerken in Indonesië (drs. Wim Manuhutu). Dr. Martijn Stoutjesdijk zal de vier casestudies inleiden.

Tijdens het symposium zullen medewerkers aan het project ‘Church and Slavery’ en van de Evangelische Broedergemeente (EBG) vertellen over de voortgang van dit onderzoek naar de rol van kerken in het systeem van slavernij. Daarbij zal ook de boekpresentatie plaatsvinden van Gids Kerk & Slavernijverleden, geschreven door Dienke Hondius en Niek Hemmen. Deze gids laat zien hoe het slavernijverleden nog steeds zichten tastbaar is in allerlei kerken in dorpen en steden in Nederland en de voormalige koloniën.

Na deze meer historische bijdragen (‘voor de komma’) zal er in een panelgesprek uitgebreid stilgestaan worden bij de toekomst, het gedeelte ‘na de komma’. Wat is de rol van kerken in het proces van herstel en reparatie? Aan dit panel zullen deelnemen: Mgr. Karel Choennie (bisdom Suriname), ds. Danielle Dokman (Lutherse Kerk), ds. Verry Patty (Geredja Indjili Maluku, de Molukse Evangelische Kerk), ds. René de Reuver (Protestantse Kerk Nederland) en ds. Johannes Welschen (EBG). Moderator van de bijeenkomst is Minella van Bergeijk.

Het symposium zal worden afgesloten met een gebedsviering die voorbereid wordt door de Utrechtse Stedelijke Raad van Kerken.

Het symposium vindt plaats op 1 juni in de Domkerk te Utrecht, inloop vanaf 13.30 uur. Vanaf 17.45 uur is er een borrel. Het symposium kan ook online worden bijgewoond. De bijeenkomst is gratis; aanmelden is verplicht, via www.pthu.nl/actueel/agenda > Internationaal symposium Slavernij, doorwerking en bevrijding https://tinyurl.com/ytwujddu