Menu

Basis

Verlangen naar één protestantse kerk

Piet de Jong is blij met de hereniging van twee gereformeerde kerken. Biedt dit ook perspectief om samen te gaan met de Protestantse Kerk in Nederland?

Begin mei vierden de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKv) en de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK) het samengaan van hun kerkformaties. Sinds 1 mei heten ze de Nederlandse Gereformeerde Kerken. Het is maar één letter extra wat de ene kerkformatie betreft, maar het gaat wel om de heling van een breuk die circa 56 jaar heeft geduurd.

In 1966 ontstond er onrust in de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, indertijd ontstaan uit een conflict van de Gereformeerde Kerken in 1944. Via een kritische Open Brief vroeg een aantal predikanten om ruimte voor een breder kerkbegrip, meer openheid en gesprek met de ‘gewone’ gereformeerden. Hadden ze dat gesprek maar gevoerd.

Sympathisanten van deze actie werden hard aangepakt. Predikanten, schooldirecteuren en schoolmeesters werden weg-getuchtigd. Als jong student in Utrecht voerde ik indertijd heftige gesprekken met een iets oudere vrijgemaakte kennis. In elk gesprek probeerde hij me te overtuigen van de heilige noodzaak elke predikant die afweek van de geloofsleer, zoals vastgesteld door de synode, af te zetten. Principe is principe. De afgezette predikanten en die met hen mee gingen, werden buitenverbanders genoemd. Later vormden ze de Nederlands Gereformeerde Kerken. De scheuring van 1966 zorgde in hun gelederen voor veel verdriet en trauma’s. Een opvoeding in een vrijgemaakt gezin dat de scheuring meemaakte, raak je nooit meer kwijt.

Twee kerkformaties die elkaar terugvinden, maakt stil en dankbaar

Toenadering

Op deze scheiding van wegen kwam men terug. Heel dapper. Vanaf 2017 werd toenadering gezocht. In de vrijgemaakte kerken ontdekte men dat er meer Kerk van Jezus Christus is dan gereformeerd vrijgemaakt. Er ontstonden diverse samenwerkingsgemeenten met de NGK en de Christelijk Gereformeerde Kerken (CGK).

Theologisch begon een inhaalslag. Het meest ingrijpende was de openstelling van het ambt voor vrouwen in de GKv als gevolg van een nieuwe manier van bijbellezen. Er werd openlijk nagedacht over homoseksualiteit en over kinderen aan het Avondmaal. Men besloot de breuk van 1966 te helen. Een nieuwe kerkorde werd voorbereid. En zo kwam het tot een gezamenlijk besluit. Slechts een enkele gemeente haakte af. Wie ook af haakten, waren de CGK met wie men al heel lang samen op weg was. Lokale contacten bleven maar landelijk trokken de CGK zich terug.

Hereniging

Op vrijdagavond 12 mei 2023 werd in de Jacobikerk te Utrecht de vereniging gevierd, de zondag erop in alle gemeenten. Mooie toespraken kwamen onder andere van de predikanten M.C. Batenburg, preses van de PKN, en S.P. Roosendaal, namens de synode van de CGK, en van de christelijk gereformeerde A. Huigen, hoogleraar aan de Protestantse Theologische Universiteit, als een soort kritische vriend.

Uiteraard veel vriendelijkheid, veel blessings, veel felicitas, veel goede en dankbare woorden. Twee kerkformaties die gescheiden wegen gingen en elkaar terugvonden, met oprechte spijt wat men elkaar had aangedaan, dat maakt stil en respectvol.

In de gang naar de vereniging peilden journalisten van het Nederlands Dagblad (ND), tot niet zo lang geleden het lijf blad van alle vrijgemaakten, bijna elke week de stemming in de gemeenten en hoe de vlag erbij hing bij de predikanten. Bijna dagelijks werd de lezer geïnformeerd via enquêtes en podcasts.

De uitkomsten waren, op een enkele afhaker na, steeds heel positief. In beide kerken willen veel predikanten, vooral in de NGK, het liefst meteen door naar de PKN, zo wist het ND een paar keer te melden. In de gemeenten ligt het nog gevoelig maar ook daar is de stemming positief. Ook volgens prof. dr. G. Harinck staan alle neuzen nu die kant op als volgende stap.

Natuurlijk beseft men dat dat niet zo snel gaat. Ook voor de hereniging van de twee zusterkerken was tijd nodig. En is de PKN niet een heel andere kerk dan de Nederlandse Gereformeerde Kerken? Een van de architecten van de vereniging, Ad de Boer, oud-journalist, politicus en lid van haast elke kerkelijke commissie en krant en elk tijdschrift in dit protestantse segment, uitte zich ook positief over toenadering tot de PKN. Hij zag echter wel wat struikelblokken, zei hij in het interview in het ND. Concreet noemde hij de ruimte voor vrijzinnigheid in de PKN en ook, vergeleken met de NGK, een hiërarchischer kerkmodel.

Vrijzinnigheid

Het is mooi dat beide kerkformaties nu positief kijken naar de PKN. Dat is weleens anders geweest, met name naar de voormalige Nederlands Hervormde Kerk. Inderdaad vanwege haar vrijzinnigheid en het volkskerkachtig kerkmodel waar alles maar toegelaten zou zijn en nooit de tucht werd toegepast. Was de PKN – in elk geval de oude NH Kerk – niet een bijna valse kerk?

Over vrijzinnigheid struikelt de PKN zelden

Op synodes van de GKv – en ook die van de CGK – werden alleen vertegenwoordigers van de Gereformeerde Bond uitgenodigd. Zij mochten daar een woord spreken, overigens meer gedoogd dan serieus genomen. Want waarom bleven die Bonders toch trouw aan een kerk met al die vrijzinnigheid?

Ondanks alle euforie ten opzichte van de PKN is dat nog steeds een struikelblok, stelde Ad de Boer. Zijn struikelprobleem verraste me. Nu zijn we in de PKN altijd de eersten om te zeggen, dat wij zeker niet de beste – of meest zuivere – kerk in Nederland zijn. Nee, dat zijn wij niet. Binnen de PKN valt er veel te struikelen. Maar – dat mag verbazen – over vrijzinnigheid struikelen we zelden. Die is er al eeuwen onder ons en soms dichterbij dan je verwacht. De leegloop van gemeenten baart ons meer zorgen, evenals de rechte prediking en de neiging tot een liberale levensstijl. En zo is er nog veel meer in de PKN te struikelen voor predikanten.

Verder neem ik aan dat het Ad de Boer cum suis niet ontgaan is dat er bij alle gelukwensen ook nogal wat gemeenten in de PKN kritisch kijken naar een aanstormende nieuwe golf gereformeerden. Vrouw in het ambt, kinderen aan het Avondmaal, ruimte voor homovieringen – hoe vrij lezen jullie zelf de Bijbel tegenwoordig? En hoeveel geduld hebben jullie met hen die dit allemaal niet meemaken?

Of andere vragen: hebben jullie niet een hoog EO-gehalte? Zingen jullie nog weleens psalmen in de dienst? En zal het midden van de PKN blij zijn met jullie aanwezigheid? Wat denken jullie zelf?

Welkom

Dat binnenverbanders en buitenverbanders elkaar na vijftig jaar terugvinden, stemt PKN-breed oprecht dankbaar. ‘Dat ’s HEREN zegen op u daal!’ De heftige gesprekken uit de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw zijn voorbij. De aandacht nu voor hoe de PKN omgaat met de diversiteit van geloof, spiritualiteit en theologie, is heel positief. Welkom. De PKN is een kerk met een breed dak. Daaronder is ruimte voor welke protestantse stroming ook. Het is de ruimte van de kerk der eeuwen. Welkom, maar doe het kalm aan. Als PKN zijn we al twintig jaar onderweg met de eerste golf en we hebben nog steeds moeite elkaar bij te houden.

Piet de Jong was onder andere twintig jaar predikant in Rotterdam-Delfshaven en is pastoraal actief in Rotterdam-Overschie.


Veiligheid
Woord & Dienst 2023, nr. 6/7

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken