Ze doen maar

Foute seks – BIJSCHRIFT 305

In deze bijdrage aan Schrift over foute seks, kijken we aan de hand van één schilderij verder dan de Bijbel zelf om zo nog eens te zien dat er in verschillende tijden ook verschillend tegen seks wordt aangekeken.

En de titel is: ‘ze doen maar’. Je kunt dat iemand zomaar ergens horen zeggen, maar de betekenis is dan niet altijd hetzelfde. In ‘ze doen maar’ kan onverschilligheid meeklinken en dan is het zoiets als: ‘ach, ik vind het wel best’. Maar in ‘ze doen maar’ horen we verontwaardiging – en dan wordt het zoiets als: ‘zijn er dan helemaal geen grenzen meer?’.

Die laatste betekenis past bij dit schilderij van Cornelis Cornelisz van Haarlem. Hij schilderde het toen hij nog maar net zo’n 28 jaar oud was, omstreeks 1590. We zien een vunzige monnik die de linkerborst van een begijn betast. Begijnen waren vrouwen die niet het klooster in wilden, maar die in gemeenschap wel een religieus leven wilden leiden. Hoe het ook zij, én de begijnen, én de monniken werden geacht een kuis leven te leiden.

Maar wat we hier zien is niet kuis en zeker in de ogen van de schilder ook niet pluis. De monnik heeft een zwoele blik. Zonder de vrouw aan te kijken lijkt hij helemaal op te gaan in wat hij voelt. Alsof het goddelijk is. En zij, zij maakt zich misschien al een voorstelling van de zevende hemel. Kijken we naar haar blik en haar handen, dan is zij een en al overgave.

En de vrouw is, hoe zal ik het zeggen, spontaan gebouwd. Maar misschien, wie zal het zeggen, is ze ook al even zwanger. Ze draagt nog wel een gebedssnoer met tien grote kralen (voor de weesgegroetjes) en aan die snoer ook nog een crucifix. Maar het hangt er wat ongelukkig bij. Op dit moment wordt er in ieder geval niet mee gebeden.

En dan is er nog de tafel. We zien daarop rijp en sappig fruit dat symbolisch verwijst naar wellust. De opengesneden passievrucht doet je zelfs zomaar aan iets anders denken. En het glas wijn verwijst misschien naar grenzeloosheid.

Wat hier gebeurt, kan het daglicht eigenlijk niet verdragen. Toch is de ruimte waarin er wordt gevoosd bepaald geen duister fietsenhok. Met de tafel erbij is de ruimte aangenaam en zij die zich hier aan elkaar overgeven staan in het volle licht. Schaamte is er niet en daarmee is het gedrag, zeker in de ogen van de schilder, ook letterlijk on-beschaamd.

Hier gaat het zonder enige twijfel om foute seks. Maar, let wel, niet vanwege de seks zelf, want daarbij zou je kunnen zeggen: ze doen maar. Er is geen sprake van intimidatie, geweld of onwil. Nee, deze seks is fout omdat deze monnik en deze non volgens hun eigen kerkelijk recht helemaal geen seks zouden mogen hebben.

Dit schilderij is niet meer en niet minder een protestantse aanklacht tegen de katholieke kerk die zelf verloederd was.

Die aanklacht past helemaal in de tijd van schilder Cornelis Cornelisz van Haarlem. Hij had de Spaanse bestorming en het beleg van Haarlem meegemaakt en ook het moment waarop Noord-Nederland officieel protestants werd: 1577. Tegen naakten had Cornelis niks, dat zien we op bijna al zijn andere schilderijen. Maar met de katholieke kerk had hij het helemaal gehad, al voelde hij zich blijkbaar nog wel geroepen om de mistanden in die kerk aan het licht te brengen. In onze eigen tijd zou hij waarschijnlijk een cartoon hebben gemaakt met als onderschrift: Foute seks!