De Amersfoortse zwaan

Op dit moment telt Nederland zo’n zestig pioniersplekken. Dat zijn protestantse projecten die beogen de Bijbelse boodschap in nieuwe vormen aan te bieden aan een breed publiek. De verschillende pioniersplekken zijn heel divers. Men heeft met elkaar digitaal contact en twee keer per jaar een gezamenlijke training. Eén van die pioniersplekken is de voormalige Lutherse gemeente van Amersfoort met ds. Diederiek van Loo. Wij stelden haar enkele vragen.

Per 2010 kwam er een eind aan de Evangelisch-Lutherse Gemeente Amersfoort-Baarn-Soest. Waarom?
Omdat ze te klein en te weinig daadkrachtig was en er in protestants Amersfoort een grote fusie gaande was. De Lutherse gemeente had het moeilijk: de eigen predikant ging met emeritaat en de kerkenraad trad in zijn geheel af en het kerkgebouw zou verkocht kunnen worden. Toen kwam de aanzet van buitenaf, van niet-Lutheranen: Mensen, dit kunnen we toch niet laten gebeuren. Jullie kerkgebouw staat op een fantastische plek, in een winkelstraat, en we willen de Lutherse traditie in Amersfoort en omgeving toch niet kwijt raken. Er is toen een clubje gevormd dat iets nieuws wilde beginnen in plaats van alleen maar het licht uit te doen. De nieuwe lijn werd: wat kan hier gaan gebeuren? Met deze plaats, deze mensen en deze stad in deze tijd?

Amersfoort liep in 2012 als pioniersplek voorop. We startten in 2012 met kerkdiensten, één keer in de veertien dagen, met een muziekgroepje erbij. Maar dit werd geen succes. We zijn toen met een groep mensen van buiten de kerk om de tafel gaan zitten. We hebben toen een plan gesmeed: wat vinden we belangrijk? Wat willen we vasthouden? Reformatie begint ook met het kiezen van je basis. Wat is nu het allerbelangrijkste? Ook Luther wist de bakens te verzetten toen dat nodig was. Eerste fundament was de Bijbel; ten tweede de muzikale traditie van de Lutheranen; ten derde de interesse in mensen, en ten vierde: We willen echt een kerk blijven. Er moet dus ook een plek zijn om te bidden en de sacramenten te vieren.

Zaterdagmiddag is een mooie middag in de stad, hartstikke druk. Dan worden er concerten gegeven in onze kerk. We besloten geen kerkdiensten meer te houden op zondag, maar die mee te nemen naar de zaterdag. We lieten zien: de concerten zijn niet heel anders dan de kerkdiensten. Muziek troost en bemoedigt. Het mensen laten vertellen over hun inspiratie is niet iets geheel anders dan het vieren van een eredienst. Een beetje preek gaat erover hoe je ook in de praktijk je geloof leeft. Een kerkdienst hoeft niet persé te beginnen met ‘Onze hulp is in de Naam van…’ en te eindigen met ‘Amen’. Waar aandacht is voor mensen en waar je die voor God laat brengen, is dat niet een kerkdienst? Zo hebben we de bakens verzet.

We hebben gastvrouwen en gastheren. Mensen lopen individueel binnen. Ze komen voor het kerkgebouw, uit nieuwsgierigheid, als toeristen. Sommigen kijken twee tellen op de drempel en vinden dat genoeg. Anderen blijven, steken een kaarsje op en blijken een Lutherse oma te hebben. Om vier uur op zo’n zaterdagmiddag is er een bijeenkomst. Er is dan een serie concerten, een serie kerkdiensten. Dan is er het thema ‘Bijbel’. Dat kan een vertelling zijn voor kinderen, poëzie rond Bijbelse thema’s, of het dóórlezen van verhalen. We hebben ook een serie waarin we mensen vragen een overweging te houden over de vraag: wat drijft je?

Waar haal je steeds de mensen vandaan die muziek maken?
Dat is een kwestie van netwerken opbouwen. We hebben soms professionals, maar tevens goede amateurs. De eigen organist heeft mogelijkheden en een groot netwerk. Voor de concertseries melden mensen zichzelf aan. Voor de tien concerten die we organiseren hebben we minstens twintig gegadigden. We houden in principe de Lutherse liturgie aan. Een lectio continua gaat niet, als je één keer per maand bijeenkomt. We kunnen niet alles zingen, gezien het soms kleine getal aanwezigen. Het is dan beter om iets te kiezen wat gemakkelijk zingt. In zo’n eredienst komen zo’n dertig à veertig kerkgangers.

Jullie organiseren ook veel exposities…
De tweemaandelijkse ’Kunst-Kijkroute’ in Amersfoort had een keer als thema ‘wonderen’. Ik las dat in een stadsblaadje. Mij leek het interessant: hoe kijken moderne kunstenaars aan tegen het ‘wonder’? Zo kwam de eerste tentoonstelling de kerk binnen. Onze kerkdienst hebben wij daar toen aan vast gehaakt. Kunstenaars vertelden in die dienst wat zij onder wonderen verstonden en ik heb daar enkele Bijbelse wonderverhalen naast gelegd. Als er kunst in de kerk hangt, gebeurt er iets. Met de ruimte en met de kunst.

Wat drijft U als predikante om deze (pioniers) plek overeind te houden?
Het is heel uitdagend. Ik wil bereiken dat op zo’n plek midden in de stad de kerk niet verdwijnt. De stad wordt anders als er plaatsen zijn zoals de onze. Als ik mijn Paasdienst aan het voorbereiden ben, komt de vraag: wat kan ik in die Paasdienst doen wat ik in de krant kan schrijven? Voor Pasen-op-zich kan ik geen journalist laten opdraven.

Wat heeft de reformator Maarten Luther met dit alles te maken?
Luther was in zijn tijd een inspirerende voortrekker. Hij vroeg zich af: waarover gaat het nu echt in het leven? Wat moeten we bewaren en wat moeten we vaarwel zeggen? Bekijk zo eens een Bijbelverhaal, bij voorbeeld dat van de graankorrel die in de aarde valt. Wij zijn de graankorrel: je moet eerst sterven om daarna op te staan. Je moet durven begraven, want alleen dan kan er weer iets nieuws groeien. Dat heeft deze Lutherse gemeente echt gedurfd.