De relatie kerk en Israël

‘Wie is mijn naaste?’ Lukas 10:29

• Bijbellezing: Lucas 10:25-37
• Tweede lezing: Psalm 87, met als kernvers ‘Bij de namen van de volken schrijft de HEER: ‘Dit volk is hier geboren.’ (87:6)
• Derde lezing: 1 Petrus 3:8-17, met als kernvers ‘…de hoop die in u is…’ (3:15)
• Preektekst: Lucas 10:29
• Thema: De hoop die in je is

Liturgisch kader

Israëlzondag: een jaarlijks moment om stil te staan bij de betekenis van de relatie van de kerk met Israël. Vaak wordt benadrukt dat wij ons moeten verdiepen in de Joodse wortels van onze christelijke traditie en God bidden om zijn zegen over onze ‘onopgeefbare verbondenheid’ met Israël.

Even belangrijk is ons te realiseren dat ‘kerk’ meer mensen omvat dan wie wij op zondagmorgen in de onze vieringen ontmoeten. Juist op Israëlzondag doet het ertoe dat wij als kerk ook de hartsverbondenheid voelen met onze Palestijnse broeders en zusters. Zij zijn evengoed als wijzelf deel van Christus’ kerk. Met hen zijn wij net zo goed ‘onopgeefbaar verbonden.’ Wat betekent dat voor hoe wij invulling geven aan de Israëlzondag?

Palestijns-theologische invalshoeken kunnen ons daarbij helpen. In deze bijdrage een handreiking. Met aandacht voor af te breken scheidsmuren en voor hoop als waakvlam in ons denken en doen. Zodat de hoop van de één niet leidt tot de wanhoop van de ander.

Suggesties voor de liturgie

• Leefregel – Matteüs 5:38-48
• Psalm 42 en 43 – worden getoonzet door hoop
• Lied 829 Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk, 2013 – een lied van hoop en verlangen
• Zegenbede – Franciscaanse zegenbede

Uitleg

Psalm 87 – een inclusieve Psalm voor deze zondag

Focus

Het eerste Testament laat de hemelsbrede focus van God op de aarde zien. Ook in Gods weg met volk Israël. Psalm 87 is een inclusieve Psalm te noemen. Niet vanzelfsprekend, want er zijn ook heel andere Psalmen. Yohanna Katanacho wijst daarop in Het land van Christus. De Psalmen van Asaf zijn klaagliederen over de val en verwoesting van Jeruzalem: ‘wij’, het Joodse volk, tegenover ‘de niet-Joodse volken’. Psalm 87 daarentegen is een Korachitische Psalm: vertrouwen op God is voor alle volken.

Alle volken

Psalm 87 doorbreekt het wij-zij-denken en bezingt de Sion als plek waar alle volken aan hun geboorterecht komen. Niemand uitgezonderd. De volken die genoemd worden zijn ‘Angstgegner’ van Jakob/Israël: Rahab en Babel worden hier in één adem genoemd. Dezen roepen huiveringwekkende herinneringen op aan de Egyptische slavernij en de Babylonische ballingschap. Filistea stond te boek als een oorlogszuchtig volk, waarmee geregeld de strijd aangebonden moest worden. Tyrus was een economische dwarsligger, groot en machtig geworden door haar nietsontziende zelfverrijking (zie Ezechiël). Nubië: ver, ten zuiden van Egypte, maar machtswellustig. Vijf klinkende namen dus van volkeren die wat graag de Sion zouden willen veroveren.

Toch: alle volken, ook deze vijf, horen en komen thuis op de Sion. Het is inclusief. Israël én Palestina. Een profetie, een droom ‘Bij de namen van de volken schrijft de HEER: ‘Dit volk is hier geboren.’ (Psalm 87:6) Op de Sion weten wij ons allen kinderen van God, zijn we aan alle strijd en verdeeldheid voorbij. Ieder mens heeft daar niet alleen gelijke rechten, maar heeft zich ook aan elkaar gegeven om daarin voor elkaar borg te staan. Omdat we alleen zó waardige en betrouwbare Verbondgenoten van God zijn.

Lukas 10 – Je kunt ernaast zitten of naaste zijn

Naaste

De wetgeleerde wil van Jezus weten wie dan zijn ‘naaste’ is. Is dat een verbijsterende vraag? Een vraag waar wij mee worstelen op een zondag als Israëlzondag. De vraag ‘wie is mijn naaste?’ is geen onschuldige vraag, zegt Munther Isaac in De andere kant van de muur. De vraag impliceert dat er ook mensen zijn die niet als naaste gezien kunnen of hoeven worden. Wie hoort erbij (en moet ik dus liefhebben) en wie niet (en ben ik dus ook niet verplicht om lief te hebben)? Het is belangrijk dat wij ons bewust zijn van hoe het definiëren van wie jijzelf bent ook consequenties heeft voor hoe we elkaar zien, over elkaar denken, met elkaar omgaan. Zeker als het gaat om mensen die daarin van jou verschillen en van wie jij je een beeld hebt gevormd dat jou eerder angst inboezemt dan vertrouwen wekt.

Scheidsmuren doorbreken

Isaac laat zien dat uit de vraag ‘Wie is mijn naaste?’ scheidingsdenken spreekt. Dat die vraag niet zoekt naar hoe je elkaar recht kunt doen, maar veeleer uit is op zelfrechtvaardiging. Wat van de wetgeleerde in het Evangelie ook wordt gezegd. Met behulp van een parabel laat Jezus zien dat het een manier van denken is waardoor je aan elkaar voorbij leeft. In plaats van dat scheidsmuren doorbroken worden, wordt de realiteit van gescheiden werelden bevestigd door gedrag en gemaakte keuzes. Isaac noemt ‘de Muur’ in zijn land daarvan een een schrijnend voorbeeld. Die muur droeg niet bij aan vertrouwen en verbinding, wakkerde juist wantrouwen en vijandigheid aan. Muren zijn een statement: wij kunnen niet samen leven! ‘Om vrede en gelijkwaardigheid te bereiken, moeten we eerst leren elkaar te accepteren.’ Indrukwekkende voorbeelden hiervan: ‘Sadaka-Reut’, ‘Tent of Nations’ in Bethlehem, ‘the Parents Circle’ en ‘Open House’ in Ramle.

Barmhartige Samaritaan

Isaac wijst ons op details in ‘de barmhartige Samaritaan’ die veelzeggender zijn dan we ons voorheen wellicht realiseerden. De man langs de kant van de weg is ‘naakt’ en ‘buiten bewustzijn.’ Hij is dus niet thuis te brengen aan zijn kleding, evenmin aan de klank van zijn taal. Zijn identiteit is niet te achterhalen. Wie is hij? Jezus gaat aan die vraag voorbij. Het doet er niet toe wie hij is. Hij is een mens, zoals jijzelf. Hij is een naaste … zoals jijzelf?

Dat hangt dus af van wat jij doet. En dat is weer onlosmakelijk verbonden met hoe jij in jouw leven scheidslijnen hebt getrokken, die remmend kunnen werken in situaties waarin jij mensen ontmoet die anders dan jij in het leven staan en die in situaties verkeren waarvan een indringend appel op jou uitgaat. Isaac probeert zich voor te stellen hoe deze parabel verstaan zou worden in een Palestijnse context: zou het dan voorstelbaar kunnen zijn dat in plaats van ‘Samaritaan’ ‘Joodse rabbi’ gelezen wordt? En wanneer de parabel in een Joodse context klinkt, dat in plaats van ‘Samaritaan’ ‘Palestijn’ gelezen wordt?

Kernwaarden

Wanneer Jezus de parabel verteld heeft, wil hij van de wetgeleerde graag nog weten wie de naaste is geworden van het slachtoffer van de rovers. ‘De man die medelijden met hem heeft getoond’, antwoordt die. We mopperen wel eens: ‘Hij krijgt ‘Samaritaan’ blijkbaar niet over zijn lippen!’ We kunnen het ook positiever duiden: het gaat niet om etniciteit of religie. Maar om wie je bent als mens en de manier waarop je voor elkaar medemens bent. Zo bezien is Jezus er middels zijn parabel in geslaagd om de wetgeleerde niet alleen thuis te brengen bij zijn kernwaarden, maar ook om hem ervan te doordringen dat dat het belangrijk is dat je die kernwaarden zonder aanzien des persoons toepast. Juiste theologie leidt tot het gaan van de juiste weg, tot de juiste praktijk. Geloof reikt handelingsperspectieven aan!

1 Petrus 3:8-17 – De hoop die in u is

De eerste brief van Petrus wordt ‘de brief van de hoop’ genoemd. Door Christus’ verrijzenis uit de dood zijn wij wedergeboren tot een levende hoop. ‘Verheug je daarin!’ (1:6) zegt Petrus, hoezeer je nu nog verdrukking te verduren hebt. Hoop is zowel in de Joodse als in de christelijke traditie nauw verwant aan verwachting en vertrouwen. Daarbij is hoop een levenshouding: waarop je hoopt, motiveert en enthousiasmeert je om daaraan zelf handen en voeten aan te geven. ‘Het is een gerichtheid van de geest, een gerichtheid van het hart, verankerd voorbij de horizon.’ (Havel)

Munther Isaac stelt op dit punt kritische vragen aan de wereldwijde kerk. Voor Israëlzondag: ‘Dringt jullie theologie aan op een gedeeld land? Bidden jullie om vrede voor allen in het land? Werken jullie aan het tot stand komen van gerechtigheid in het land? Een theologie waarin Israël aan de orde komt, kan niet zonder een theologie waarin ook Palestijnen voorkomen. Als het land aan de orde komt, zou elke theologie de zaak van gerechtigheid, vrede en verzoening moeten dienen.’

Ideeën voor kinderen

Voor de jongere kinderen

Muziekclip (YouTube) ‘Je mag er zijn’ (Herman Boon) of ‘Iedereen is anders’ (Marcel Zimmer). In de ogen van God zijn we allemaal gelijk!

Voor de oudere kinderen

Een Matroesjka is poppetje dat uit een hele verzameling kleinere uitvoeringen ervan bestaat. We dragen allemaal heel verschillende kanten in ons mee. Die horen bij ons. Maar ten diepste zijn we allemaal: mens! Het is belangrijk om die diepste dimensie te ontdekken, voorbij aan allerlei andere dingen waarop we elkaar zo makkelijk beoordelen of afrekenen.
(Foto van Opsa op Pixabay)

Geraadpleegde literatuur

• Y.Katanacho, Het land van Christus, Utrecht 2019, 83-85
• M.Isaac, De andere kant van de muur, Kampen 2023, 105-121, 224-228
• www.joods-christelijke-dialoog.nl – Eeuwout Klootwijk, over: 1 Petrus 3:8-18