Voor protestanten is synodaliteit een heel bekend woord en ook ordes en congregaties zijn gewend te werken op synodale wijze, met een kapittel bijvoorbeeld. In de katholieke kerk is dit een relatief nieuwe term, hoewel de basis al in elk geval in Vaticanum II werd gelegd. Het betreft vooral het samen onderweg zijn naar een levendige kerk met toekomst. Het gaat om het betrekken van alle gedoopten als leden van dat ene lichaam, en om daarin ieder diens verantwoordelijkheid in te laten nemen. Wat heeft dat voor consequenties?
None
De synodale weg
Maandag: tijd voor een Theologencolumn. Deze week opent Monique van Dijk-Groeneboer de week met een blik op synodaliteit. Hoe maken we ruimte voor elkaar in de kerk?
Monique van Dijk-Groeneboer
“Echt luisteren naar alle leden van de kerk, betekent ook luisteren naar stemmen die hebben opgegeven nog van zich te laten horen.”
Voor protestanten is synodaliteit een heel bekend woord en ook ordes en congregaties zijn gewend te werken op synodale wijze, met een kapittel bijvoorbeeld. In de katholieke kerk is dit een relatief nieuwe term, hoewel de basis al in elk geval in Vaticanum II werd gelegd (zie bijvoorbeeld ‘Op weg naar een luisterende Kerk,’ 2022). Het betreft vooral het samen onderweg zijn naar een levendige kerk met toekomst. Het gaat om het betrekken van alle gedoopten als leden van dat ene lichaam, en om daarin ieder diens verantwoordelijkheid in te laten nemen. Wat heeft dat voor consequenties?
Europese ontmoeting in Praag
Ik had het voorrecht om in het kader van de synodale weg van de katholieke kerk in februari 2023 mee te gaan als gedelegeerde vanuit Nederland, naar de Europese bijeenkomst in Praag . De bijeenkomst was getiteld ‘Vergroot de ruimte van uw tent.’
Het was niet alleen een verzameling van alle Europese bisdommen, maar ook het proces zelf was op synodale wijze georganiseerd. We luisterden naar elkaars ervaringen en inbreng maar gingen niet in discussie met elkaar. Er was een open, actief luisteren. Er waren uiteenlopende visies op wat de kerk in Europa te doen staat en die konden er allemaal zijn. We hoefden het niet eens te worden. Het is een verademing dat dat kan. Ook in de gemengde gespreksgroepen (als in: leken en gewijde ambtsdragers, mannen en vrouwen en van verschillende landen afkomstig) werd op die manier steeds gewerkt: luisteren naar ieders inbreng, wat bij hen naar boven komt in het kader van de vraagstelling waar we ons op richtten en wat we tot nu toe hadden gehoord.
Er was ruimte voor de Heilige Geest om haar werk te doen
De Heilige Geest
Tussen de verhalen van mensen of groepen door werd regelmatig gebeden. Dit was niet alleen om rust te hebben in het lange luisteren, ter afwisseling zeg maar. Het was de ruimte voor de Heilige Geest om haar werk te doen. Om jezelf te openen voor wat het gehoorde in jou doet. Het was onderdeel van het proces, om tot onderscheiding te komen. Wat is hier nu werkelijk gezegd? Wat raakt, waar gaat of ging mijn aandacht naar toe?
Het was een contemplatieve wijze van samenzijn; zonder discussie elkaar horen en in gebed verbonden zoeken naar de weg. Zo ontstaat een gemeenschappelijk verhaal waar de verschilligheid niet hoeft te verdwijnen; er hoeft geen consensus te zijn. Maar alles is van waarde wat de deelnemers noemen.
Verschilligheid
Ik merkte dat ik het een verademing vond dat er ruimte was voor iedereen om te spreken en dat alles gehoord kon worden. Wie er wel en niet echt luistert is dan niet te meten uiteraard, maar zaken werden hardop benoemd en niet tegengesproken. Dat is echt de diversiteit, of liever de verschilligheid er laten zijn.
Het is een verrijking als verschillen transparant worden
Diversiteit wordt in de kerk vaak weggezet als het accepteren dat er veel verschillen zijn maar deze vooral niet benoemen. Terwijl het juist een verrijking is als verschillen echt transparant worden. God heeft ons allen als unieke wezens geschapen, geen een gelijk. Laten we dat niet wegpoetsen of negeren. Én laten we al die unieke wezens op gelijkwaardige manier stem geven, zodat er werkelijke, gezamenlijke ontmoeting ontstaat.
Zonder oordeel
Het werkelijk naar elkaar luisteren is een houding die ingeoefend moet worden. Want werkelijk naar elkaar luisteren betekent zelf je hart openstellen voor de waarlijke ontmoeting met de ander. Dat houdt het risico in dat je dus zelf ook geraakt kan worden door wat de ander vertelt. Dat je erdoor verandert, in beweging komt en verder groeit. Dit is een wezenlijk onderdeel van echte communicatie maar wordt zeker in de kerk niet vaak gebezigd. Zoals monseigneur Van den Hende het zo mooi zei: “Werkelijk naar elkaar luisteren in een ware ontmoeting is een persoonlijk cadeau voor de ander.”
Ongehoorde stemmen
Echt luisteren naar alle leden van de kerk, alle delen van dat ene lichaam, betekent ook luisteren naar stemmen die vaak niet doorklinken, die niet hard roepen, of het hebben opgegeven zich nog te laten horen. In het synodale proces willen we juist luisteren naar die ongehoorde stemmen. Luisteren naar specifieke groepen in de kerk: arme mensen, gemarginaliseerde mensen, mensen die zich niet welkom voelen of buitengesloten voelen, gescheiden en hertrouwde mensen, LHBTQIA+’ers, migranten en mensen wier leven niet zo loopt als ze hadden gehoopt.
Jongeren zijn niet de toekomst, ze zijn nú al in onze kerk
Jonge mensen
Bij uitstek jonge mensen worden in de kerk nauwelijks gehoord. Zij zoeken meer dan ooit naar authenticiteit vanuit hun eigen autonomie én zij willen meer dan ooit ergens bij horen. Velen lijden aan depressie en eenzaamheid en niemand kijkt echt naar hen om, luistert naar hen. In de kerk is een verlegenheid om naar hen uit te reiken, en wordt vooral gewacht tot ze weer terug de kerk in komen.
Vaak gebeurt dit vanuit de angst voor het lege nest, ‘want zij zijn de toekomst.’ Nee, zij zijn niet de toekomst, maar ze zijn nú al in onze kerk, alleen niet in het gebouw op zondag. Ze doen er nu al toe en hun stem moet worden gehoord.
Vergroot de ruimte van uw tent
Het thema van het synodale proces in de katholieke kerk is dit jaar dus ‘vergroot de ruimte van uw tent.’ Dit betekent bijna letterlijk de ruimte groter maken en doelt vooral op het besef dat alle gedoopte mensen samen die ene tent vormen en erin passen. Dat betekent dat ieders stem ertoe doet en mee mag klinken. Daar zijn we nog lang niet, maar ik heb goede moed dat we stappen in die richting zetten. Als er echte ontmoetingen plaatsvinden waarin echt geluisterd kan worden naar eenieder, ongeacht dat nu een stem is die je graag hoort of een waar je moeite mee hebt.
Monique van Dijk-Groeneboer is professor Religieuze Educatie aan de Faculteit Katholieke Theologie van de Universiteit van Tilburg.
In Samensturing in de kerk werken Rianca Evers en Wilbert de Goei een werkbaar en haalbaar model uit voor nieuwe kerkstructuren: samen terug naar de oorspronkelijke missie van de kerk, samen sturen. Samensturing is een concept dat zijn waarde al heeft bewezen in de wereld van de organisatiekunde en verandermanagement. In dit praktische en inspirerende boek vindt u handvatten om dit model toe te passen in iedere gemeente.
