Franciscus van Assisi

In deze serie loopt de auteur stap voor stap langs de spirituele weg, die hij met Evelyn Underhill in september insloeg. Hij doet dat steeds aan de hand van een mysticus, in deze serie ‘Ambassadeur van God’ genoemd.

Franciscus (ongeveer 1180-1226) was een troubadour van God en inspireert vandaag velen tot een ecologisch besef. Hij ervoer geen harde scheiding tussen de mensenwereld en die van de planten en dieren, zodat hij zelfs ‘broeder kakkerlak’ groette. Opgegroeid als zoon van een welgestelde zakenman, gingen zijn ogen open toen hij begin twintig was. Daaraan ging een lange strijd vooraf tussen zijn leven in de wereld en de aanhoudende roep van zijn ziel.

Franciscus was een levenslustige jongen die zich tot zowel vechten als feestjes aangetrokken voelde. Totdat hij op een dag buiten de poort van Assisi wandelde. Hij kwam langs het kerkje van San Damiano: ‘bijna een ruïne en door alle mensen opgegeven. Geleid door de Geest ging hij naar binnen, viel biddend neer voor de crucifix en, geraakt zonder het te willen, ging hij als een ander mens weer naar buiten’. Zijn innerlijke strijd is beëindigd. Eerst sliep hij, nu is hij spiritueel ontwaakt. Hij hoort en ziet andere dingen. ‘En het beeld van de gekruisigde Christus sprak tot hem: ‘Franciscus, herstel mijn huis dat, zoals je ziet, in verval is geraakt’. Vanaf dat moment gaf hij zijn leven aan het herbouwen van het kerkje en, later, de wereldkerk.

Ontwaken

Volgens geestelijk begeleider Evelyn Underhill in haar boek Mystiek zijn er twee lagen in de mens. De eerste is die van het praktische, alledaagse bewustzijn waarmee we douchen, werken en kinderen opvoeden. Daaronder is de laag van geloof of spiritualiteit, ‘het vonkje van de ziel’.

‘Franciscus, herstel mijn huis dat in verval is geraakt…’

Dit vlamde steeds meer in Franciscus op, wat de spanning met zijn gewone leven vergrootte. Af en toe kon hij in gezelschap plotseling afwezig zijn. Uiteindelijk brak de spirituele laag door in de plotselinge keuze om het verlaten kerkje van San Damiano binnen te gaan. ‘Geraakt zonder het te willen, ging hij als een ander mens weer naar buiten.’ Deze godservaring staat bekend als de fase van ontwaken, het begin van de spirituele weg. Vanaf nu doorgloeit het vonkje van de ziel steeds meer zijn persoonlijkheid, totdat hij één met Christus wordt. Volgens de legende ontving hij als teken daarvan diens kruiswonden op zijn lichaam. Een psychosomatische uitdrukking van zijn innerlijke leven.

Een voorproefje van deze fase van ontwaken ervaren we in een goede pastorale ontmoeting. Met een rake uitdrukking zeggen we dan dat we een ‘verdiepend gesprek’ hadden: dieper namelijk dan het gewone, alledaagse bestaan; dichter bij het vonkje van de ziel. We kennen allemaal het verschil met een gesprek over koetjes en kalfjes. Zo’n bezielende ontmoeting kunnen we niet plannen; die overkomt je. De fase van ontwaken of wedergeboorte wordt voor mystici dan ook verbeeld in het verhaal over Jezus’ maagdelijke geboorte, geheel buiten het initiatief van mensen om.

Er zijn mensen die, evenals de jonge Franciscus, onrustig zijn en geen echte bezieling meer ervaren in wat ze doen. De dingen die ze altijd belangrijk vonden, spreken hen niet meer aan. Ze voelen zich lusteloos en down. ‘Ik wil niet dood, maar zie geen reden meer om te leven’, zei iemand eens. Het gaat hier niet om een depressie in therapeutische zin. Dit gevoel is een signaal dat het vonkje van de ziel op het punt staat om door te breken. Daarvoor moet wel de tijd rijp zijn. In afwachting daarvan is het belangrijk om de betrokkene te verzekeren dat er ten diepste iets goeds gebeurt. Is die eenmaal ‘ontwaakt’, dan kan dat een radicale omwenteling van zijn of haar leven betekenen, zoals bij Franciscus. Maar dat hoeft niet. Wel zul je anders in het leven staan: een nieuw begin waarin je je weet opgenomen in een groter geheel (God).