Het psalmengebed draait niet alleen om mij

Lang niet alle psalmen gaan over een ‘ik’, al resoneren de ik-psalmen bij kloosterlinge Marga Zwiggelaar vaak wel meer en anders.

Op de lagere school werd er elke week een psalmversje aangeleerd. Psalm 42, ‘Evenals een moede hinde’ – ik ben uit de tijd van de nieuwe psalmberijming – was bij ons een van de favorieten. Ik denk dat het beeld van het hertje daar een grote rol in had, want verder is dit geen gemakkelijke tekst voor een basisschoolleerlinge.

Maar dat geldt voor de meeste psalmen, al zag ik bij Psalm 122 (‘Hoe sprong mijn hart hoog op in mij’) Jeruzalem al liggen boven op een heuvel, terwijl een vrolijke, dansende groep mensen over een zandpad op weg was naar de stad. Met een nog kinderlijk vertrouwen dat het allemaal goed is.

Ingewikkelde relatie

Psalmen trekken mijn hele leven al met mij mee, en niet alleen met mij maar met al die christenen door de tijd heen. Het psalmgebed heeft een lange traditie. De oorsprong ligt waarschijnlijk al in de joodse tempelritus waarvoor de psalmen werden geschreven. Via tempel en synagoge ging het door met de kerk, die het dagelijks bidden van psalmen overnam.

Naast de rituele functie die de psalmen hadden en hebben, konden en kunnen ze ook voor de individuele gelovige een grote rol spelen. De psalmen zijn bij uitstek liederen waarin het hele spectrum aan menselijke emoties voorbijkomt.

Blijdschap, verwondering, dankbaarheid, zich veilig weten en voelen, maar ook onmacht, verdriet, wanhoop en zelfs wraak en vervloeking; niets menselijks is de psalmist, en de vroegere en huidige psalmenbidder, vreemd. De psalmist is op een of andere manier in dialoog met God. De psalmist vraagt, bidt, looft, prijst, schreeuwt tot God.

God antwoordt met bescherming, overwinning, nabijheid, vergeving. In een psalm is er altijd een relatie tussen de bidder en God, ook al lijkt het soms dat God niet antwoordt.

Psalmen zijn dan ook bij uitstek liederen om de ingewikkelde relatie tussen God en gelovige woorden te geven. Ook hier komen alle menselijke emoties voorbij: het gevoel verlaten te zijn door God, maar ook de God die beschermt. Psalmisten hebben hiervoor de mooiste beelden bedacht: van de diepte van de put tot vliegen onder adelaarsvleugels.

Elke dag minimaal drie keer

In de kloostertraditie worden er elke dag psalmen gebeden. Hoe dat precies gebeurt en welke psalmen wanneer, is afhankelijk van de orde of congregatie. Zo wordt er in een slotklooster vaker gemeenschappelijk gebeden dan in een gemeenschap waar de leden buiten de deur werken. Dat heeft natuurlijk weerslag op het psalmengebed.

Eeuwenoude teksten waarin ik kan dwalen

Over het algemeen wordt er minimaal drie keer per dag gebeden, waarbij het ochtendgebed en het avondgebed gebruikelijk zijn. De andere gebedstijden kunnen wisselen per communiteit.

In onze communiteit van dominicanessen in Nijmegen wordt drie keer per dag gebeden: het ochtendgebed, het avondgebed en de completen.

Elke dag begeven we ons naar onze huiskapel om gezamenlijk de psalmen te bidden. Zo komt in het hele jaar een groot aantal psalmen in een maandelijkse cyclus voorbij.

Verbonden

‘Waarom zou je dat doen, elke dag weer psalmen bidden? Is dat niet ontzettend ouderwets?’ is een vraag die mij weleens gesteld wordt. En dan doen we dat in het klooster ook nog onberijmd, gewoon de bijbeltekst dus, en vrijwel elke psalm helemaal.

Als religieuze ben ik in een traditie gestapt, een biddende traditie waar psalmen een fundament onder vormen. Zo wordt er een verbinding gelegd met al die eeuwen van bidden in kloosters en kerk. Door de psalmen te bidden voel ik mij verbonden met die hele stroom mensen die door de eeuwen heen dezelfde teksten hebben uitgesproken.

Ik voel het ook als een verbinding met alle gelovigen op deze aarde. Altijd is er wel ergens een broeder of zuster die de psalmen bidt, elke minuut van de dag. Het is een doorgaand gebed dat de hele wereld rondgaat. Het psalmgebed draait niet alleen om mij, maar om de grote gemeenschap van het verleden en van nu en van de toekomst waar ik mij mee verbind.

Het bidden van de psalmen op dagelijkse basis is hard werken. Ik heb daar de gemeenschap om mij heen bij nodig. In het verleden gebeurde het wel dat ik mij na het bezoek aan een klooster plechtig voornam dat ritme ook thuis aan te houden. Dat ging een week goed, de tweede week werd het al minder en na een maand was het goede voornemen helemaal verdwenen.

De marathon op gang houden

Spiritualiteit is voor mij namelijk hard werken. Het komt mij maar zo niet aanwaaien. Het vraagt aandacht, discipline, regelmaat, herkenning, vertrouwdheid. En in mijn geval heb ik ook een biddende gemeenschap om mij heen nodig die mij bij de les houdt. Als ik ’s ochtends geen zin heb om mijn bed uit te kruipen, of als ik druk bezig ben met het een of ander; de gemeenschap en God roepen, dus ga ik naar de huiskapel.

Als nieuw

Niet alle psalmen zijn even gemakkelijk te bidden. Dat heeft voor mij niet alleen te maken met de inhoud maar ook met taal en aanspreekvorm. De ik-psalmen resoneren bij mij vaak wel meer en anders dan de psalmen met de algemenere aanspreekvorm, zowel in positieve als in negatieve zin. Maar lang niet alle psalmen gaan over een ‘ik’. Heel wat psalmen gaan over ‘de rechtvaardigen’, of ‘het volk.’

Hoe de psalmen bij mij binnenkomen, heeft toch vooral te maken met de emotie of de staat waarin ik mij op dat moment bevind. Er is altijd wel een zin die, of een woord dat, tijdens het bidden oplicht. Zelfs bij psalmen die ik vrijwel uit mijn hoofd ken, zijn er van die momenten dat mij een woord voor het eerst opvalt, of juist als nieuw voorkomt.

Psalmen blijven voor mij eeuwenoude teksten waarin ik kan dwalen. Ik ontdek er steeds weer nieuwe beelden of woorden in om de geheimzinnige relatie tussen mij, als mens, en God uit te drukken. In alle emoties en in alle omstandigheden.

Het bidden van de psalmen is als het doorgeven van het olympisch vuur: het gaat uiteindelijk niet om de loper maar om het doorgeven van het vuur. De hele wereld over. Zo draag ik driemaal daags mijn steentje bij om die psalmenmarathon die al eeuwenlang de wereld rondgaat, op gang te houden.