Hiphop in het pastoraat

Veel jongeren, al dan niet gelovig, komen met hiphop in aanraking; het is momenteel een van de dominante culturen in Nederland. Zij kunnen zich erdoor aangesproken voelen. In dit artikel enkele praktische handreikingen aan christelijke geloofsgemeenschappen om aan de slag te gaan met hiphop.

Inleiding

Hiphop en het christelijk geloof. Dat zijn twee heel verschillende, losstaande zaken. Die hebben weinig met elkaar te maken, toch? Hiphop is toch rebels en rauw, een verzetscultuur…? Hoe rijmt dat met waarden van het christelijke geloof, zoals trouw, gehoorzaamheid en eerbied?

Het is misschien niet direct een combinatie die je verwacht, maar misschien zijn hiphop en het christelijk geloof toch meer met elkaar verbonden dan je op het eerste gezicht zou denken. Veel bekende Nederlandse rappers hebben een christelijke achtergrond en gebruiken christelijke elementen in hun hiphoptracks en videoclips. Zo heet het bekendste en meest geliefde album van rapper Kempi Dagen van du Bijbel (2008), danken de Rotterdamse rappers van Broederliefde God voor hun succes in hun nummer Jezus Man en rapt een van de meest gestreamde artiesten van Nederland, Frenna, regelmatig over de vele blessings (zegeningen) die hij van God mag ontvangen. Er zijn bovendien zeer populaire, expliciet christelijke rappers, zoals de artiesten van Damascus, die – zo blijkt uit een interessant scriptieonderzoek van mijn student Judith van Eck – met verschillende taalspelletjes hun hiphopteksten ‘holy’ maken. Regelmatig steken ze daarbij christelijke psalmen in een nieuw hiphopjasje: zoals in hun nummer Psalm 152.

Jongeren gebruiken hiphop als uiting van zingeving in hun leven

Veel jongeren, al dan niet gelovig, komen met hiphop in aanraking. Zij rappen soms zelf ook of gebruiken hiphop op een andere manier als een uiting van zingeving in hun leven, bijvoorbeeld door te luisteren of zelf te schrijven. In dit artikel vertel ik hier meer over en doe ik enkele praktische handreikingen om hiphop in het pastoraat en in de geloofsgemeente te gebruiken.

Hiphop in het kort

Maar eerst iets meer over hiphop. Hiphop is een muziekgenre en jeugdcultuur, die ontstaat in de jaren zeventig in de Bronx in New York, in de Verenigde Staten. Hiphop ontstaat onder Afro-Amerikaanse en Latino-Amerikaanse jongeren, die zich erin uitspreken over hun gevoelens: ze zijn boos en verdrietig omdat hun overheid te weinig doet voor hen en de buurt waarin zij wonen. In hiphop komen zij op voor hun gemeenschap. Vanuit deze oorsprong is hiphop een verzetscultuur. De verzamelterm hiphop wordt vaak gebruikt om zowel het muziekgenre (dat ook wel rap wordt genoemd) als de hele jeugdcultuur eromheen mee te omschrijven.

Door de tijd heen verspreidt hiphop zich over de hele wereld en komt ook in Nederland terecht. Hier krijgt hiphop vanaf de jaren negentig voet aan de grond. Anno 2024 is hiphop een van de populairste jongerenculturen in Nederland. In het bijzonder is Nederlandstalige hiphopmuziek populair: hiphop in het Nederlands, die ook specifiek gaat over het leven in Nederland. Vanaf 2015 domineert het genre de hitlijsten. In 2018 waren zelfs acht van de tien (!) meest gestreamde muziekartiesten in Nederland Nederlandse hiphopartiesten.

In de jaren daarna staat de top tien van meest beluisterde artiesten in Nederland tot op vandaag steeds vol met hiphopartiesten. Hiphop bereikt een enorm publiek. Tot dat publiek behoren allerlei Nederlandse jongeren met verschillende achtergronden. Ook jongeren die er niet direct naar op zoek zijn of die er niet per se gek op zijn, komen met hiphop in aanraking.

Rappers vertellen in hun hiphoptracks vaak over het leven op straat en in de buurt, en dan met name in de grote stad. Op ritmische melodieën vertellen zij verhalen over hun levens. Die zijn vaak grotendeels op de werkelijkheid gebaseerd, en vaak ook op een harde werkelijkheid, maar er zit ook een verhalend element bij. Hiphop gaat regelmatig over tegenslag: over verlies, verdriet en eenzaamheid en over hoe het is om in aanraking te komen met geweld, armoede en criminaliteit. Hiphop gaat vaak over de harde realiteit van jongeren die hun draai in de samenleving niet goed kunnen vinden. Hiphop kan grof zijn, soms ook problematische zaken verheerlijkend. Rappers vertellen verhalen over zaken die zo grauw en rauw kunnen zijn, dat je je kunt voorstellen dat ze het geloof kunnen uitdagen.

Hiphop gaat regelmatig over tegenslag: over verlies, verdriet en eenzaamheid

Maar rappers vertellen juist ook heel vaak over hun geloof. Misschien wel juist daarom. Dat gebeurt in de Verenigde Staten, in Amerikaanse hiphop, maar zeker ook in Nederlandse hiphop. Imani Perry, een Amerikaanse antropoloog die hiphoponderzoek doet, noemde haar boek over hiphopartiesten zelfs Prophets of the Hood. Rappers zijn een soort profeten, of in elk geval een soort predikanten, schrijft zij, die over het leven in de buurt prediken. In mijn eigen promotieonderzoek, dat ik komend voorjaar hoop te verdedigen aan de Universiteit Leiden, kwam ik erachter dat artiesten als zij over het straatleven rappen – met alles wat daarbij hoort –, maar daarnaast vaak een duidelijke boodschap, een moraal, een les meegeven aan hun luisteraar. Want: ‘Die lobi tori [Surinaams/Sranan voor ‘dit liefdesverhaal’] die komt als een blessing [zegen] nu (…) ik geloof, ik geloof,’ getuigt de Rotterdamse rapper Jairzinho, ‘dat we onze bloemen moeten blessen [zegenen] met holy water, in the name of the Holy Father’, in zijn recente track Van Dichtbij (2023).

Hiphop speelt een belangrijke rol in de levens van veel jongeren, blijkt verder uit internationaal onderzoek – en ook dat zag ik in mijn eigen onderzoek in een Nederlandse context terug. Met name ook in de levens van jongeren die zich niet altijd even goed gezien voelen in de samenleving. Juist daarom kan het ontzettend waardevol zijn om in het pastoraat ‘iets te doen’ met hiphop. In een onderwijscontext blijkt dat het heel stimulerend en motiverend voor jongeren is als een stukje van hun jongerencultuur het klaslokaal binnenkomt. Zij voelen zich gezien: zij weten zich erkend en herkend, omdat hun jeugdcultuur ook ‘meetelt’ in de klas. Het maakt dat zij zich er meer thuis voelen. Dat kan ook zeker zo werken in de context van de kerk en de geloofsgemeente, bijvoorbeeld in het pastoraat of jongerenwerk.

Maar hoe kan dat er dan concreet uitzien? Waar liggen kansen? Wat zijn valkuilen?

Maak er een taalspel van: hoe kunnen we elkaar leren begrijpen? Waarom straattaal?

Hiphop vertelt

Een drempel kan worden gevormd door een gebrek aan kennis over hiphop: wat is leuk of goed, wat spreekt aan, en ook: wat past binnen een geloofscontext? Niet elke hiphoptekst is wellicht passend. Om ‘selectievrees’ te verhelpen, raad ik aan de bal bij jongeren zelf te leggen. Zij zijn de experts! Vraag hen tracks te selecteren die in de dienst, het pastoraat of het jongerenwerk gebruikt kunnen worden. Ook taal kan een barrière vormen: in veel hiphop wordt straattaal gebruikt. Wijs niet te snel af, omdat je denkt dat een tekst grof is. Probeer niet teveel te oordelen, maar vooral vragen te stellen. Ook hier geldt: jongeren weten veel van wat speelt. Maak er een taalspel van: hoe kunnen we elkaar leren begrijpen?

Wat doet straattaal met de boodschap van jongeren? Hoe is dat anders dan de taal die doorgaans in een dienst wordt gebruikt? Waarom gebruik je deze taal om dit verhaal te vertellen, wat voegt dat toe?

Hiphop verbindt

Hiphop kan verbinden. Bij themazondagen kan het ontzettend interessant zijn om jong en oud te laten vertellen over hun favoriete nummers. Op die manier kan een hiphoptekst zoals Alles is Gezegend van Typhoon naast Liedboeklied 793 Bron van liefde, licht en leven komen te staan, of kan er een gesprek ontstaan over bijvoorbeeld Pjotrs Zonneschijn en hoe de tekst daarvan overeenkomsten of juist verschillen vertoont met een Opwekkingslied.

Zowel Typhoon als Pjotr vertalen hun christelijke achtergrond naar hun rapteksten. Zo rapt Typhoon in Alles is Gezegend een passage die je zou kunnen koppelen aan het bijbelverhaal over Job, de verlatene: ‘En ik was zo moe, dat de duisternis kwam / Zat in mijn vecht-en-vluchtmode / Wilde niet huilen als man (…) Vraag maar, wat wil je weten over schaamte en spijt? (…) Bij storm of windstil, ik hoor je stem / Oog in oog met iemand die me door en door kent.’

Hiphop kan helpen om bijbelteksten dichter bij jongeren te brengen

Zie je? Er zit misschien meer diepte in dan je dacht. Hiphop kan helpen om bijbelteksten voor jongeren dichter bij hun belevingswereld te brengen.

Hiphop zet je aan het denken

Hiphop biedt een creatieve ruimte om tot denken aan te zetten. Wat in jongerenwerk bijzonder goed blijkt te werken om jongeren dichterbij hun gevoel en geloof te brengen, is jongeren rapteksten te laten schrijven over wat hen bezighoudt. In de context van kerken of geloofsgemeenschappen kan dat specifieker: over hun geloof (het kunnen ook ‘gewone’ liedteksten zijn, voor wie wat minder geïnteresseerd is in hiphop).

Een andere mogelijkheid is om jongeren te vragen een bijbelverhaal uit te kiezen dat zij in hun eigen woorden (bijvoorbeeld met inbreng van straatof jongerentaal) herschrijven. Deze nieuwe, ‘eigen gemaakte’ teksten kunnen als uitgangspunt dienen voor een gesprek in de gemeente, in gespreksgroepen of in een individueel gesprek. Wat haal je er precies uit? Waarom spreekt deze tekst je zo aan dat je er een lied bij wil maken? Welke geloofsgedachte spreekt uit de zelfgemaakte tracks? Dit geldt ook voor rapteksten (en breder: liedteksten): als jongeren een raptekst kunnen uitkiezen en gevraagd worden daarop te reflecteren, zal dat meer inzicht kunnen geven in hun belevingswereld. Dus: bekijk het lijstje hieronder eens en wie weet klinken er de komende weken plots hiphopklanken in de kerk. Dat kan werelden openen.

Luistertips

• De albums Blessed I (2016) en Blessed II (2017) van Jonna Fraser.
• Alle nummers van Pjotr.
• De muziek van Damascus.
• De muziek van Typhoon, zoals het nummer Alles is gezegend. Deze artiest maakte ook een eigen versie van het Onzevader: ‘Gezegend zijn de hemellichamen / Heer, zuiver mijn lichaam / Reinig mijn ziel / Ontgiftig mijn geest / Schijn licht in mijn bovenkamer / Amen.’