Een bevlogen en bewogen mens: Jürgen Habermas (1929-)

We kennen er allemaal wel één of meer, van die mensen die vol enthousiasme ‘ervoor gaan’. In de kerk, in onze gemeenten of omgeving zetten ze zich in voor de goede zaak. In deze vaste rubriek worden dit seizoen een paar van die ‘bevlogen mensen’ in het licht gezet.

Hij is zelf niet gelovig, noemt zichzelf ook niet religieus of spiritueel: de Duitse filosoof Jürgen Habermas. In Nederlandse kranten, zoals Trouw, de NRC of de Volkskrant, kom je zijn naam regelmatig tegen. In Duitsland is hij nog veel bekender. In de wereld is hij misschien wel de oudste spraakmakende filosoof, geboren in juni 1929. Zijn boeken zijn in vele talen vertaald. Onlangs sprak hij zich uit over Israël en Hamas, waarbij hij stelde dat er geen sprake is van genocide in Gaza. Hij kreeg uit de wereld van de intellectuelen veel kritiek over zich heen. Hij werd beschuldigd van ‘ethische koudheid’ en onverschilligheid.

Kent solidariteit grenzen? Dat werd hem gevraagd. Hij had echter, goedbeschouwd, grote bezorgdheid geuit over het lot van de Palestijnse bevolking. Hij vond het begrip genocide als datgene wat Israël beoogt in Gaza echter een uitglijder. Burgerslachtoffers moeten tot het uiterste worden vermeden, schreef hij.

Zelf heb ik Habermas in zijn geschriften leren kennen als een bewogen mens. Hij wil vooral het gesprek stimuleren, ook wanneer het om ethische en maatschappelijke vraagstukken gaat. Gesprekken, discussie, debat, ook met tegenstanders, daaraan is juist in een tijd van conflicten en polarisatie grote behoefte.

We zullen wel moeten. Hij is met een grote bevlogenheid pleitbezorger van democratie, de rechtsstaat, de grondwet en mensenrechten. Om het gesprek in onze samenleving goed te kunnen voeren en het belang ervan te begrijpen, gaat Habermas al tientallen jaren niet alleen te rade bij andere filosofen, maar probeert hij ook te leren van vooral christelijke en joodse teksten. De taal van schuld en verzoening, vergeving, bevrijding en menselijke waardigheid, is en blijft (!) volgens hem nodig voor de verbreding en verdieping van het denken. Ook het spreken over solidariteit en communicatie, evenals de taal van de hoop en het verlangen, heeft religieuze wortels.

Habermas heeft geen religieuze antenne, heeft hij wel eens gezegd. Hij heeft echter een scherp inzicht in mensen, in wat nodig is voor het goede leven, evenals in de realiteit van het kwaad. Hij zag dat laatste met een grote schok direct na de oorlog. Hij zag dat hij ‘onder een regime van misdadigers’ had geleefd. Het is van groot belang dat er recht wordt gesproken en aan mensen recht wordt gedaan. Bij de uitreiking van de Erasmusprijs in 2013, werd hij beschreven als de ‘Erasmus van onze tijd’.

Een scherpzinnig en vooral …een bevlogen en bewogen denker.