Paul van Dongen: Verrijzenis
In deze rubriek licht Marleen Hengelaar een kunstwerk uit, dat raakt aan de actualiteit van het kerkelijk jaar. Ze geeft deze keer haar commentaar bij een werk van Paul van Dongen. We zijn in de tijd van de Veertig Dagen en Pasen. Het besproken schilderij’, ‘Verrijzenis’ vertelt ontroerend en teer over het wonder van Pasen.
Verrijzenis (2006) is een teer, verfijnd en meditatief werk. Het formaat is 70 x 33 cm, groter dus dan je op het eerste gezicht zou denken. Het werk is deels een ets en deels een aquarel, wat de bijzondere combinatie oplevert van een ets met scherpe en precieze lijnen en de vage, zachte kleuren van de waterverf.
Waar het gaat om religieuze onderwerpen, kiest de Tilburgse kunstenaar Paul van Dongen (1958) vaak één detail uit de traditionele uitbeelding van deze thema’s en vergroot dit vervolgens uit. Hij laat het detail het verhaal vertellen, zoals ook bij de hierbij afgebeelde Verrijzenis het geval is. Hier zijn het de doorns en de doornenkroon die ons iets van de betekenis van lijden en opstanding laten zien. Over de plantmotieven zegt Van Dongen: ‘De natuur met haar groeien, bloeien, versterven en weer uitlopen staat voor mij symbool voor Christus en zijn verrijzenis. En andersom.’
Een nieuw leven is voor ons opengelegd door Jezus’ lijden en sterven
Wat zien we? We zien een rechte doorntak met halverwege en bovenaan wat uitlopers. Deze zijn weliswaar verdord, maar lijken toch ook – vooral door de zachte kleuren die eroverheen spelen – een belofte in zich te dragen van nieuw leven. Verder zien we een doornenkroon die door de rechte tak in tweeën wordt gesplitst. Deze doornenkroon verwijst naar Jezus’ lijden en sterven. De venijnige stekels duiden op de hevigheid van zijn pijn. Maar ook hebben kerk en kunst in deze takkenkroon van oudsher een verwijzing ontwaard naar de vloek waarover we in Genesis 3:17,18 lezen: ‘ Vervloekt is de akker om wat jij hebt gedaan, dorens en distels zullen er groeien.’ Hoe symbolisch dat Jezus een kroon droeg, gemaakt van takken van vloek en vergankelijkheid!
De doorschijnende zacht-gekleurde ballen op de achtergrond sluiten hierbij aan. Ze blijken als je goed kijkt schedels te zijn. De schedel is het vanitassymbool bij uitstek: alles is ijdelheid, alles loopt uit op de dood. Ze sluiten ook aan bij de schedel die traditioneel aan de voet van het kruis is afgebeeld als verwijzing naar Golgota, letterlijk ‘schedelplaats’.
Ook de kleuren zijn betekenisvol. Paars is de kleur van zonde en lijden. Wit de kleur van reinheid en de verheerlijkte Jezus. Blauw verwijst naar de hemel. Het geel en groen van de blaadjes duiden op nieuw leven.
Wat betekenen al deze elementen, waaruit het beeld is opgebouwd, als je ze samenneemt? De ets spreekt van zonde, dood en vergankelijkheid en van nieuw leven dat voor ons is opengelegd door Jezus’ lijden en sterven. Dood en opstanding: wat dood leek blijkt barstensvol leven te zitten. Maar ook, zoals de doornenkroon hier doormidden wordt gebroken, zo werd Jezus’ lichaam voor ons gebroken, werd de gebrokenheid doorbroken en de weg omhoog vrijgemaakt. De rechte tak breekt door de gekromde doornenkroon zoals Jezus door de steen op zijn graf. Hij legt de weg naar boven open. Naar de hemel. Naar de Vader.
