Internationale Vrouwendag en vrouwen in de kerk

Maandag: tijd voor een Theologencolumn. Deze week opent Monique van Dijk-Groeneboer de week met een blik op internationale vrouwendag en de rol van vrouwen in de kerk.

„Wat vrouwen bindt is de wens om serieus genomen te worden in gesprekken, in organiseren en in hun geloof.”

Monique van Dijk-Groeneboer

Terwijl vrouwen zeker de helft van de bevolking vormen, wordt niet op alle plekken in organisaties aan hen een gelijkwaardige positie gegeven. Op de universiteit is dat nog steeds ingewikkeld, en in de katholieke kerk is een nog langere weg te gaan.

8 maart vrouwendag

8 maart is het weer internationale vrouwendag. ‘O ja…’ denken sommigen, en ‘moet dat in Nederland nog aandacht krijgen?’ denken anderen. Zeker de generatie van mijn kinderen denkt dat emancipatie toch echt iets was van hun ouders, vooral hun moeders, en dat het verder toch best goed gaat in Nederland. “Mannen krijgen bijna moeilijker een baan dan vrouwen, dus het schiet misschien zelfs wel een beetje door.” Dus voor jonge mensen staat het niet hoog op hun agenda.

Dat ik ook de kwaliteiten heb om hoogleraar te zijn en aan alle eisen meer dan voldoe, wordt dan voor het gemak even over het hoofd gezien

Maar de werkelijkheid laat anders zien. In sommige sectoren zijn vrouwen zeker goed vertegenwoordigd, maar bijvoorbeeld in hogere functies aan universiteiten is het nog steeds niet eenvoudig om aan het gestelde quotum te komen. Ik ben zelf hoogleraar geworden vanwege nieuw diversiteitbeleid, en dat zal me ook zeker door anderen worden nagedragen. Dat ik ook de kwaliteiten heb om hoogleraar te zijn en aan alle eisen meer dan voldoe, wordt dan voor het gemak even over het hoofd gezien. De meerderheid van studenten en promovendi zijn vrouw, maar hoe hoger de wetenschappelijke functie, hoe sneller het percentage vrouwen daalt.

Vrouwen in de katholieke kerk

Hoe is dat in de kerken in Nederland? En in het bijzonder in de katholieke kerk in Nederland? De katholieke kerkprovincie is onderdeel van de wereldkerk, en staat dus niet op zichzelf. Maar de context waarin zij zich bevindt is een zeer geseculariseerde en gemoderniseerde. Net als het geval is in heel West-Europa natuurlijk. Ook zij is als instituut omgeven door andere organisaties die bezig zijn met gelijkwaardige plekken voor vrouwen en gelijkwaardige inbreng in leiderschap en beleidsfuncties. In de katholieke kerk zijn de leidinggevenden de ambtsdragers in de kerk pastores en bisschoppen. Dit zijn mannen omdat vrouwen niet tot het ambt worden toegelaten.

De synodale weg

Sinds 2021 is in de katholieke kerk het synodale proces op gang aan het komen – na een oproep van paus Franciscus aan alle gelovigen, en zelfs specifiek aan vrouwen en jongeren – om hun stem te laten horen. Daarop heeft het Netwerk Katholieke Vrouwen een digitale vragenlijst ontworpen en uitgezet via hun netwerk en de sneeuwbalmethode: via-via, doorgevend en verbredend.

Wat hen bindt is de wens gehoord te worden, serieus genomen te worden in gesprekken, in organiseren en in hun geloof

In enkele maanden werden meer dan 2200 respondenten gevonden die hun mening gaven over de plek van vrouwen in de katholieke kerk en in de samenleving, en over hun dromen voor de toekomst. Van alle leeftijden en regio’s in het land deden mensen mee. Vrijwilligers en beroepskrachten, vrouwen die actief zijn in de kerk en betrokken op de kerk, evenals vrouwen die na veel teleurstellingen met pijn in hun hart de kerk hebben verlaten. Ik zal hier meer over vertellen op 11 maart, de inspiratiedag van de oecumenische vrouwensynode, waar we ‘Verbinding in verschilligheid’ willen bespreken en vieren.

Verlangens van vrouwen

Wat opvalt is dat vrouwen daarin niet allemaal hetzelfde vinden en willen. Er is ook verscheidenheid onder vrouwen, met andere woorden. Wat hen bindt is de wens gehoord te worden, serieus genomen te worden in gesprekken, in organiseren en in hun geloof. Zeker, er zijn vrouwen die vinden dat ook in de officiële hiërarchie van de katholieke kerk iets moet veranderen: dat het gewijde ambt voor vrouwen opengesteld moet worden. Er zijn ook vrouwen die het fijn vinden hoe het nu is in de kerk en helemaal niet verlangen naar dergelijke veranderingen. En veel vrouwen zitten tussen deze twee uitersten van het continuüm in.

Er is bij velen van hen vooral een sterk verlangen om gehoord te worden, serieus genomen te worden in hoe het is. En de huidige staat is dat er alleen mannen in het ambt op het altaar te zien zijn, die de beslissingen nemen in de kerk; dat er geen vrouwelijke voorbeelden ter inspiratie te zien zijn en dat uit de bijbel zeer mannelijk georiënteerde taal te horen en te lezen is.

Vrouwen hebben bij uitstek creatieve talenten, verbindende kwaliteiten en invoelende communicatievaardigheden.

Vrouwelijke talenten

De meerderheid van de parochianen en vrijwilligers zijn vrouw. Vrouwen verrichten vaak meerdere taken in zeer uiteenlopende ondersteunende diensten binnen de kerk. Het zou mooi zijn als hun stem dan ook gehoord wordt wanneer besluiten worden genomen en toekomstplannen worden gemaakt.

Vrouwen hebben bij uitstek creatieve talenten, verbindende kwaliteiten en invoelende communicatievaardigheden. Dit zou een goede aanvulling kunnen zijn in het zoeken naar een vitale toekomst voor de katholieke kerk in Nederland. Niet om mannen hun plek niet te gunnen, niet om het te willen overnemen van mannen. Maar om balans in het geheel te brengen, recht te doen aan hun plek op aarde en in de geloofsgemeenschap. Juist mannen en vrouwen samen vormen een goed team, vullen elkaar aan. Ik denk dat God het zo bedoeld heeft; samen bouwen aan haar rijk hier op aarde.

Leestip: Samen met de vrouwen

Wat zegt de Bijbel over de plaats van mannen en vrouwen in de kerk? Is het de wil van God dat alleen mannen leren in de gemeente? En dat vrouwen zich alleen laten leren? En naar deze tijd vertaald: kunnen volgens de Bijbel alleen mannen een kerkelijk ambt bekleden? Dit thema roept veel discussie op in de kerken. Deze bijbelstudies zijn geschreven door mannen en vrouwen die zich dit onderwerp hebben eigen gemaakt door zich intensief in de Bijbel te verdiepen. De redactie wordt gevormd door de theologen drs. Maaike Harmsen, dr. Almatine Leene, emeritus predikant Henk Folkers en filosoof prof.dr. Maarten Verkerk.