Invloed van de heilige Geest

Jezus vertelt zijn leerlingen dat hij hen gaat verlaten maar de geest geeft houvast. Henk Jansen vergelijkt dat met opvoeding en herinnering.

Als Jezus naar de hemel gaat, is zijn werk op aarde voorbij. Is hiermee zijn invloed ten einde? In de afscheidsgesprekken van Jezus met zijn leerlingen in het Evangelie naar Johannes, hoofdstuk 13 t/m 16, maakt hij duidelijk op welke manier hij na zijn verheerlijking actief bij hen betrokken blijft. En hij blijft betrokken bij de wereld door middel van zijn leerlingen. De heilige Geest als influencer … In een wereld waarin steeds minder antenne lijkt te zijn voor God, geloof en de bijbelse boodschap, zoeken mensen op allerlei manieren naar houvast. Wat of wie kan nog richting geven aan ons leven? Onze situatie lijkt op die van Jezus’ leerlingen na de hemelvaart. Als Jezus in het Johannesevangelie aankondigt dat hij weggaat ‘naar de Vader’, komen er allerlei vragen bij zijn leerlingen op, verdriet en onzekerheid.

Wezen mogen kinderen worden

Het houvast dat ze bij Jezus vonden, raken ze kwijt. Hoe moeten ze nu verder? ‘Ik laat jullie niet als wezen achter,’ zegt Jezus. Hij belooft dat hij de heilige Geest zal sturen. Maar wat helpt dat? Hoe kan de ervaring van het ontvangen van de heilige Geest maken dat we geen wezen, maar kinderen zijn?

De benaming van de heilige Geest in Johannes is ‘parakleet’, wat meestal vertaald wordt met: trooster, advocaat, pleitbezorger, helper. Je zou in de taal van nu kunnen zeggen: de goddelijke influencer, of misschien het medium waardoor Christus zijn werk als influencer blijft doen. Hoe vindt die beïnvloeding plaats? Beïnvloeding klinkt gauw manipulerend. Als invloed in manipulatie verandert, worden de wezen geen kinderen maar slaven.

Hoe werkt de Geest in mensen op zoek naar nieuw houvast? Een bijzonder woord dat hier gebruikt wordt, is ‘de weg wijzen naar de volle waarheid’, nog mooier weer te geven als ‘wegwijs maken in’. De heilige Geest kan gezien worden als een liefdevolle opvoeder die ons als kinderen laat groeien om gevormd te worden tot volwassenen.

Godsdienstige opvoeding

In het boekje De hand van de opvoeder vertelt pedagoog Wim ter Horst een verhaal over de kunst van het opvoeden van kinderen met behulp van de vijf vingers van een hand. Voor de eerste drie vingers gebruikt hij de beeldspraak van ‘onderhouden’, ‘kweken’ en ‘hoeden’ – dat heeft te maken met de gewone alledaagse zorg, zou je kunnen zeggen.

Bij de vierde en vijfde vinger gebruikt hij als metaforen het wegwijs maken van vreemdelingen en de inwijding van novicen. Daardoor word je als mens gevormd. Het gaat over je weg vinden in het leven en over karaktervorming. Daar vindt dus ook de meest diepgaande beïnvloeding plaats.

Een godsdienstige opvoeding staat weleens ter discussie: in hoeverre mag je je kind beïnvloeden? Dan valt al gauw het woord manipulatie. Daar komt dwang bij kijken, onvrijheid. Als dat het geval is, schiet opvoeding haar doel voorbij. Opvoeden is een mens vormen tot een zelfstandig, volwassen persoon, in staat om zelf te onderscheiden wat belangrijk is, en om eigen keuzes te maken.

Wegwijs maken is laten zien welke richtingen je uit kunt gaan in je leven, met een hint wat een goede richting is. Inwijden is ook een soort wegwijs maken, maar gaat dieper: het ontdekken van en je openstellen voor een geheim, een antenne ontwikkelen voor de hogere en diepere dimensies van het bestaan. Opvoeders maken wegwijs en wijden in door te vertellen, mee te nemen, te laten zien en vooral door voor te leven, zelf een zichtbare, tastbare wegwijzer zijn.

De invloed van de herinnering

Jezus was de wegwijzer voor zijn leerlingen. Maar hoe gaat dat verder als hij niet meer in hun midden is? Hoe doet de Geest dat dan? Henri Nouwen beschrijft in Een levende heenwijzing hoe dat werkt. In het hoofdstuk ‘De pastor als steungevende heenwijzing’ laat hij zien hoe goed het is wanneer je als pastor iemand weer loslaat, weggaat en na een steungevende ontmoeting weer zelfstandig verder laat gaan.

Afwezigheid is soms productiever dan altijd maar aanwezig zijn. De herinnering aan eerdere ontmoetingen werkt door en kan juist zo louterend, steungevend en creatief zijn. ‘De dragende en ondersteunende kracht van de herinnering wordt op zeer mysterieuze wijze zichtbaar in Gods openbaring in Jezus Christus.’ En dan haalt Nouwen aan wat in Johannes 16:13 staat. Daarover zegt Nouwen:

Hier openbaart Jezus aan zijn dierbaarste vrienden dat werkelijke intimiteit met Hem straks alleen in de herinnering mogelijk is, dat zij alleen door aan alles terug te denken de volle betekenis zullen vatten van wat ze gezien en gehoord hebben. (blz. 35)

Wat voor een pastor geldt, geldt ook voor een opvoeder: de meeste invloed heb je naderhand, achteraf, in de doorwerking van de herinnering. De herinnering kan vertekenen, maar ook verhelderen en aanscherpen. Zelf denk ik hierbij terug aan iemand met wie ik jaren geleden een aantal bijzonder waardevolle gesprekken had die mijn leven richting gaven. Die persoon leeft allang niet meer maar deze gesprekken gaan als het ware nog steeds door. Ik kan mij voor de geest halen hoe hij nu zou luisteren, reageren, mij richting wijzen.

Afwezigheid is soms productiever dan aanwezig blijven

Is dit niet precies hoe de heilige Geest de persoon van Christus in ons levend houdt? Met de vrijheid aan ons om zijn invloed naast ons neer te leggen maar ook met de duidelijke uitnodiging om ons hierdoor te laten vormen, hem na te volgen en ons leven door hem te laten stempelen.

Dr. W. ter Horst, De hand van de opvoeder. Kok, Kampen 1999 Henri Nouwen, Een levende heenwijzing. Dienst en gebed in herinnering aan Jezus. Kok, Kampen 1997 (eerder verschenen bij J.N. Voorhoeve, Den Haag 1981)