Kerk als dorpsherberg in Elst

De diaconie in Elst heeft naast de kerk een modern ontmoetingscentrum ingericht om gastvrijheid te verlenen aan ieder die op zoek is naar aandacht, bezinning of gewoon een kop koffie. In dit artikel het waarom en hoe van dit centrum, de financiering en bemensing, de veelheid en veelkleurigheid van de activiteiten daar. Wellicht ter inspiratie…

De Ruimte als moderne herberg

Naast de ‘Grote Kerk’ van Elst bevindt zich ‘De Ruimte’. Een modern ontmoetingscentrum dat gastvrijheid wil verlenen aan iedereen die op zoek is naar aandacht, bezinning of gewoon een kop koffie. Het is een onderdeel van de Protestantse Gemeente Elst.

‘De Ruimte’ is zo ingericht dat er allerlei activiteiten op het grensgebied van geloof en zingeving een plaats kunnen krijgen. Het hart van deze dorpsherberg wordt gevormd door de huiskamer waar een uitnodigende stamtafel staat. Deze wordt omringd door vrolijk rood geleurde stoelen. Wanneer je als gast naar de ingang van De Ruimte loopt, dan zie je gelijk deze uitstekende plek voor ontmoeting. Je krijgt zin om even aan te schuiven, je verhaal te vertellen of gewoon de krant te lezen.

‘Als je een gastvrije kerk wil bouwen, start dan met een keuken!’

Naast deze huiskamer heeft deze herberg ook een grote keuken waar regelmatig heerlijke maaltijden worden bereid. ‘Als je een gastvrije kerk wil bouwen, start dan met een keuken’, zei een predikant in Amerika tegen me tijdens een studiereis. Hij heeft gelijk gehad. Samen eten is een grote hit. Verder zijn er naast de huiskamer een aantal ontmoetingsruimtes, een atelier, een jeugdruimte en een kerkelijk bureau. Ook de twee predikanten hebben er hun thuis, naast de jeugden jongerenwerkster. Wie behoefte heeft aan stilte kan plaatsnemen in de kapel. Liever even een stukje ‘schepping’ opsnuiven? De Ruimte wordt omringd door de St. Maartenshof, een heerlijke tuin waar je kunt dwalen en even ‘onzichtbaar’ zijn onder een baldakijn van druiven.

Respect voor de gast

In een herberg kan iedereen onderdak krijgen. Er wordt niet gevraagd naar afkomst, reisdoel of geloof. Een mens op zoek naar gastvrijheid, naar aandacht wordt nooit aan zijn lot overgelaten. Hij of zij mag zich voor even veilig voelen binnen de muren van een herberg. Je hoeft als gast in een herberg niets te doen. Wil je uitrusten en liever niemand spreken, helemaal prima; wil je kletsen met andere gasten, ook goed; als je mee wilt helpen in de keuken, dan ben je welkom.

Deze gedachte hebben wij in onze herberg ‘De Ruimte’ ook meegenomen. De mensen die bij ons aan de stamtafel gaan zitten, hoeven geen bindingsangst te hebben. Als iemand behoefte heeft aan een gesprek, of mee wil doen aan een activiteit, dan horen we het wel. Kerken zijn vaak nog veel te eisend naar gasten toe. Het is toch vaak alles of niks. Je moet toch ergens wel ‘geloven’, of op zoek zijn naar ‘God of zingeving’. Het is de kunst om de wensen van de gast te respecteren. Als iemand niet mee wil doen aan een ‘theologisch café’, ‘meditatie’, ‘poëzie-kring ’ of ‘filmavond’, dan is dat goed. Juist de moderne mens, die zoekt en twijfelt, heeft behoefte aan een gezond stuk afstand.

Gasten brengen de wereld naar de kerk

Het zijn de gasten die naar De Ruimte komen, die de kerk uit haar comfortzone halen. Toevallige voorbijgangers of vaste stamgasten houden met hun levensverhalen en politieke ideeën de gemeente van de Messias bij de tijd. De maatschappij met al haar bewoners is op die manier letterlijk aanwezig in De Ruimte. Door het gevarieerde aanbod aan activiteiten zoals ‘filosofie-café’, ‘wat je leest ben jezelf’, ‘creatieve ochtend’, ‘stamtafel actueel’ en ‘filmhuis’ hebben veel gasten de laatste jaren de weg naar De Ruimte kunnen vinden. Toch waren zij vooral mensen uit kerk en parochie. Wil je echt mensen van buiten de ‘inner-circle’ trekken, dan is het aangaan van verbindingen met andere organisaties buiten de kerk noodzakelijk. Als Protestantse Gemeente Elst zoeken we heel concreet naar verbindingen met maatschappelijke organisaties in onze omgeving. Als diaconaal predikant is het dan ook mijn opdracht deze verbindingen concreet te maken.

We hebben de laatste jaren goede relaties opgebouwd met o.a. ‘Forte Welzijn’ (het welzijnswerk van de burgerlijke gemeente), de plaatselijke politiek, de voedselbank en met het Vluchtelingenwerk Elst (VWE). Uit al de verschillende initiatieven die uit deze verbindingen zijn ontstaan geef ik als voorbeeld ‘Aan tafel met vluchtelingen’, dat we samen met VWE vier keer per jaar organiseren. Daar komen een kleine 50 vluchtelingen naartoe die thuis een maaltijd hebben gekookt. Ze nemen hun met aandacht bereide maaltijd mee. Vanuit de kerk zijn er zo’n 30 gemeenteleden aanwezig die ook een bijdrage aan ‘samen aan tafel’ leveren. De Ruimte wordt dan een echte wereldkeuken. Tijdens de maaltijd is er alle tijd om elkaars levensverhalen te vertellen. Na de maaltijd is er een andere activiteit, zoals samen muziek maken, schilderen of dansen. Het is altijd genieten.

Veel vluchtelingen zijn moslim en van hen kwam de vraag of ze ook in De Ruimte op vrijdagmiddag konden bidden. Ze moesten anders helemaal naar een moskee in Nijmegen of Arnhem. Ik was als predikant benieuwd hoe de kerkenraad op dit verzoek zou reageren. Maar het verzoek werd unaniem gehonoreerd. Wie kan er tegen zijn als mensen willen bidden? Sinds een half jaar bidt er iedere vrijdagmiddag een groep van zo’n 20 mannen. Voor sommige gasten van De Ruimte best spannend. Iemand vroeg me: ‘geven ze vrouwen wel een hand?’, en ‘gaan ze straks in de kerk bidden?’

Zo zie je dat vanuit een activiteit weer nieuwe initiatieven ontstaan. Niet vanuit een beleidstafel, maar ‘gewoon’ vanuit de praktijk. We organiseren niet alleen activiteiten, maar we bieden De Ruimte ook gratis aan maatschappelijke groepen waarmee we ons als kerk verbonden voelen. Zo hebben bv. ‘Het Alzheimercafé’, ‘De Soeptafel’ en ‘Hulpgroep Niet Aangeboren Hersenletsel’ bij ons onderdak gevonden.

Mensen die aan de stamtafel gaan zitten, hoeven geen bindingsangst te hebben

Als recent voorbeeld noem ik een zelfhulpgroep voor ex-drugsverslaafden. Iedere zaterdagmorgen komt een groep van Cocaïne Anonymous Holland in onze herberg bij elkaar. Toen vanuit deze groep de vraag naar onderdak bij de diaconie binnenkwam is daar eerst over gesproken. Wie zijn dat? Kunnen we dit als vrijwilligersorganisatie wel aan? Hoe denken andere groepen in De Ruimte daarover? Het bleek best lastig om zonder vooroordelen over anderen te spreken. Toen iemand vanuit de diaconie bij de groep was wezen kennismaken, verdwenen alle vragen. De groep is dankbaar dat ze hier een plek hebben gekregen. Ook komt het regelmatig voor dat leden op zondagmorgen in de kerkbanken plaatsnemen. Ook al is dit niet ons doel.

Communicatie

Goede en transparante communicatie met de kerkelijke gemeente is heel belangrijk. Wees eerlijk in wie er in de Ruimte komt en leg uit waarom je welke groepen toelaat en anderen niet.

Het schuurt natuurlijk best als je de wereld in je kerk binnenhaalt. Hoe ver gaat gastvrijheid? Deuren en ramen staan open naar de maatschappij. Het is de Messias zelf die als gastheer optreedt en zegt:

‘Want Ik had honger en jullie gaven Mij te eten, Ik had dorst en jullie gaven Mij te drinken, Ik was een vreemdeling en jullie namen Mij op, Ik was naakt en jullie kleedden Mij, Ik was ziek en jullie bezochten Mij, Ik zat gevangen en jullie kwamen naar Mij toe.’ (Matteüs 25, 35-36).

Aan principiële gastvrijheid zitten naar mijn mening geen grenzen. Het maakt de roeping van de gemeente van Christus juist heel concreet.

Wederkerigheid

Het beoefenen van gastvrijheid betrekt de kerk op een concrete manier bij de werkelijkheid. De kerk zoekt zo contact met de wereld zonder aan bekeringsdrang te doen. Het gaat in het verlenen van gastvrijheid niet om het bekeren van de gast. Wie onderdak verleent, heeft geen dubbele agenda. Een kerk verleent vanuit haar overtuiging gastvrijheid, niet vanwege het eventueel binnenhalen van nieuwe zielen.

In een werkelijk gastvrije gemeente wordt wederkerigheid geleefd. Er is een diepe interesse in de standpunten en ideeën van de ander. Een gastvrije kerk gaat een gesprek aan met de veelkleurige maatschappij waarin ze staat. Wie zijn kerkdeuren wijd openzet, is bereid tot een diepgaande dialoog met de ander en zichzelf. Het aangaan van het gesprek met de gast is niet zonder risico. Een gast kan een aantal kritische vragen stellen, die de modale kerkganger liever uit de weg gaat of diep heeft weggestopt. Wie diepgaand het gesprek aangaat met een moslim, wordt weer eens met zijn neus op het feit gedrukt dat het christendom niet voor iedereen de ene ware godsdienst is. De ontmoeting houdt de zaak scherp en voorkomt al te veel navelstaarderij.

De kerk als dorpsherberg

Om een dorpsherberg à la de Ruimte te laten functioneren, zijn financiële middelen en vrijwilligers nodig. Geld is er volgens mij altijd wel te vinden, wanneer je er voor durft te gaan. Waarom wel geld besteden aan het in standhouden van een oud kerkgebouw met een kosten vretend orgel en niet aan een vernieuwende dorpsherberg? Vrijwilligers die concrete taken willen doen als koffie zetten, gastheer zijn, tuin onderhoud, enz., zijn best te vinden. Ambtsdragers die zich voor tenminste vier jaar moeten binden is veel ingewikkelder. De kerk als dorpsherberg is als model makkelijker te onderhouden dan een kerk met al haar complexe structuren.

Er bloeit en gebeurt veel in de dorpsherberg De Ruimte. Te vaak wordt wat hier gebeurt te veel los gezien van wat de gemeente van Christus moet zijn. Ook in de PG-Elst wordt te snel de nadruk op de kerkdienst gelegd. Als er minder mensen naar een kerkdienst gaan dan vroeger, wil dit nog niet zeggen dat heel de kerk terugloopt. De kerk bestaat uit meer dan vieringen. Tenslotte blijft het belangrijk om als kerk te zoeken naar verbindingen buiten de kerk. Heb het lef jezelf opnieuw uit te vinden. Trouwens, Jezus van Nazaret liep de deur naar de synagoge toch ook niet plat? Hij voelde zich meer thuis onder de mensen in de samenleving.